Kolonializmin Süqutu Dünyaya Nə Vəd Edir? II Hissə: Çinin Afrika Siyasəti

Analitika 13:25 23.04.2025

Aytac.jpg

Müəllif: Aytac Kərimova

Neokolonializm- kolonializmin birbaşa işğallarından və fiziki ərazi kontrolundan sonra, inkişaf etmiş ölkələrin daha incə və sistematik yollarla zəif ölkələri öz təsiri altında saxlamağa çalışdıqları yeni bir formadır. Bu, iqtisadi, siyasi və mədəni alətlər vasitəsilə həyata keçirilən müasir imperializmin bir növüdür. Neokolonializmin ən aktual nümunələrindən biri, Çinin Afrika qitəsindəki sürətlə artan iqtisadi təsiridir. 

Çin, 21-ci əsrin əvvəllərindən etibarən Afrika qitəsindəki iqtisadi fəaliyyətini sürətlə artırmağa başlayıb. Çin, Afrikadakı təbii sərvətləri istismar etməklə yanaşı, infrastruktur layihələri həyata keçirərək həm də Afrika ölkələrinə maliyyə yardımını artırmışdır. Çin hökuməti, Afrikadakı 54 ölkə ilə siyasi və iqtisadi əlaqələrini genişləndirərək, qitənin ən böyük ticarət tərəfdaşlarından birinə çevrilib. Əslində, bu əlaqələr son illərdə neokolonializmin ən aydın nümunəsi kimi çıxış edir. Çin, Afrikada hər il milyonlarla dollar dəyərində infrastruktur layihələri həyata keçirir, ancaq bu layihələr eyni zamanda Afrikadakı dövlətlərin, xüsusən də iqtisadi cəhətdən zəif ölkələrin borc yükünü artırır.

Bu iqtisadi əlaqələr arasında xüsusilə Çinin həyata keçirdiyi infrastruktur layihələri, bu ölkələrin müstəqil inkişaf etmələrinə mane olur. Çinin Afrika ölkələrindəki ticarətinin əsasını təşkil edən sahələr, neft və qaz kimi təbii sərvətlərin əldə edilməsi, infrastruktur qurulması (yol, dəmir yolu, hava limanları) və sənaye avadanlıqları ilə bağlıdır. Lakin bu layihələr, Afrika ölkələrinin uzunmüddətli iqtisadi müstəqilliklərini təmin etmək əvəzinə, onları daha da borca batırır və bu ölkələri Çin şirkətlərinin iqtisadi təsiri altına alır.

Çin  Afrika ölkələrinə borc verərək, bu ölkələrin iqtisadiyyatlarını nəzarət altına alır. Bu borcların çoxu yüksək faizlərlə verilir və adətən bu borclar müqabilində Çin şirkətləri, Afrikada iri infrastruktur layihələrini həyata keçirmək və yerli resursları istismar etmək hüququ əldə edirlər. Bu borc əlaqələri Afrika ölkələrini borc bataqlığına salır və Çin, bu ölkələrin iqtisadiyyatlarını öz maraqları üçün manipulyasiya etmək imkanı əldə edir. Çin borcların ödənilməsi müqabilində Afrikanın təbii sərvətlərini, xüsusilə neft və mineralları nəzarətində saxlamağa başlayır.

Məsələn, Keniya və Zambiya kimi ölkələr, Çinin verdiyi böyük borcları ödəməkdə çətinlik çəkirlər. Bu vəziyyət, onlara daha çox borc vermək və bu borcu ödəyə bilmədikdə isə Çinin öz maraqlarını qorumaq məqsədilə bu ölkələr üzərində iqtisadi nəzarəti artırmağa imkan verir. Bu vəziyyət “borc əsirliyi”  adlandırılır və bu vəziyyət Afrikanın daha da iqtisadi asılı vəziyyətə düşməsinə səbəb olur.

africa-debt1.jpg

Çinin Afrikadakı təsiri, sadəcə iqtisadi deyil, həm də siyasi və sosial strukturlarda da özünü göstərir. Çin, Afrikada müxtəlif infrastruktur layihələrinə böyük sərmayələr yatıraraq, qitənin inkişafına töhfə verdiyini iddia edir. Amma bu infrastruktur layihələri əslində Çinin iqtisadi və siyasi təsirini artırmaq üçün alətə çevrilir. Çinin Afrika ölkələrində həyata keçirdiyi infrastruktur layihələri, ilk növbədə həmin ölkələrin müstəqil inkişaf etmələrinin qarşısını alır.

