Tramp və Yeni Dünya Nizamı: Avropanın Təhlükəsizliyi və Gələcək Perspektivlər.

Analitika 14:13 26.03.2025

Tramp dünya nizamını məhv edib - və Avropa liderlərini çətin vəziyyətə salıb.

Bu, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Qərb təhlükəsizliyi üçün ən böyük və davamlı olacaq böhrandır.ABŞ tarixini davamlı araşdıran bir mütəxəssisin dediyi kimi: “Trampçılıq onun prezidentliyindən daha uzunömürlü olacaq”. Bəs əgər ABŞ geri çəkilərsə, hansı ölkələr irəli çıxacaq?

1947-ci ilin fevral ayında səhər saat 09:00-da, Böyük Britaniyanın Vaşinqtondakı səfiri Lord Inverchapel, ABŞ Dövlət Departamentinə diplomatik mesaj təqdim etdi.Bu mesajlar Yunanıstan və Türkiyə ilə bağlı idi.

ABŞ-a külli miqdarda borc verən Britaniya, artıq Yunanıstan hökumət qüvvələrinə kömək etməyə davam edə bilməyəcəyini bildirdi.O Britaniya, Fələstin,Hindistandan çəkilmək və Misirdəki mövcudluğunu sona çatdırmaq planları olduğunu elan etmişdi. ABŞ dərhal başa düşdü ki, Yunanıstan Kommunistlərin əlinə keçə bilər və bununla da Sovet İttifaqına nəzarəti güclənə bilər.ABŞ narahat idi ki, Moskva Şərqi Aralıq dənizinə, Suez kanalına nəzarət edə bilər, bu isə qlobal ticarət yolu üçün həyati əhəmiyyət kəsb edirdi.

Bir gecədə ABŞ, Britaniyanın yerinə keçdi.

 Prezident Harri Truman " azlıq və ya xarici təzyiq tərəfindən subyekt hərəkət etməyə çalışmaq ABŞ-ın xarici siyasəti olmalıdır"fikrini irəli sürdü.

Bu, "Truman Doktrinası" olaraq bilinən siyasətin başlanğıcı idi. Əsas məqsəd isə, xaricdəki demokratiyaların müdafiəsini ABŞ-ın milli maraqları üçün vacib olduğuna inandırmaq idi. Sonrasında iki böyük təşəbbüs həyata keçirildi: Avropanın dağılan iqtisadiyyatlarını yenidən qurmaq üçün böyük yardım paketi olan "Marşal Planı"və 1949-cu ildə Sovet İttifaqının a Şərqi Avropanın əksər hissəsinə nəzarət etdiyi dövrdə demokratik ölkələri müdafiə etmək üçün qurulan NATO.

Bu, Qərb dünyasının liderliyinin Britaniyadan ABŞ-a keçməsi kimi görünə bilər. Daha dəqiq desək, bu, artıq ABŞ-ın liderliyinin göstərildiyi andır.

İkinci Dünya Müharibəsindən sonra ABŞ, ənənəvi olaraq izolasionist  ölkə idi və iki geniş okeanla qorunurdu, lakin müharibə nəticəsində o, azad dünyanın liderinə çevrildi. ABŞ dünya ətrafında gücünü yayarkən, onilliklər ərzində dünyanı öz təsiri altına salmağa başladı. ABŞ Qərb dünyasının mədəni, iqtisadi və hərbi hegemonu oldu.

Lakin ABŞ geosiyasi ambisiyalarını əsaslandırdığı fundamental fikirləri artıq dəyişmək üzrədir.

Donald Tramp, II Dünya Müharibəsindən sonra öz ölkəsinin müəyyən etdiyi siyasətə qarşı çıxan ilk ABŞ Prezidenti olmuşdur. Və bunu elə bir şəkildə etdi ki, bir çoxları hesab etdi ki, artıq köhnə dünya nizamı başa çatıb və yeni dünya nizamı hələ formalaşmayıb.

Sual budur: Hansı ölkələr inkişaf edəcək?Avropanın təhlükəsizliyi, son illərdəki ən böyük təzyiqlə üzləşərkən, hazırda çətin vəziyyətdə olan Avropa liderləri buna uyğun bir cavab tapa biləcək mi?

Prezident Trampın 1945-ci ildən sonra beynəlxalq nizamla bağlı tənqidi,illər boyu davam edib. Təxminən 40 il əvvəl, ABŞ dünyadakı demokratiyaların müdafiəsinə verdiyi dəstəyi tənqid edib və buna görə üç ABŞ qəzetində tam səhifəlik reklamlar verib.

“O qeyd edib ki,"Yaponya və digər ölkələr ABŞ-dan sui-istifadə edir.Niyə bu ölkələr ABŞ-a insan həyatı və milyardlarla dollar ödəməkdən çəkinirlər.

