Siyasi autsayder kimi normaları alt-üst edən Zelenski indi Ukraynanın Rusiyaya qarşı müdafiəsinin simasına çevrilib. Həmçinin,Donald Trampa da qarşı. Ancaq onun bu düşüncəsini formalaşdıran nədir?
Kiyev, Ukrayna – Volodimir Zelenskini təmiz qırxılmış, adi geyimdə və Kremldə zarafat edən formada təsəvvür etmək demək olar ki, mümkün deyil.
“Mən buradayam, Rusiyanın ürəyində – əgər onun hələ də ürəyi varsa”, – deyərək gülümsəyən Zelenski Kreml divarlarının fonunda çəkilmiş satirik “xəbər buraxılışında” zarafat etmişdi.
2014-cü ildə Moskva artıq Krımı anneksiya etmiş, Donbasda separatçıları dəstəkləmiş və Ukraynanın rusdilli şərq və cənub bölgələrində Kremlin tərəfdarı olan etirazçılara arxa çıxmışdı.
Zelenski isə o zaman komediya aktyoru və “95-ci kvartal” adlı yumor qrupunun rəhbəri idi. Siyasət onun üçün yalnız satirik çıxışlarının bir mövzusu idi.
“Moskvada ‘Salam, Ukrayna!’ deyə bilərsiniz və sizin başınıza ciddi bir iş gəlməyəcək”, – deyə o, həmin videoda demişdi. “Heç nə, müasir tibbin öhdəsindən gələ bilməyəcəyi heç nə yoxdur.”
On ildən artıq vaxt keçdikdən sonra isə o düşünür ki, artıq zarafat etməklə pul qazana bilməyəcək. O,müharibə şəraitində Ukraynanın prezidentidir və cümə günü Vaşinqtonda amerikalı həmkarı Donald Trampla görüşməlidir.
Rusiyanın Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı işğalına başlamasından üç il sonra Zelenskinin rəhbərlik etdiyi ölkə sağ qalmaq üçün təkcə müasir tibbə deyil, daha çox şeyə ehtiyac duyur. Çünki Tramp Kiyevin maraqlarını qurban verməyə və Putinlə saziş bağlamağa hazır olduğunu bildirir – halbuki o, daha əvvəl Rusiyanın liderinə heyran olduğunu dilə gətirmişdi. Ötən həftə Zelenski bütün dünyanı şoka salaraq istefa verməyə hazır olduğunu bəyan etdi – əgər Ukraynanın təhlükəsizliyi və NATO-ya üzvlüyü təmin olunarsa. Bu açıqlama onun Tramp ilə artan gərginliyinin fonunda səsləndi. Tramp isə açıq şəkildə Kiyevin alyansa üzvlüyünü istisna etdi.
Lakin insanları təəccübləndirmək Zelenski üçün yeni bir şey deyil. Onun siyasətdəki mövqeyi əvvəldən etibarən qeyri-adi lider obrazına əsaslanıb – hakimiyyətdə qalmaq üçün hər vasitəyə əl atan ənənəvi siyasətçilərdən fərqli olaraq, o, fərqli olacağını vəd edirdi. Və onun diqqətlə seçilmiş, dəyişən obrazı bu narrativin əsas hissəsi idi.
“Xəyalımdakı Ukrayna"
1990-cı illərin sonlarından etibarən aktyor Zelenski səhnədə, eləcə də televiziyada və kinoda müxtəlif rollar ifa edirdi.
O, Vladimir Putinin qarşısında çıxış edib, Putinin iddia edilən sevgilisi Alina Kabayevanın obrazına girib, qara lateks geyinib, yüksək daban ayaqqabılarla səhnəyə çıxıb, duzlanmamış donuz piyi haqqında zarafat edib və Napoleonu, D’Artanyanı və digər tarixi obrazları canlandırıb. Və, əlbəttə ki, onun ən məşhur rolu Vasili Qoloborodko – korrupsiyalaşmış siyasətçilərə və oliqarxlara qarşı qəzəb dolu çıxışları ilə YouTube fenomeninə çevrilən sadə tarix müəllimi oldu. “Xalqın xidmətçisi” adlı bu serial nəticədə Zelenskini prezidentliyə aparan yola çıxardı.