Çin, Afrika ölkələrində limanlar, dəmir yolları, hava limanları və elektrik stansiyalarının tikintisinə sərmayə qoyur. Bu layihələr, yerli əhali üçün iş yerləri yaradır, amma eyni zamanda, bu layihələri Çin şirkətləri idarə edir deyə layihələrin gəlirini öz ölkəsinə yönəldir. Bu vəziyyət, Afrikanın təkcə iqtisadi asılılığını deyil, həm də Çin mədəniyyəti və idarəetmə üsullarına uyğunlaşmasını təmin edir. Beləliklə, Çin, Afrikadakı bu layihələrlə bir tərəfdən iqtisadi nəzarətini gücləndirir, digər tərəfdən isə bu ölkələrin siyasi müstəqilliklərini zəiflədir.

Çin Afrika ölkələrinə təbii sərvətlərin istismarı və resursların çıxarılması sahəsində də mühüm təsir göstərir. Çinin inkişafı, əsasən, yüksək tələbatla olan xammal və təbii resurslardan, o cümlədən neft, qızıl, kobaltdan və digər qiymətli minerallardan asılıdır. Afrikada bu resursların istismarı, təkcə fiziki sərvətlərin Çinə daşınması ilə bitmir; bu, həm də Afrikanın müstəqil iqtisadiyyatının formalaşmasını əngəlləyir.

Məsələn, Afrika ölkələri təbii sərvətlərini çox zaman Çin şirkətlərinin təqdim etdiyi şərtlərlə satmağa məcbur olurlar. Bu, Afrikanın resursları üzərində tam nəzarəti əlində saxlamağa imkan vermir və əksər hallarda bu resurslar, yerli iqtisadiyyatın inkişafına yönəlmək əvəzinə, Çin iqtisadiyyatına xidmət edir. Bu, həm də Afrikanın uzunmüddətli iqtisadi inkişafına mənfi təsir göstərir. Çinin Afrikadakı iqtisadi təsiri, əvvəlki müstəmləkəçilik dövrünün bir çox aspektlərini təkrarlayır, yalnız bu dəfə işğal və idarəetmə daha qeyri-müəyyən və sərbəst formalarla həyata keçirilir.

Çinin Afrikadakı artan təsiri təkcə iqtisadi və sosial sahələrdə deyil, həm də geosiyasi baxımdan böyük təsir göstərir. Çinin Afrikadakı infrastruktur layihələrini, ticarət əlaqələrini və maliyyə investisiyalarını artırması, onu qitənin ən mühüm strateji oyunçularından birinə çevirir. Çinin iqtisadi nüfuzu Afrika ölkələrinin beynəlxalq aləmdəki mövqeyinə də təsir edir. Çin, öz iqtisadi əlaqələrini və sərmayələrini artırmaqla Afrika ölkələrini ABŞ və Avropaya qarşı öz tərəfinə çəkməyə çalışır. Bu, geosiyasi arenada yeni güc mərkəzinin yaranmasına səbəb olur.

Bu geosiyasi dəyişikliklər Çin və digər inkişaf etmiş ölkələr arasında güc mübarizələrinin aparılmasına gətirib çıxarır. Çinin Afrikadakı təsiri, onu yalnız iqtisadi, sosial və mədəni baxımdan deyil, həm də siyasi və diplomatik müstəvidə güclü  tərəfdaşa çevirir. Bu, eyni zamanda, Çin və qərb dövlətləri arasında Afrikadakı nüfuz mübarizəsinin artmasına səbəb olur.

Çinin Afrikadakı iqtisadi təsiri, həm inkişaf etməkdə olan ölkələr, həm də beynəlxalq aləm üçün yeni bir mərhələnin başlanğıcıdır. Çinin borc əsirliyi, infrastruktur layihələri və resurs istismarı ilə həyata keçirdiyi siyasət, Afrika ölkələrini yeni bir müstəmləkəçilik forması ilə qarşı-qarşıya qoyur. Neokolonializmin yeni formalarından biri olan bu iqtisadi müdaxilələr, Afrika ölkələrini nəinki iqtisadi baxımdan asılı vəziyyətə salır, həm də onların müstəqil inkişaf etmələrinin qarşısını alır. Bu, Afrika qitəsinin öz təbii sərvətlərindən istifadə edərək iqtisadi müstəqilliyini bərpa etməsi yolunda qarşısına çıxan ən böyük əngəldir.

Çinin Afrikadakı iqtisadi təsiri, həm qlobal siyasət, həm də Afrika ölkələrinin gələcək inkişafı üçün ciddi təhlil mövzusudur. Bu, yalnız Afrikanın deyil, bütün dünyanın iqtisadi və geosiyasi dinamikalarını təyin edəcək prosesdir.

Ardı var...

