Türkiyənin Azərbaycan üçün nə qədər əhəmiyyətli bir ölkə olduğunu şərh etməyə ehtiyac yoxdur. 103 illik respublika tariximizdə, hətta SSRİ dövründə belə, Azərbaycanın hansısa şəkildə Türkiyə ilə əlaqələri olub və bu əlaqələr hər iki qardaş ölkəyə təsir edib.
Bu baxımdan 103 illik Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinə nəzər saldığımız zaman xüsusilə bir faktı vurğulamaq zəruridir. Türkiyədə iqtidarların dəyişməsi daim Azərbaycanla münasibətlərə təsir göstərib. İttihat və Tərəkkinin devrilməsindən tutmuş, müasir dönəmimizdə Turqut Özalın qəfil ölümünə, Məsut Yılmazın hakimiyyətə gəlişinə, Ərbakanın devrilməsinə qədər Türkiyədəki bir çox iqtidar dəyişikliklərində siyasi hakimiyyət institutu ilə birlikdə Azərbaycana münasibət də dəyişib.
Hazırda Türkiyədə yenə iqtidar dəyişikliyi məsələsi gündəmdədir. 2010-cu ildən Azərbaycana qarşı xüsusi diqqət və qayğısını əyani şəkildə ortaya qoyan, 2016-cı ildə türkçü Devlet Baxçalı ilə ittifaqa girdikdən sonra Azərbaycana hərbi və diplomatik dəstəyini artıran Rəcəb Tayyip Ərdoğanın siyasi ömrünün bitəcəyi, 2023-cü il prezident seçkilərində məğlub olacağı iddiaları türk mediasında müzakirə edilir.
Ərdoğan qan itir...
5 dekabrda Türkiyənin əsas (ana) müxalifət partiyası olan CHP-nin (Cümhuriyyət Xalq Partiyası) Mərsin şəhərindəki mitinqində müşahidə edilən izdiham bir daha Türkiyədə Ərdoğan iqtidarının “qan itirdiyi”ni və ona nəzərən müxalifətin ictimai nüfuzunun günü-gündən artdığını sübut edir. Bu vəziyyəti yaradan səbəbsə ilk olaraq iqtisadiyyatda müşahidə edilən problemlərdir. Ardıcıl qiymət artımı, TL-nin dəyərdən düşməsi, inflyasiya və işsizlik xalqın Ərdoğana və komandasına olan dəstəyini azaltdı. Poetik bir dillə ifadə etsək, 18 illik Ərdoğan (AKP) iqtidarı bir çox yaralar almışdı, lakin bu dəfə şiddətli şəkildə qan itirir...
Bəs bu qan itkisi Ərdoğanın siyasi karyerasının bitməsinə, Türkiyədə iqtidarın dəyişməsinə gətirib çıxara bilərmi? Və Ərdoğanın bu qanı durduracaq, yaranı sağaldacaq bir resepti varmı?
Tanınmış türkiyəli jurnalist Mövlut Yeni yaranmış vəziyyəti EDNews.net üçünşərh edib. O, Ərdoğanın reseptinin hazır olduğunu bildirib:
“Türkiyə 2023-cü ildə tarixi bir seçkiyə gedəcək. Bu seçkilər iki nüansa görə tarixi əhəmiyyət daşıyır. Əvvəla, cümhuriyyətin 100-cü ilinə təsadüf edəcək. Eyni zamanda Ərdoğanın siyasi həyatını müəyyən edəcək. Türkiyədəki iqtidar və müxalifət partiyaları da bu seçkinin əhəmiyyətinin fərqinə varıb və indidən mitinqlərlə öz elektoratını seçkiyə hazırlamağa başlayıb.
Ünvanladığınız sualı təkrar etmək yerinə düşər. Türkiyədə iqtidar dəyişə bilərmi? Qeyd etmək istərdim ki, Türkiyədə iqtidarların çoxu iqtisadi problemlərdən sonra dəyişib. 2001-ci ildə prezident Əhməd Nəcdət Sezərin konstitusiya kitabını Baş nazir Bülənt Ecevitin üstünə atması ilə baş verən maliyyə böhranı və anormal devalivasiya nəticəsinə Bülənt Ecevit hakimiyyətdən getmiş, yerinə isə AKP lideri Ərdoğan (Ədalət və İnkişaf Partiyası) gəlmişdi. O dövr Ərdoğan başda olmaqla AKP liderlərinin verdiyi mesajlar cəmiyyət tərəfindən çox müsbət qarşılandı və nəticədə AKP təkbaşına hakimiyyətə gəldi. 12 sentyabr 1980-ci il hərbi çevrilişindən sonra yaşanan iqtisadi problemlər isə Turqut Özalın hakimiyyətə gəlişini hazırlamışdı. İndi Türkiyə yeni bir iqtisadi böhranla üz-üzədir. Ərdoğan bu böhranı aradan qaldıra bilməsə, yəqin ki, onu da digər liderlərin taleyi gözləyir.