O bu mövqeyini ikinci prezidentliyi dövründə də təkrarlayıb.

Trampın ikinci prezidentliyinin əvvəlində, o, Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə səmimi münasibətlər qurmağa  başlayıb, Ukraynanın NATO üzvü olmayacağını da qeyd deyib.

Bununla yanaşı, bəzi Tramp tərəfdarları Putini güclü lider kimi görürlər.

ABŞ-ın xarici siyasəti, müəyyən dərəcədə,  müharibələrinin təzyiqləri ilə formalaşır. Avropanın təhlükəsizliyi məsələsi isə ABŞ-ın nəyi təmsil etdiyi barədə iki ziddiyyətli və qarşılıqlı düşmən mövqenin mübarizəsilə əlaqəlidir.

Bəzi insanlar isə bu bölünmənin Trampın şəxsi baxışlarından asılı olduğunu düşünürlər və Avropa sadəcə onun dövrünün sona çatmasını gözləyərək rahatçılıq əldə edə bilməz.

"ABŞ Avropa dəyərlərindən ayrılır"RUSİ-də (Royal United Services Institute) aparıcı araşdırmaçı olan Ed Arnold bildirir. “Bu, Avropalılar üçün qəbul edilməsi çətin olan məsələdir,çünki bu, struktur və mədəniyyət olaraq və dəyişən prosesdir.

“ABŞ-ın hazırkı inkişafı Trampın prezidentlik dövründən daha uzun ömürlü olacaq"-deyə Arnold əlavə edib.


Trampın "Ağ Ev"ində, artıq Avropanın təhlükəsizliyin əsas təminatçısı olmayacağı və Avropa ölkələrinin öz müdafiələrinə özlərinin məsuliyyət daşıyıb, bunun üçün pul ödəməli olacaqları bildirilib.

“Əgər NATO ölkələri pul ödəməzlərsə, mən onları müdafiə etməyəcəyəm. Bəli,onları müdafiə etməyəcəyəm,” prezident mart ayının əvvəlində deyib.

Demək olar ki, 80 ildir ki, Avropanın təhlükəsizliyinin əsasını təşkil edən NATO-nun Şimali Atlantika Müqaviləsinin 5-ci maddəsində üzv ölkəyə edilən hücumun bütün üzv ölkələrə edilən hücum kimi qiymətləndiriləcəyini bildirilir.

Bundan əvvəl, Baş nazir Sir Kier Starmer, "Ağ Ev"ə etdiyi səfərdən əvvəl "Downing Street"də müsahibə verərkən, ABŞ-ın NATO-un aparıcı üzvü olaraq qaldığından və Trampın 5-ci maddəyə bağlı olduğundan əmin olduğunu bildirdi.

“Əgər Avropa, o cümlədən Birləşmiş Krallıq, müdafiə sahəsində ciddi sərmayə qoymazsa və bunu ciddi qəbul etməzsə, bu,  NATO-nun sonu olacaq"-deyə Kier Starmer əlavə etdi.

Fransız Institut Elabe tərəfindən edilən sorğulara görə Fransızların üçdə ikisinin artıq ABŞ-ın Fransa üçün müttəfiq olmadığı fikrinə inandığı bildirilir.Tarixən ABŞ-a müsbət baxan Böyük Britaniya və Danimarkada da əksər insanlar ABŞ-a artıq qarşı mənfi rəy bildirirlər.

“Trampın NATO-ya vurduğu zərər ehtimal ki, genişmiqyaslıdır,” deyə ABŞ-ın "Brooking İnstitutu"nun yüksək səviyyəli tədqiqatçısı və Trampın uzunmüddətli tənqidçisi  Robert Kaqan bildirib.

Ancaq Tramp, Avropadan gələn müdafiə sərmayələrini artırmağa çalışan ilk ABŞ Prezidenti deyil. 2016-cı ildə Barak Obama, NATO müttəfiqlərini daha çox sərmayə qoymağa çağıraraq qeyd etmişdi ki,"Avropa ölkələri öz müdafiələri ilə bağlı hər zaman rahat olub.”

