Vilnüsdə keçirilən son görüşdə Türkiyənin, İsveçin NATO – ya qoşulmasına icazə verməsilə birlikdə, bütün Skandinaviya ölkələrinin Alyansa qoşulma prosesi tamamlanmış oldu. Necə oldu ki, Şimali Atlantika Xartiyasının qurucu ölkələrindən sayılan Norveç və Danimarkadan fərqli olaraq digər Skandinaviya ölkələri, İsveç və Finlandiya öz neytrallığlarını pozaraq itttifaqa qoşulmaq qərarına gəldilər?
Maraqlısı odur ki, İsveç rəsmi olaraq 1814 – cü ildən etibarən hərbi prosesləri qaynaqlandıran və siyasi aktiv fəaliyyəti olan bütün ittifaqlardan çəkilərək, neytral mövqeli bir siyasət xətti çəkmək qərarına gəlib. Finlandiyanın neytrallığı isə bir fərqlidir. Bu, Sovet İttifaqının 1948-ci il “dostluq müqaviləsi”ndə qoyduğu sülh şərti kimi meydana çıxdı. Bu, ölkənin müstəqilliyini qorumağın praqmatik yolu kimi görünürdü. Əgər İsveçin neytrallığı ideologiya məsələsi idisə, Finlandiyada bu varlıq anlayışıdır. Digər maraqlı məsələ ondan ibarətdir ki, SSRİ həmin müqavilədən sonra Finlandiyadan 1939 – 1940 – cı illərdə əldə etdiyi torpaqlardan savayı olaraq, soyuq müharibədə həmin ərazini işğal etməklə bağlı heç vaxt düşünməyib. Sözsüz belə olduğu təqdirdə həm finlər, həm də isveçlilər NATO – ya qoşulmaqla bağlı təlaşa düşmədilər. Doğrudur, SSRİ dağıldıqdan sonra 1994 – cü ildə NATO öz miqyasını genişlətmək üçün İsveç və Finlandiya ilə əlaqələrini gücləndirərək, rəsmi tərəfdaşlarından oldu. Amma hər iki ölkə yenə də öz neytral mövqelərini qoruyub saxlamaqda davam edirdilər.
2022 – ci ilin fevralında Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı işğalına başlamasından sonra bu neytrallıq mövqeyi dəyişdi. Regiondakı stabillik pozuldu. Faktiki olaraq 50 il əvvəl ruslar Finlandiyanın keçmiş torpaqlarının 10% - ni işğal edib. İki ölkə elə də xoşməramlı tarix paylaşmır. Elə bu səbəbdən də uzun müddətdən sonra təkrar regionda bənzər tarixi hadisələrin baş verəcəyi ehtimalından narahat olaraq Alyansa qoşulmaq məsələsini ölkənin əsas öncəliyinə çevrildi.
Finlandiyadan fərqli olaraq İsveç Rusiya ilə heç bir sərhədi yoxdur. Lakin bu onların qorxduğu məsələ Türkiyənin onlarla birlikdə Finlandiyaya qarşı tutduğu mövqe idi. Türkiyə iki ölkənin də PKK-nı dəstəklədiyi ilə bağlı ittiham irəli süərək NATO – ya qoşulmasına qəti qarşı idi. İki Skandinav ölkəsinin istər texnoloji, istərsə də texnikanın və canlı hərbi qüvvəsi baxımından geridə qaldığını nəzərə alsaq, bu bariz bir şəkildə onları da təhlükə altına qoyurdu.
Fakt odur ki, Finlandiya artıq aprel ayından etibarən ittifaqın üzvüdür və bu yaxın dönəmlərdə də artıq İsveçin ittifaqa qoşulmasının rəsmiyyətə çıxması gözlənilir. Maraqlıdır, NATO- iki ölkənin də özlərini daha təhlükəsiz hiss etməsini təmin edə biləcəkmi?
Qısa cavab olaraq qeyd edə bilərik ki, bəli təmin edəcək. NATO – nun beşinci maddəsinə əsasən ittifaq daxilindəki hər hansı bir ölkə işğala məruz qaldığı təqdirdə, ittifaqın bütün üzvləri müharibədə mütləq şəkildə iştirak etməlidir. Sözsüz ki, onların üzvlüyü həmçinin Baltik regionunun da müdafiəsini daha əhatəli edir. Lakin İsveçdə üzvlüyün mənfi təsir göstərəcəyinə inanan əhəmiyyətli bir azlıq da var. İsveç Sülh və Arbitraj Cəmiyyətindən Deborah Solomon, NATO-nun nüvə qarşısının alınmasının gərginliyi və Rusiya ilə silahlanma yarışı riskini artırdığını müdafiə edib. Bu, sülh səylərini çətinləşdirdi və İsveçi daha az təhlükəsiz bir yerə çevirdi. Digər qorxu isə, Alyansa qoşulmaqla İsveç qlobal nüvə tərksilahı səylərində aparıcı rolunu itirməsidir. İsveçin NATO-ya skeptiklərinin çoxu 1960-80-ci illər arasında, İsveçin özünü beynəlxalq vasitəçi kimi göstərmək üçün neytrallığından istifadə etdiyi dövrə də nəzər salır.
Əlbəttə ki, bu arqumentə də haqq qazandırmaq olur ki, İsveç sadəcə hava yolu ilə təhlükə altında qala bilər. Lakin Finlandiyanın üzv olduğu halda, quru yolu ilə işğal altında qalması mümkün deyildir. Ümumiyyətlə ittifaqın Rusiya ilə müharibə halına keçməsi elə də mümkün görünmür. İsveçin isə sülh təmin olunduqdan sonra ittifaqdan çıxması halı baş verə bilərmi, onu isə artıq zaman göstərəcək?
