Dünya parçalanır və yeni nizam qurulur? - Azərbaycanın prosesdə aparıcı rolu

Analitika 14:52 09.04.2025

Donald Tramp prezident seçiləndən sonra ABŞ-nin hazırkı siyasətinin beynəlxalq müttəfiqlərlə münasibətlərinə təsiri müxtəlif sahələrdə özünü göstərməyə davam edir. Xüsusən də yeni tariflər və proteksionizm (idxal olunan mallara görə tariflər) ABŞ-nin müttəfiqləri (Kanada, Avropa İttifaqı, NATO, Yaponiya, Böyük Britaniya və s.) ilə ticarət münasibətlərində gərginlik yaradır. Müttəfiqlər bu addımları "ticarət müharibəsi"nin başlanğıcı kimi qəbul edir və əks addımlarla cavab verirlər. Bu da qarşılıqlı inamı zəiflədir.

ABŞ-nin müxtəlif bölgələrdə hərbi əməliyyatları bəzi müttəfiqlərini narahat edir. Çünki bu əməliyyatlar beynəlxalq hüquqa və BMT mexanizmlərinə əsaslanmadan həyata keçirilir. NATO daxilində də bəzi Avropa ölkələri ilə fikir ayrılığı artır. ABŞ-nin müstəqil qərarlar verməsi koalisiya əməkdaşlığını zəiflədir. Vaşinqtonun iqlim razılaşmalarına, BMT-yə və digər qlobal təşəbbüslərə qarşı skeptik yanaşması, beynəlxalq liderlik nüfuzunu da azaldır. Çünki müttəfiqlər ABŞ-ni daha çox "öz maraqlarını qoruyan" və "kooperasiyadan uzaqlaşan" tərəf kimi qiymətləndirirlər. Trampın və digər siyasətçilərin sərt ritorikası, diplomatik tondan uzaq çıxışları ABŞ-yə qarşı olan siyasi inamı zəiflədir. ABŞ-nin "ənənəvi lider" obrazı zədələnir və müttəfiqlər yeni güc mərkəzlərinə daha çox meyl edə bilərlər.

Əlaqələrin tam kəsilməsi ssenarisi

Reallıqda əlaqələrin tamamilə kəsilməsi nisbətən mümkün görünmür. ABŞ dünyanın ən böyük iqtisadi və hərbi güclərindən biridir. NATO, BMT, G7, Dünya Bankı kimi təşkilatlarda hələ də lider rolundadır. Müttəfiqlərin çoxu ABŞ-dən strateji asılılıqdadırlar (enerji, müdafiə, texnologiya, bazar girişləri). Yəni müttəfiqlər narazı ola bilər, amma tam qopma sadalanan faktlara görə çox nadir ehtimaldır.

ABŞ-nin təsir dairəsində qalmağa davam etmək

ABŞ iqtisadi və texnoloji baxımdan super gücdür. Ticarət, müdafiə müqavilələri və təhlükəsizlik zəmanətləri bir çox ölkəni və ittifaqı bu baxımdan ABŞ-nin orbitində qalmağa məcbur edir. Həmin müttəfiqlərin Vaşinqtondan uzaqlaşması onları təhlükəsizlik boşluğuna sala bilər.

Çoxqütblü dünyaya keçid

Bu, getdikcə güclənən və ən optimal bir ehtimaldır. Bəzi təşkilat və ölkələrin müstəqil siyasət yürütməsi, hətta bəzi proseslərdə artıq söz sahib olması faktdır. Yəni bəzi müttəfiqlər nə tam qopacaq, nə də tam tabe olacaq - öz maraqları çərçivəsində balanslı münasibətlər quracaqlar. Yəni əlaqələrin tam kəsilməsi real deyil, amma şərtsiz tabeçilik dövrü də bitmək üzrədir. Dünya daha çox çoxqütblü, praqmatik və daha az asılı münasibətlərin qurulduğu bir fazaya keçir.

Azərbaycanın rolu

Dünyada gərginliyin artdığı bir dönəmdə Azərbaycanın sabitlik nümunəsi olması aparılan siyasətin nəticəsidir. Bakı artıq beynəlxalq səhnədə təşəbbüskar bir dövlət kimi çıxış edir. Prezident İlham Əliyevin yerli televiziya kanallarına verdiyi müsahibəsində yeni dünya nizamında Cənubi Qafqazın yeri və Azərbaycanın rolu barədə təhlili bu mənada çox diqqətəlayiqdir. Dövlət başçısı bildirdi ki, əslində, biz bu prosesin fəal iştirakçısı olmalıyıq:

"Biz, sadəcə olaraq, burada yeni nizamın necə olacağını gözləməməliyik. Biz öz işimizi görməliyik və gündəliyimizi bundan sonra da tətbiq etməliyik. Çünki Cənubi Qafqaz bizim regionumuzdur və Azərbaycan bu bölgənin aparıcı ölkəsi kimi, əlbəttə ki, məsuliyyət nöqteyi-nəzərindən də xüsusi çəkiyə malikdir. Ona görə yeni nizamı biz ədalətli nizam kimi görürük.