“Xatirələr işığında Heydər Əliyev” -in təqdimatı keçirildi

Xəbər xətti

Xoşbəxtlikdən Qorxmaq – İnsan Ruhunun Parodoksu
11:55 22.05.2025
QMİ Qurban bayramı ilə bağlı Fətva verdi
11:25 22.05.2025
Netanyahu: İsrail diplomatik missiyalarının təhlükəsizliyini gücləndirəcək
11:03 22.05.2025
Tacikistan və Azərbaycan Milli kitabxanaları arasında memorandum imzalanıb
10:21 22.05.2025
Yaponiya silah sərgisində müdafiə ambisiyalarını nümayiş etdirir
08:44 22.05.2025
Çində 650 illik qüllə uçub
08:19 22.05.2025
Çində torpaq sürüşmələri baş verib
07:32 22.05.2025
Britaniya Çaqos arxipelaqını Mavrikiyə təhvil verəcək
05:28 22.05.2025
Ramaposa Trampla görüşünün çox yaxşı keçdiyini bildirib
03:26 22.05.2025
Beynəlxalq Biomüxtəliflik Günü: “Təbiətlə harmoniya və davamlı inkişaf”
00:00 22.05.2025
Prezident: Türk İnvestisiya Fondunun rəsmi olaraq bu il fəaliyyətə başlaması nəzərdə tutulur
12:52 21.05.2025
İ.Əliyev: Azərbaycan Avrasiyanın nəqliyyat-logistika mərkəzlərindən birinə çevrilib
12:43 21.05.2025
Kuba Prezidenti İlham Əliyevi təbrik edib
12:36 21.05.2025
Milli Xalça Muzeyində “Zamanın ilmələri” layihəsi təqdim olunacaq
12:31 21.05.2025
Bu gün Avropa Liqasının qalibi bəlli olacaq
12:25 21.05.2025
İlham Əliyev Budapeştdə TDT-nin qeyri-rəsmi iclasında iştirak edir
12:18 21.05.2025
İlham Əliyev: Qərbi Azərbaycan məsələsi artıq beynəlxalq gündəliyə daxil edilmişdir
12:13 21.05.2025
Sabah 29 dərəcə isti olacaq
12:07 21.05.2025
Prezident: ''Ermənistan Qərbi azərbaycanlıların yurdlarına qayıda bilmələri ilə bağlı mövqe ifadə etməlidir''
12:03 21.05.2025
Lavrov: Rusiya və Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaşmasında maraqlı tərəfdir
11:57 21.05.2025
IV Sumqayıt Kitab Sərgisi keçiriləcək
11:53 21.05.2025
Prezident: Qərbi azərbaycanlıların Ermənistandakı torpaqlarına qayıdışının təmini sülh üçün vacib faktordur
11:42 21.05.2025
Elm və təhsil naziri türkiyəli həmkarı ilə görüşüb
11:35 21.05.2025
İ. Əliyev: Azərbaycan və Türkiyənin hüquq prinsiplərinə sadiqliyi sabitliyin təmin olunması üçün zəmin yaradır
11:29 21.05.2025
Bakıda “Avrasiya Universitetlərinin Sammiti” keçiriləcək
11:24 21.05.2025
İ. Əliyev Qərbi Azərbaycanla bağlı keçirilən beynəlxalq konfrans iştirakçılarına müraciət edib
11:20 21.05.2025
Gender Bərabərliyi üzrə 2025-2027-ci illər üçün Milli Fəaliyyət Planı qəbul ediləcək
11:16 21.05.2025
Ankarada Qərbi Azərbaycana qayıdış mövzusunda beynəlxalq konfrans keçirilir
11:12 21.05.2025
İlham Əliyev və Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban mətbuata bəyanatlarla çıxış ediblər
11:07 21.05.2025
İlham Əliyevin Macarıstanın Baş naziri ilə məhdud tərkibdə görüşü olub
11:04 21.05.2025
Azərbaycan “Tel Aviv EAT 2025” Qida Festivalında təmsil olunur
10:53 21.05.2025
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Macarıstana işgüzar səfərə gəlib
10:49 21.05.2025
Dillər Universitetinin Konfutsi İnstitutunda Çin dili səviyyə imtahanı keçirilib
10:46 21.05.2025
İlham Əliyevin Macarıstanın Baş naziri ilə geniş tərkibdə görüşü olub
10:41 21.05.2025
Azərbaycan nümayəndə heyəti beynəlxalq konfransda iştirak üçün Ankarada səfərdədir
10:38 21.05.2025
Ankarada Ulu Öndər Heydər Əliyev haqqında kitab təqdim olunub
10:34 21.05.2025
Türk dünyası qlobal miqyasda əsas güc mərkəzlərindən birinə çevrilir
10:29 21.05.2025
Azərbaycan Türk dünyasının inkişafı baxımından çox mühüm ölkədir
10:21 21.05.2025
Azərbaycan və Uruqvayın ali təhsil müəssisələri diplomatik əməkdaşlıq edəcəklər
10:16 21.05.2025
Bakıda minifutbol üzrə dünya çempionatı başlayır
10:11 21.05.2025
Hamısı