Tramp dünya nizamını məhv edib - və Avropa liderlərini çətin vəziyyətə salıb.
Bu, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Qərb təhlükəsizliyi üçün ən böyük və davamlı olacaq böhrandır.ABŞ tarixini davamlı araşdıran bir mütəxəssisin dediyi kimi: “Trampçılıq onun prezidentliyindən daha uzunömürlü olacaq”. Bəs əgər ABŞ geri çəkilərsə, hansı ölkələr irəli çıxacaq?
1947-ci ilin fevral ayında səhər saat 09:00-da, Böyük Britaniyanın Vaşinqtondakı səfiri Lord Inverchapel, ABŞ Dövlət Departamentinə diplomatik mesaj təqdim etdi.Bu mesajlar Yunanıstan və Türkiyə ilə bağlı idi.
ABŞ-a külli miqdarda borc verən Britaniya, artıq Yunanıstan hökumət qüvvələrinə kömək etməyə davam edə bilməyəcəyini bildirdi.O Britaniya, Fələstin,Hindistandan çəkilmək və Misirdəki mövcudluğunu sona çatdırmaq planları olduğunu elan etmişdi. ABŞ dərhal başa düşdü ki, Yunanıstan Kommunistlərin əlinə keçə bilər və bununla da Sovet İttifaqına nəzarəti güclənə bilər.ABŞ narahat idi ki, Moskva Şərqi Aralıq dənizinə, Suez kanalına nəzarət edə bilər, bu isə qlobal ticarət yolu üçün həyati əhəmiyyət kəsb edirdi.
Bir gecədə ABŞ, Britaniyanın yerinə keçdi.
Prezident Harri Truman " azlıq və ya xarici təzyiq tərəfindən subyekt hərəkət etməyə çalışmaq ABŞ-ın xarici siyasəti olmalıdır"fikrini irəli sürdü.
Bu, "Truman Doktrinası" olaraq bilinən siyasətin başlanğıcı idi. Əsas məqsəd isə, xaricdəki demokratiyaların müdafiəsini ABŞ-ın milli maraqları üçün vacib olduğuna inandırmaq idi. Sonrasında iki böyük təşəbbüs həyata keçirildi: Avropanın dağılan iqtisadiyyatlarını yenidən qurmaq üçün böyük yardım paketi olan "Marşal Planı"və 1949-cu ildə Sovet İttifaqının a Şərqi Avropanın əksər hissəsinə nəzarət etdiyi dövrdə demokratik ölkələri müdafiə etmək üçün qurulan NATO.
Bu, Qərb dünyasının liderliyinin Britaniyadan ABŞ-a keçməsi kimi görünə bilər. Daha dəqiq desək, bu, artıq ABŞ-ın liderliyinin göstərildiyi andır.
İkinci Dünya Müharibəsindən sonra ABŞ, ənənəvi olaraq izolasionist ölkə idi və iki geniş okeanla qorunurdu, lakin müharibə nəticəsində o, azad dünyanın liderinə çevrildi. ABŞ dünya ətrafında gücünü yayarkən, onilliklər ərzində dünyanı öz təsiri altına salmağa başladı. ABŞ Qərb dünyasının mədəni, iqtisadi və hərbi hegemonu oldu.
Lakin ABŞ geosiyasi ambisiyalarını əsaslandırdığı fundamental fikirləri artıq dəyişmək üzrədir.
Donald Tramp, II Dünya Müharibəsindən sonra öz ölkəsinin müəyyən etdiyi siyasətə qarşı çıxan ilk ABŞ Prezidenti olmuşdur. Və bunu elə bir şəkildə etdi ki, bir çoxları hesab etdi ki, artıq köhnə dünya nizamı başa çatıb və yeni dünya nizamı hələ formalaşmayıb.
Sual budur: Hansı ölkələr inkişaf edəcək?Avropanın təhlükəsizliyi, son illərdəki ən böyük təzyiqlə üzləşərkən, hazırda çətin vəziyyətdə olan Avropa liderləri buna uyğun bir cavab tapa biləcək mi?
Prezident Trampın 1945-ci ildən sonra beynəlxalq nizamla bağlı tənqidi,illər boyu davam edib. Təxminən 40 il əvvəl, ABŞ dünyadakı demokratiyaların müdafiəsinə verdiyi dəstəyi tənqid edib və buna görə üç ABŞ qəzetində tam səhifəlik reklamlar verib.
