Azərbaycanın diplomatiya tarixi üçün xüsusi gün...
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev BMT Baş Assambleyasının 76-cı sessiyasında videomüraciət formatında çıxış edəcək. Əliyevin bu çıxışı Azərbaycan diplomatiya tarixi baxımından xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Çünki 29 il sonra ilk dəfə BMT tribunasına çıxan bir Azərbaycan prezidenti “Dağlıq Qarabağ” problemindən danışmayacaq. 29 il sonra BMT-də ilk dəfə olaraq bir Azərbaycan prezidenti çıxışında dünya dövlətlərindən dəstək və yardım gözləmədən, mətin və müzəffər komandan kimi sözünü deyəcək. Sözsüz ki, çıxışda Qarabağda baş verən hadisələr, mövcud durum, çətinliklər, maneələr barədə söz açılacaq. Amma 29 il sonra ilk dəfə Azərbaycanın BMT-dəki diplomatik gündəliyində Ermənistanın Azərbaycana qarşı apardığı etnik təmizləmə və işğal siyasəti olmayacaq...
Maraqlıdır ki, düz bir il əvvəl Əliyev BMT Baş Assambleyasının 75-ci sessiyasındakı çıxışında bu müharibənin anonsunu vermişdi. 2020-ci ilin 24 sentyabrında – müharibədən cəmi üç gün əvvəl Əliyev BMT tribunasından baş verə biləcək bütün toqquşmaların məsuliyyətini açıq şəkildə Ermənistan rəhbərliyinin üzərinə qoymuş və sözünü, həmçinin heç bir işə yaramayan BMT diplomatiyasını bitirmişdi. Bitirmişdi, çünki artıq Azərbaycanın BMT-dən ala biləcəyi bir şey qalmamışdı. BMT-nin 4 qətnaməsi qəbul edilmiş, heç biri icra edilməmiş, buna rəğmən BMT öz qərar və qətnamələrinin “havada qalması”na müşahidəçi olmuşdu.
Dünya artıq II dünya müharibəsindən sonrakı dünya deyildi. Müasir dünya nə beynəlxalq hüququn üstün olduğu, nə də beynəlxalq təşkilatların “dövlətüstü” qurum kimi davrandığı bir dünya deyildi. Müasir dünya “realpolitik” strategiyaların məskəninə çevrilən, bununla da güc və milli maraqların beynəlxalq hüquq və prinsipləri üstələyən bir dünya idi. Bu dünyada Azərbaycan beynəlxalq hüququ BMT-nin yox, məhz 3 min şəhidinin qanı hesabına təmin edə bilərdi...
Bəs bir il sonra Qarabağı işğaldan azad edən Azərbaycanın prezidenti BMT-də nələrdən danışacaq?
Əliyevin BMT-dəki çıxışı hər şeydən öncə bir güc nümayişinə çevriləcək. O, bütün dünyanın üzünə baxaraq BMT-nin acizliyi və ölkəsinin qüdrətini diplomatik dillə vurğulayacaq. BMT-nin Qarabağ probleminə və öz qətnamələrinin icrasına qarşı etinadsızlığı və bunun müqabilində Azərbaycanın BMT qətnamələrini və beynəlxalq hüququ öz gücü vasitəsilə icra etməsinə diqqət çəkəcək. Qısası, dövlət başçısı bu gecə BMT-nin üzünə “qara çəkəcək”.
Əliyev bu məsələnin üzərinə getməklə çox güman ki, 28 il ərzində işğalçıya qarşı heç bir təzyiq göstərməyən və Azərbaycan torpaqlarının bu illər ərzində işğalına göz yuman dünyaya, xüsusilə ATƏT-in Minsk Qrupuna “artıq işimizə qarışmayın!” mesajını da ötürəcək.
Bundan savayı Əliyevin bu çıxışında Ermənistanı da bir balaca “silkələyə” bilər. Çünki Azərbaycan müharibədən sonra ardıcıl bir neçə dəfə Ermənistana sülh təklifi göndərib, sərhədlərin delimitasiya və demokrasiyasına başlamaqla bağlı çağırış edib. Lakin Ermənistan rəhbərliyi hələlik bu müraciətlərə rəsmi şəkildə pozitiv diplomatik reaksiyalar verməyib. Həmçinin Ermənistan hələ də tərəflər arasında imzalanan birgə bəyanatın şərtlərini yerinə yetirmir. Bu baxımdan Əliyev bu məsələni də dünyanın diqqətinə çatdıra və bir il əvvəl verdiyi müharibə anonsunu sırf rəsmi İrəvanı hərəkətə gətirmək üçün təkrarlaya, ən azından bu anonsu xatırlada bilər.
Bununla birlikdə dövlət başçısı böyük ehtimalla Zəngəzur məsələsini qaldıracaq və bu problemin həllinin regionda sülh və sabitliyin, qarşılıqlı əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi üçün nə qədər zəruri olduğunu dünya dövlətlərinin diqqətinə çatdıracaq.
Həmçinin Əliyev böyük ehtimalla BMT tribunasından istifadə edərək dünya dövlətlərini Qarabağdakı quruculuq işlərinə dəstək verməyə və Qarabağa investisiya qoymaq üçün ölkələrindəki şirkətləri həvəsləndirməyə çağırış edəcək.
Nə deməsindən asılı olmayaraq Əliyevin BMT-dəki bu çıxışını Azərbaycan kimi uzun illər ərazi mübahisələri və etnik münaqişələrdən əziyyət çəkmiş, işğal və soyqırımlarla üzləşmiş dövlətlərin liderləri tərəfindən diqqətlə dinləniləcək.
Prezidentin çıxışındakı üslubu və verəcəyi mesajlar sözügedən dövlətlərin başçıları üçün “yol xəritəsi” ola bilər. Xüsusilə, o, Azərbaycanın Qarabağda tapdalanan hüququnu üç min əsgərin qanı bahasına bərpa etdiyini vurğulamaqla BMT-nin yaranma səbəbi olan “münaqişələrin aradan qaldırılması” funksiyasını icra edə bilməməsini ifşa edə bilər. Bu ifşa isə öz-özlüyündə işğalla üz-üzə qalan digər dövlətlər üçün dərslik olacaq...
Nicat İsmayılov