Hazırda isə Türkiyənin bir çox problemləri var. Daxili siyasətdə parlamentli respublikadan, prezidentli respublikaya keçilib. Lakin prezidentli respublika, yəni, başqanlıq sistemi hələlik özünü tam doğrultmayıb. Bu sistemin müsbət tərəfləri olsa da, daxili siyasətdə böhranları dərinləşdirəcək mənfi tərəfləri də çoxdur. Digər tərəfdən, valyuta problemi və TL-nin dəyərdən düşməsi də iqtisadi problemləri dərinləşdirib. Pandemiyanın iqtisadiyyata vurduğu zərərlər aradan qaldırılmadan devalivasiya və ardınca hiperinflyasiyanın baş verməsi vətəndaşı bezdirib, yorub. Təbii qazdan qidalaradək vətəndaşın günlük tələbatına daxil olan məhsullar durmadan bahalaşır.
Beləliklə, bütün bunlar seçkilərə hazırlaşan Ərdoğanın əsas qüsurlarıdır. Əgər seçkilərədək Ərdoğan hansısa bir yolla ölkəyə çox böyük miqdarda isti pul axınını təmin edə və bahalılığın qarşısını ala bilməzsə, 2023-də vəziyyəti çətindir.
Lakin bir faktı da qeyd etmək lazımdır ki, Ərdoğanın ən böyük şansı rəqibləridir. Çünki hazırda Türkiyədə xeyli sayda siyasi partiya rəhbərləri olsa da, Ərdoğandan savayı siyasətə damğasını vuracaq, xalqı coşduracaq, arxasınca aparacaq xarizmatik bir lider yoxdur.
Mersində müxalifət partiyalarının birgə mitinq keçirməsi və minlərlə vətəndaşın meydanlara axışması isə xalqın Ərdoğan iqtidarına mesajıdır. Xalq, baxın, sizi dəyişdirərik deyir.
Ərdoğan bu mesajın fərqindədir. Hazırda o, minimum əmək haqqını artırmaqla bağlı qərar qəbul etməyə və ərəb maliyyəsini ölkəyə gətirməyə hazırlaşır. 2023-cü il seçkilərində Ərdoğan bəzi islahatlar, yeni ritorika və kiçik uğurlarla iqtidarda qala bilər. Yəni, Ərdoğan nüfuzlu və sevilən liderdir, əgər iqtisadiyyatı düzəldərsə heç kim önündə dura bilməz. Seçkilərin nəticələrini isə küçələr yox, süfrələr müəyyən edəcək”.
Digər türk jurnalist, siyasi şərhçi Soner Yalçın isə deyir ki, Ərdoğan 2023-cü ildə zəfəri təmin etmək üçün hər yola baş vuracaq:
“Ərdoğan 18 illik karyerasında bir ilki həyata keçirdi. Kürəkəni Berat Albayrakı işdən azad edəndən sonra iqtisadiyyatını öz əlinə aldı, pulu özü idarə etməyə başladı. Nəticələri bəllidir. Lakin Ərdoğan indi yeni bir resept yazıb. Ölkə iqtisadiyyatını bu reseptlə düzəltməyə çalışacaq. Təhlükəli sual isə budur ki, sözügedən resept işə yaramasa nə olacaq?
Hər kəs də belə bir inam var ki, 2023-cü ilə qədər Ərdoğan iqtisadiyyatı düzəltməsə, hakimiyyətdən gedəcək. Hər şeysə bu qədər sadə deyil. Xatırladım ki, 2017-ci ildə konstitusiyaya edilən düzəlişə əsasən Türkiyə prezidenti təkbaşına (parlamentə təqdim edilmədən) fövqəladə vəziyyət elan edə bilər. Bunun üçün müharibə, təbii fəlakət və iqtisadi böhranların baş verməsi kifayətdir... Ümid edirəm ki, müxalifət bu şüurla hərəkət edər, səbirli və təmkinli olar. Yoxsa, sadəcə bazar yox, demokratiya da ağır yara alar”.
Nicat İsmayılov