“O qeyd edib ki,"Yaponya və digər ölkələr ABŞ-dan sui-istifadə edir.Niyə bu ölkələr ABŞ-a insan həyatı və milyardlarla dollar ödəməkdən çəkinirlər.
O bu mövqeyini ikinci prezidentliyi dövründə də təkrarlayıb.
Trampın ikinci prezidentliyinin əvvəlində, o, Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə səmimi münasibətlər qurmağa başlayıb, Ukraynanın NATO üzvü olmayacağını da qeyd deyib.
Bununla yanaşı, bəzi Tramp tərəfdarları Putini güclü lider kimi görürlər.
ABŞ-ın xarici siyasəti, müəyyən dərəcədə, müharibələrinin təzyiqləri ilə formalaşır. Avropanın təhlükəsizliyi məsələsi isə ABŞ-ın nəyi təmsil etdiyi barədə iki ziddiyyətli və qarşılıqlı düşmən mövqenin mübarizəsilə əlaqəlidir.
Bəzi insanlar isə bu bölünmənin Trampın şəxsi baxışlarından asılı olduğunu düşünürlər və Avropa sadəcə onun dövrünün sona çatmasını gözləyərək rahatçılıq əldə edə bilməz.
"ABŞ Avropa dəyərlərindən ayrılır"RUSİ-də (Royal United Services Institute) aparıcı araşdırmaçı olan Ed Arnold bildirir. “Bu, Avropalılar üçün qəbul edilməsi çətin olan məsələdir,çünki bu, struktur və mədəniyyət olaraq və dəyişən prosesdir.
“ABŞ-ın hazırkı inkişafı Trampın prezidentlik dövründən daha uzun ömürlü olacaq"-deyə Arnold əlavə edib.
Trampın "Ağ Ev"ində, artıq Avropanın təhlükəsizliyin əsas təminatçısı olmayacağı və Avropa ölkələrinin öz müdafiələrinə özlərinin məsuliyyət daşıyıb, bunun üçün pul ödəməli olacaqları bildirilib.
“Əgər NATO ölkələri pul ödəməzlərsə, mən onları müdafiə etməyəcəyəm. Bəli,onları müdafiə etməyəcəyəm,” prezident mart ayının əvvəlində deyib.
Demək olar ki, 80 ildir ki, Avropanın təhlükəsizliyinin əsasını təşkil edən NATO-nun Şimali Atlantika Müqaviləsinin 5-ci maddəsində üzv ölkəyə edilən hücumun bütün üzv ölkələrə edilən hücum kimi qiymətləndiriləcəyini bildirilir.
Bundan əvvəl, Baş nazir Sir Kier Starmer, "Ağ Ev"ə etdiyi səfərdən əvvəl "Downing Street"də müsahibə verərkən, ABŞ-ın NATO-un aparıcı üzvü olaraq qaldığından və Trampın 5-ci maddəyə bağlı olduğundan əmin olduğunu bildirdi.
“Əgər Avropa, o cümlədən Birləşmiş Krallıq, müdafiə sahəsində ciddi sərmayə qoymazsa və bunu ciddi qəbul etməzsə, bu, NATO-nun sonu olacaq"-deyə Kier Starmer əlavə etdi.
Fransız Institut Elabe tərəfindən edilən sorğulara görə Fransızların üçdə ikisinin artıq ABŞ-ın Fransa üçün müttəfiq olmadığı fikrinə inandığı bildirilir.Tarixən ABŞ-a müsbət baxan Böyük Britaniya və Danimarkada da əksər insanlar ABŞ-a artıq qarşı mənfi rəy bildirirlər.
“Trampın NATO-ya vurduğu zərər ehtimal ki, genişmiqyaslıdır,” deyə ABŞ-ın "Brooking İnstitutu"nun yüksək səviyyəli tədqiqatçısı və Trampın uzunmüddətli tənqidçisi Robert Kaqan bildirib.
Ancaq Tramp, Avropadan gələn müdafiə sərmayələrini artırmağa çalışan ilk ABŞ Prezidenti deyil. 2016-cı ildə Barak Obama, NATO müttəfiqlərini daha çox sərmayə qoymağa çağıraraq qeyd etmişdi ki,"Avropa ölkələri öz müdafiələri ilə bağlı hər zaman rahat olub.”
Mədinə Məmmədova/EDnews