Əgər bunu bir sözlə ifadə etmək mümkündürsə, bu, ədalətli olmalıdır və əslində, Azərbaycanın uzun illər apardığı siyasətə də uyğundur. Biz indi belə görürük, yəni suverenlik, müstəqillik, bir-birinin işlərinə qarışmamaq, müxtəlif bəhanələrlə ölkələrin daxili vəziyyətini gərginləşdirməmək.

Bütün bunlar bizim, əslində, xarici siyasət xəttimizdir. Azərbaycan uzun illər bu siyasəti aparır. Biz heç kimin işinə qarışmırıq, öz işimizlə məşğuluq. Kim bizə müraciət edir, çalışırıq ki, o müraciətləri cavabsız qoymayaq. Öz siyasətimizlə, sərmayə qoyuluşumuzla Cənubi Qafqazda faktiki olaraq, yeni nəqliyyat və energetika xəritəsini yaratmışıq. Bir tərəfimiz Xəzər üzərindən Orta Asiyaya uzanır, bir tərəfimiz Avropaya və bu böyük coğrafiyada Azərbaycan faktiki olaraq əvəzolunmaz ölkəyə çevrilir. Sadəcə olaraq, xəritəyə baxmaq kifayətdir, hər kəs görsün ki, Orta Asiya və Qərb dünyası ilə birləşmək, bağlantılar yaratmaq istəyən Azərbaycandan yan keçə bilməz. Yəni, bunu bizsiz edə bilməzlər və müasir infrastruktur, sabitlik, düşünülmüş siyasət və dünyaya açıqlıq.

Yəni, biz yeni dünya nizamına öz töhfəmizi əməllərimizlə veririk, çünki bəzən bu, bir qədər diqqətdən kənarda qalır. Amma mən bilirəm ki, Azərbaycanın son illərdəki addımları çox ciddi təhlil edilir, çox ciddi. Çünki dünya tarixində öz ərazi bütövlüyünü öz gücü ilə bərpa edən ikinci ölkə olmayıb, hər halda, yaxın və orta keçmişə nəzər salsaq.

Bunu biz etmişik, bütün təzyiqlərə, təhdidlərə və təhlükələrə rəğmən. Müstəqil siyasət aparmaq iqtidarında olan ölkələrin sayı da o qədər də çox deyil. Baxın, indi yenə də Kanadaya qayıdırıq. Trampın bir sözü ilə Kanadanın Baş naziri istefaya getdi. Axı, Kanada Azərbaycandan 10 dəfə çox neft hasil edir - 300 milyon ton və əhalisi də cəmi 40 milyondur. Yəni 300 milyon ton, əgər başqa iqtisadiyyat olmasa belə, 40 milyonu 300 milyon tonla yola vermək olmaz?

Görün, bunların iqtisadiyyatı nə qədər bərbad vəziyyətdədir ki, Amerika əgər onlara əlavə rüsum tətbiq etsə, bunun iqtisadiyyatı çökəcək və cənab Tramp deyəndə ki, Kanada 51-ci ştat olmalıdır və cənab Trüdo qubernator olmalıdır, bu, əlbəttə trollinq kimi sayıla bilər. Amma, əslində, bu sözlərdə bəlkə də məntiq var. Yəni, mən nəyi deyirəm, baxın Avropa ölkələrinə, onlar güc mərkəzlərindən nə qədər asılıdır və bəzən başqa faktorlardan. Ona görə müstəqil siyasət aparmaq iqtidarında olan ölkələr çox deyil. Ona görə bizim bu sahədəki siyasətimiz haqlı olaraq bizə rəğbəti daha da artırır və mən əminəm ki, yeni dünya nizamı tam formalaşma prosesinə düşəndə, o cümlədən Azərbaycanın mövqeyi də nəzərə alınacaq, ən azı Cənubi Qafqazda və Xəzər hövzəsində və biz buna hazır olmalıyıq".