Mədinə Məmmədova/EDnews

“Euronews” telekanalı Azərbaycandakı mina problemindən danışdı

Xəbər xətti

İkinci Dünya müharibəsi veteranlarına birdəfəlik maddi yardım veriləcək
16:40 21.04.2025
ABŞ-ın vitse-prezidenti Hindistana gedib
12:51 21.04.2025
Nyu-Delhidə yaşayış binası çöküb
12:40 21.04.2025
Azərbaycan stolüstü tennisçiləri Bosniya və Herseqovinadakı turnirdə iştirak edəcəklər
12:37 21.04.2025
İmişlidə bir məktəbin 23 şagirdi buraxılış imtahanında 200-dən çox bal toplayıb
12:29 21.04.2025
Oğuzda cücə ferması yanıb
12:21 21.04.2025
MEDİA-nın səkkizinci könüllülük proqramı başlayıb
12:14 21.04.2025
Bakıda Türk dövlətlərinin 20 istiqamət üzrə yarmarkaları keçiriləcək
12:10 21.04.2025
Xəstəlik vərəqi elektron sənəd formasında hazırlanacaq
11:56 21.04.2025
Leyla Əliyeva Vyetnama səfər edib
11:20 21.04.2025
Qarabağ Universitetində Türk Dünyası Elm Mərkəzinin yaradılması təklif olunub
11:09 21.04.2025
Roma Papası vəfat etdi
11:02 21.04.2025
"Azərbaycan Cənubi Qafqazda ilk olaraq tam hüquqlu maliyyə mərkəzli rəqəmsal ekosistem qurur"
11:00 21.04.2025
“Türk Barometri 2024 - Türk Dövlətlərində Təhsil və Elm Sahəsində Əməkdaşlıq: Mövcud Reallıqlar və Gələcəyə Baxış” adlı elmi-sosioloji tədqiqat layihəsinin nəticələri açıqlanıb
10:49 21.04.2025
Böyük Qayıdış: Sarıcalı və Ballıca kəndlərinə növbəti köç karvanı yola salınıb
10:46 21.04.2025
Cenevrədə “Bakıdan Belenə: COP29 və COP30” adlı sessiya keçirilib
10:44 21.04.2025
Yerli şirkətlər qlobal arenada: Azərbaycan ekspertizasını kim evə qaytarır?
10:34 21.04.2025
Bağdadda Azərbaycan və İraq XİN-ləri arasında siyasi məsləhətləşmələr keçirilib
10:32 21.04.2025
Azərbaycan-İraq Hökumətlərarası Birgə Komissiyanın iclası keçiriləcək
10:25 21.04.2025
Türk dövlətlərində diplomların, elmi adların tanınması üçün prosedurun təkmilləşdirilməsi təklif olunur
10:22 21.04.2025
Sabah geomaqnit qasırğası olacaq
10:21 21.04.2025
İsrail ordusu Livandakı “Hizbullah” hədəflərinə zərbələr endirib
10:18 21.04.2025
Fironun fərasəti hara kimidir? Xanəmir Telmanoğlu yazır...
10:04 21.04.2025
ADB Azərbaycanda dəmir yollarının dekarbonizasiyasına maliyyə vəsaiti ayırıb
09:56 21.04.2025
Azərbaycanda zəlzələ olub
09:38 21.04.2025
Kişi voleybolçular arasında Azərbaycan Yüksək Liqasında üçüncü yerin sahibi müəyyənləşəcək
09:17 21.04.2025
ABŞ Yaponiyaya daha iki “B-1B” strateji bombardmançı göndərib
09:07 21.04.2025
Şimal Buzlu okeanında nə baş verir ?
07:43 21.04.2025
Aprelin 21-də Ümumdünya Yaradıcılıq və İnnovasiya Günü qeyd olunur
00:01 21.04.2025
"Gürcüstanda "Qafqaz evi" qurula və ev sahibliyi edə bilər" -Açıqlama
17:15 19.04.2025
General Akif Pirverdiyev 4-cü Ordu birliyinin komandiri TƏYİN OLUNDU
07:39 19.04.2025
Moskva "Taliban"ı tanıdı - Rusiya Əfqanıstana qayıdır
07:34 19.04.2025
ABŞ Ukrayna danışıqlarından çıxa bilər - Şərt irəli sürüldü
07:28 19.04.2025
"Moskva Ankara ilə İrəvan arasında yaxınlaşma səylərini dəstəkləyir"
07:23 19.04.2025
Mirzoyanla Bayramovun diplomatiya dueli: Nəticə nə oldu?
07:15 19.04.2025
Azərbaycan - Gürcüstan münasibətləri yeni mərhələyə qədəm qoyur
18:49 18.04.2025
Dünya Nizamı Necə Dəyişir? IV Hissə: Geosiyasi Dəyişikliklər və Yeni Əlaqələr
17:51 18.04.2025
Azərbaycanda sadələşdirilmiş gömrük bəyannaməsi ilə bağlı mobil tətbiqin dizaynı dəyişdirilir
12:12 18.04.2025
Qırğızıstanın və Azərbaycanın Ədəbiyyat institutları ortaq layihənin icrasına başlayıblar
12:07 18.04.2025
Milli Observatoriya beynəlxalq mükafata layiq görülüb
11:59 18.04.2025
Hamısı