Qazaxıstanda baş verən vətəndaş qarşıdurması və KTMT qüvvələrinin ölkəyə çağırılması türk dünyasında böyük bir çat yaradıb. Kasım-Jomart Tokayevin Türk Dövlətləri Təşkilatını (TDT) “ofsayt”a salaraq, iğtişaşları yatırmaq üçün Rusiya/KTMT-yə müraciət etməsi başda Türkiyə olmaqla bütün TDT ölkələrində gizli narazılıqla qarşılanıb.

Təbii ki, Tokayev TDT-yə qoşun göndərilməsi üçün müraciət edə bilməzdi, çünki bu qurum hərbi təşkilat deyil, üstəlik Qazaxıstan KTMT-yə üzv ölkədir. Lakin TDT-nin Qazaxıstanda iqtidarla etirazçılar arasında dialoq mühitini formalaşdırmaq, problemi sülh yolu ilə həll etmək imkanları KTMT-dən daha çox idi. TDT-yə üzv ölkələrin ziyalılarından ibarət formalaşacaq bir qrup Qazaxıstanda dinc nümayişçilərlə danışıqlar aparmağa, onların problemlərini hökumətə çatdırmağa  və hadisələri vətəndaş qarşıdurmasına çevrilməsinin qarşısını almağa nail ola bilərdi.

Lakin diktatorlar dialoqdan yox, qandan bəhrələnirlər. Tokayev də bu minvalla Bəşər Əsədin yolunu tutdu. Ölkəsindəki üsyanı yatırtmaq üçün Rusiya ordusunu dəvət etdi. Və bu addımı ilə yeni SSRİ-yə “hə”, TDT-nin inkişafına və Türk NATO-su planlarına isə “yox” demiş oldu.

Bir çox ekspertlər Qazaxıstandakı hadisələrin pərdə arxasında duran dövlətin məhz Rusiya olduğunu iddia edir. Pərdə arxasını görməsək də, bu iğtişaşlardan ən çox faydalanan ölkənin məhz Rusiya olduğunu söyləmək mümkündür. Lakin Moskvanın qazancı heç də öz ordusunu Qazaxıstana yeritmək deyil. Qazaxıstanda Rusiyanın 4 böyük hərbi bazası fəaliyyət göstərir. Post-sovet ölkələri arasında ən çox rus hərbçinin fəaliyyət göstərdiyi ölkə də məhz Qazaxıstandır. Yəni, Rusiya heç vaxt Qazaxıstandan çıxmayıb ki, indi iğtişaşı bəhanə edib girsin.

Moskvanın hədəfi nə idi?

KTMT sülhməramlılarının Qazaxıstana daxil olmasında Moskvanın iki böyük məqsədi reallaşır:

1.Belarus kimi Qazaxıstanı da özündən tam asılı vəziyyətə salmaq;

2.Türk Dövlətləri Təşkilatı daxilində böyük bir çat yaratmaq.

Və qeyd edə bilərik ki, hazırda Rusiya hər iki məqsədinə də nail olub.

Xatırlatma

2020-ci il, 20 mart: Özbəkistanla Türkiyə arasında hərbi əməkdaşlıq sazişi imzalanır;

2021-ci il, 22 mart: Türkiyə və Özbəkistan arasında birgə hərbi təlimlər keçirilir;

2021-ci il, 5 may: Türkiyə və Qazaxıstan arasında hərbi əməkdaşlıq sazişi imzalanır;

2021-ci il, 15 iyun: Türkiyə və Azərbaycan arasında hərbi müttəfiqliyə istiqamətlənən Şuşa Bəyannaməsi imzalanır;

2021-ci il, 12 oktyabr: Özbəkistan prezidenti Şevkat Mirzoyev açıqlama verir: “Biz KTMT-yə daxil olmayacağıq”.

2021-ci il, 5 noyabr: Qırğızıstan prezidenti Saparov Türkiyədən “Bayraktar TB-2” tipli PUA-ları alacaqlarını elan edir;

2021-ci il, 11 noyabr: Qazaxıstanla Türkiyə arasında birgə hərbi təlimlər keçirilir;

2021-ci il, 17 noyabr: Türkiyənin Millətçi Hərəkat Partiyası lideri prezident Ərdoğana “Turan” xəritəsini bağışlayır. Xəritə Rusiya siyasi dairələrində kəskin etirazlarla qarşılanır;

2021-ci il, 20 noyabr: Qazaxıstan və Özbəkistan arasında hərbi təlimlər keçirilir.

Beləliklə, yuxarıdakı qısa xatırlatmalardan belə aydın olur ki, son bir il ərzində TDT üzvləri arasında hərbi əməkdaşlıq intensiv səviyyədə inkişaf edib və “Rus NATO”su üzvləri “Türk NATO”sunun təməllərini atmağa başlayıb. Qazaxıstandakı son hadisələrsə onu deməyə əsas verir ki, Kremlin TDT-nin yeni bir hərbi-siyasi ittifaqa çevrilməsinin qarşısını almaq üçün onun daxilində böyük bir çat yaradıb...