Bu, onun ilk dəfə siyasi imicini dəyişdiyi an idi. Ukrayna cəmiyyəti 2014-cü ildə hakimiyyətə gələn və müharibəni bitirəcəyini, korrupsiyanı aradan qaldıracağını vəd edən, lakin nəticədə korrupsiya qalmaqallarına qarışan Petro Poroşenkodan artıq narazı idi.
2018-ci ildə Zelenski “Xalqın Xidmətçisi” adında siyasi partiya qeydiyyatdan keçirdi və rəsmi namizədliyini irəli sürmədən aylar öncə reytinqlərdə birinci yerdə qərarlaşdı. Bir psixoloq onun siyasətə gəlməsini “sistemə meydan oxumaq istəyən fırıldaqçının” davranışı kimi izah edirdi.
“Zelenski arxetipik fırıldaqçıdır, o, hər şeyi dağıdır, qaydaları pozur və siyasi sistemi sarsıdır”, – deyə psixoloq Valentin Kim 2022-ci ilin iyun ayında DSNews.ua saytına bildirmişdi.
Onun sözlərinə görə, müharibə zamanı belə bir obraz “adi liderlərdən daha təsirli” olur.
Seçki kampaniyası dövründə Zelenskinin komandası medianı məharətlə idarə edirdi. O, ənənəvi mətbuat konfranslarından və xarici jurnalistlərin müsahibələrindən yayınaraq, əsasən sosial şəbəkələrdə yayımlanan videolar vasitəsilə özünü təqdim edirdi. O, namizədliyini Yeni il gecəsi – postsovet məkanında Milad bayramına bərabər sayılan bir vaxtda elan etdi və “xalqın yeni xidmətçisi” ifadəsi ilə Ukraynalıları təbrik etdi. O, klassik kostyumları sviterlərlə əvəz etdi. Onun vədləri gənc nikbinliyi əks etdirirdi.
“Mən sizə xəyalımdakı Ukraynadan danışacağam. Elə bir Ukrayna ki, burada atəş səsləri yalnız toy fişənglərinin partlamasından gəlir. Elə bir Ukrayna ki, burada biznesi bir saat ərzində qeydiyyatdan keçirmək, pasportu 15 dəqiqəyə almaq və bir saniyəyə – onlayn səs vermək mümkündür”, – deyə 2019-cu ilin əvvəlində onun komandası tərəfindən yayımlanan təbliğat materiallarında qeyd edilirdi. 2019-cu ilin aprelində keçirilən prezident seçkilərində o, Poroşenkonu 73 faiz səs toplayaraq məğlub etdi – bu, Ukrayna tarixində ən böyük seçki qələbəsi idi. Zelenski hakimiyyətə gələndə o, “hakimiyyətə qarşı olan adam” kimi görünürdü və onun əsas mesajı fərqli olmaq idi.
Antisemitizmin kölgəsində yüksəliş
Zelenski çox vaxt rus dilində danışırdı və bəzən yəhudi ləhcəsinə yaxın vurğu ilə çıxış edirdi. Bu, əsasən Ukraynanın yəhudi mədəniyyətinin və satiranın paytaxtı sayılan Odessa şəhərinə edilən istinad idi.
Ancaq Zelenskinin özü də yəhudi mənşəlidir – onun ulu babası və onun üç oğlu alman nasistləri tərəfindən qətlə yetirilmiş, yeganə sağ qalan qohumu isə İkinci Dünya müharibəsi qəhrəmanı olmuşdu. Bununla belə, Zelenskinin mənşəyi 2019-cu ilin seçki kampaniyasında əsas mövzuya çevrilmədi. Onun əleyhdarları əsasən onun şou-biznes keçmişinə və Rusiya ilə bağlı yumoristik çıxışlarına diqqət çəkirdi.
Prezident sarayına aparan yol
Zelenskinin ən yaxın tərəfdarlarının çoxu onun doğma şəhəri – mədən və metallurgiya sənayesi ilə tanınan Krivoy Roqdan idi.
Şəhər sakinləri bura “Mars” deyə adlandırır – çünki sənaye tullantıları havanı, quşların lələklərini və qışı qırmızı tozla örtür.
Zelenski universitet müəllimləri ailəsində böyüsə də, onun uşaqlıq mühiti onun biznes instinktlərini və dostlarına güvənmək vərdişini formalaşdırdı.
Və nəticədə, bu keyfiyyətlər onu qeyri-adi siyasətçi – bəziləri üçün “diktator”, digərləri üçün isə “Ukraynanın Çörçilli” olmağa apardı.
Fatimə Şükürova//EDnews