Müəllif: Mərahim Nəsib

Mənbə: Oxu.az

“Xatirələr işığında Heydər Əliyev” -in təqdimatı keçirildi

Xəbər xətti

Vyetnamla münasibətlərin strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə qaldırılması təsadüfi deyil
13:04 12.05.2025
Bolqarıstan Prezidenti avrozonaya qoşulma ilə bağlı referendum keçirməyi təklif edib
12:41 12.05.2025
İran XİN: Tehran ABŞ-ın nüvə obyektlərinin sökülməsi tələbini rədd edib
12:37 12.05.2025
Finlandiyada İsveç və Böyük Britaniya hərbçilərinin iştirakı ilə təlimlər başlayıb
12:34 12.05.2025
Bakıda ölkə futbolunun əfsanələri arasında matç keçiriləcək
12:32 12.05.2025
Azərbaycan XİN başçısı Bəhreyn Baş naziri ilə əməkdaşlıq perspektivlərini müzakirə edib
12:29 12.05.2025
Yeni kəşf: Marsın 5-20 kilometr dərinliyində - okeanaltı qatlarda su ehtiyatları var
12:24 12.05.2025
BDU-da astronomik müşahidə günü
12:14 12.05.2025
Milli kibertəhlükəsizlik monitorinq sisteminin yaradılması istiqamətində tədqiqatlar davam etdirilir
12:07 12.05.2025
Bakıda Avropa və MDB Poçt Liderlərinin I Forumu keçiriləcək
11:50 12.05.2025
Azərbaycanla Latviya arasında kənd təsərrüfatı üzrə İşçi Qrupu yaradılacaq
11:48 12.05.2025
Hindistan-Pakistan sərhədində hava limanları yenidən açılacaq
11:43 12.05.2025
Türkiyə hökuməti terror təhlükəsinin tam aradan qaldırılması məsələsini müzakirə edəcək
11:36 12.05.2025
Ölkə ərazisində yağıntılı hava müşahidə olunub
11:33 12.05.2025
Yaşar Gülər Azərbaycana səfər edəcək
11:29 12.05.2025
Ömər Çelik: PKK-nın ləğvi "terrorsuz Türkiyə" hədəfi üçün önəmli mərhələdir
11:26 12.05.2025
Azərbaycan Ordusunda kibertəhlükəsizliyə və dövlət sirrinin mühafizəsinə dair tədbirlər keçirilir
11:24 12.05.2025
NASA Veneranın qabığının sürpriz cəhətini ortaya çıxarıb
11:19 12.05.2025
Bəzi çaylarda sululuq artdı
11:10 12.05.2025
Əfqanıstanda şahmat qadağan olunub?
10:56 12.05.2025
Nanəli suyun faydaları açıqlandı
10:54 12.05.2025
Qırğızıstanda zəlzələ baş verib
10:51 12.05.2025
“HƏMAS” ABŞ vətəndaşı olan girovu azad edəcək
10:49 12.05.2025
Ceyhun Bayramov BƏƏ-nin xarici işlər naziri ilə regional məsələləri müzakirə edib
10:47 12.05.2025
Adı musiqi tariximizin səhifələrinə əbədi yazılmış bəstəkar
10:45 12.05.2025
Bədavi Hüseynov “Qarabağ”ın heyətində çempionatda 250-ci oyuna çıxıb
10:40 12.05.2025
İsrail ABŞ-nin Qəzzaya humanitar yardım çatdırmaq planını dəstəkləyib
10:37 12.05.2025
"Putini mayın 15-də şəxsən Türkiyədə gözləyəcəyəm"
10:35 12.05.2025
Roma Papası gerbini və şüarını açıqlayıb
10:31 12.05.2025
Moqadişoda daşqın olub
10:27 12.05.2025
Misirin Baş naziri: Ölkədə 10 milyondan çox qaçqın var
10:24 12.05.2025
PKK özünü ləğv etdi
10:18 12.05.2025
Abşeron Milli Parkında Ümummilli Liderin anadan olmasının 102-ci ildönümü ilə əlaqədar veloyürüş təşkil edilib
10:10 12.05.2025
Qəzzada ölənlərin sayı 53 minə çatır
10:05 12.05.2025
Hindistanda ağır yol qəzası baş verib
10:03 12.05.2025
Şizofreniya xəstələrinin beyinləri sağlam insanlara nisbətən daha tez qocalır
09:48 12.05.2025
Ceyhun Bayramov Bəhreyn Krallığına rəsmi səfərə yola düşüb
08:12 12.05.2025
Rusiya bu il Azərbaycanda yeni sənaye parkının yaradılmasına ümid edir
07:55 12.05.2025
Omanda İran-ABŞ danışıqlarının növbəti raundu keçirilib
06:25 12.05.2025
Bitkoinin qiyməti bu il ilk dəfə 105 min dolları ötüb
06:07 12.05.2025
Hamısı