MHP lideri Dövlət Bağçalının Qazaxıstandakı hadisələr barədə verdiyi açıqlamadan da bu nəticəni hasil etmək mümkündür:

“Qazaxıstanda sadəcə qiymət artımları nəticəsində bu iğtişaşların baş verdiyini söyləmək ağıl tutulmasıdır. Bu qanunsuz nümayişlərin arxasında dayanan qüvvələrin Mərkəzi Asiyada xaos dalğası yaratmaq istədikləri görülür. Əlbəttə TDT-dən narahat olan çevrələr boş dayanmır, ardıcıl tələlər qururlar. Bir tərəfdən regiona nüfuz etməyi hədəfləyir, digər tərəfdən türklüyün birliyini qırmağa çalışırlar. Allahın izni ilə bacarmayacaqlar. Bozkırın tarixi iradəsi bütün çevrələri təəccübləndirməyə kifayətdir. Bir kərə yüksələn bayraq, bir daha enməyəcəkdir”.

Tokayev/Putin tandeminin TDT-də yaratdığı çatın ilk təzahürü Qazaxıstan və Qırğızıstan arasındakı gərginlikdə müşahidə edildi. Digər Orta Asiya ölkələrinə nisbətən daha demokratik sistemə malik Qırğızıstan xalqın tələbi əsasında Qazaxıstana qoşun göndərməkdən əvvəlcə imtina etdi, sonra Kremlinin təzyiqləri ilə buna məcbur oldu. Ardınca isə Qırğızıstan Qazaxıstana nota verdi. Notanın səbəbi məşhur qırğız musiqiçi Vikram Ruzaxunovun Qazaxıstanda terrorçuluqda şübhəli bilinərək həbs edilməsi idi.

Bu günsə KTMT-nin Qazaxıstandakı vəziyyətə həsr edilmiş onlayn zirvə toplantısına Qırğızıstan prezidenti Sadır Japarov qoşulmaqdan imtina edib. Onu bu zirvədə Baş nazir Akılbek Japarov əvəz edib.

Qeyd edək ki, bundan sonra iki TDT və KTMT üzvü olan Qırğızıstan və Qazaxıstan arasında qarşılıqlı inam və əməkdaşlığın inkişafı olduqca çətin görünür. Buna səbəb qırğız xalqının Qazaxıstandakı rejimə olan nifrətidir.

Ümumilikdə, Qazaxıstan prezidenti Tokayevə qarşı bütün türk dünyasına münasibət Qırğızıstandakı kimidir. Bütün türk aydınları Tokayevi ölkəsini Rusiyaya satmaqda ittiham edir. Belə bir vəziyyətdə Türkiyə, Azərbaycan və Özbəkistan kimi türk millətçiliyinin geniş yayıldığı ölkələrin Tokayev rejiminə açıq dəstəyi ictimaiyyətdə qıcıq yarada bilər. TDT-dən dəstək görməyən Tokayevsə radikal bir qərarla bu təşkilatdan ayrıla bilər. İstənilən halda Qazaxıstanın bundan sonra Tokayev dönəmində TDT-dəki varlığı sual altındadır.

Beləliklə, Qazaxıstandakı hadisələrdə ən böyük zərbə TDT-yə vurulub. Əvvəla, Tokayevin müraciəti və KTMT-nin “operativ” reaksiyası ilə Türk Birliyinin geosiyasi nüfuzu azalıb. Bundan savayı TDT Qazaxıstandan savayı daha bir müstəqil üzvünü itirmək təhlükəsi ilə qarşı-qarşıya qalıb. Bu ölkə isə Özbəkistandır. Belə ki, KTMT-nin bugünkü zirvə toplantısında çıxış edən və son dövrlər Kremlinin sözçüsünə bənzəyən Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenko Özbəkistanı hədəfə alan açıqlamalar verib. O, “Qazaxıstandakı hadisələrdən ən birinci Özbəkistan dərc çıxarmalıdır” deməklə KTMT-yə qoşulmaqdan imtina edən Şevkat Mirzoyevi açıq şəkildə təhdid edib. Lukaşenkonun təhdidində isə Kremlinin mesajı ifadə olunub: “Əgər KTMT-yə qayıtmasan, səni də eyni tale gözləyəcək...”

Nəticədə, 2 ay öncə türk dünyasının gündəmində “Türk NATO”su və “Turan” var idisə, bu gün gündəm Qazaxıstanın dövlət müstəqilliyini itirmə təhlükəsi, onun müasir “SSRİ”yə inteqrasiyası, Qazaxıstanın türk dünyasından təcrid edilməsi və Özbəkistanın itirilməsi təhlükəsidir.

P.S. Hər türk tarix boyu 17 böyük türk dövlətinin qurulması ilə fəxr edir, lakin heç biri 16 dövlətin niyə dağılması ilə maraqlanmır...

Nicat İsmayılov