Məsud Bərzaninin Peşmərgə qüvvələrinin Neynəvə əyalətində azad etdiyi məntəqələrdən çəkilməyəcəyi ilə bağlı bəyanatları gözlənilməz deyildir. Halbuki İraqın Baş naziri Heydər əl-Abadi bu yaxınlarda vilayət rəhbərinin Bağdada son səfərindən və “Biz gəlirik, Neynəvə” adı altında həyata keçirilən Mosulun azad edilməsi əməliyyatı başlayandan sonra bildirmişdir ki, mərkəzi hökumət İraq Kürdüstanı vilayətilə Peşmərgə qüvvələrinin 2016-cı ilin 17 oktyabr günü səhər saatlarında Mosul əməliyyatı başlayana qədər bu ərazilərdən çəkilməsi barədə razılığa gəlmişdir. Bu fikri hökumətin sözçüsü Səad əl-Hüdeysi də Bərzaninin son bəyanatlərına cavab olaraq təkrarən səsləndirdi.
Peşmərgə kürd qüvvələri Neynəvə əyalətinin bir çox məntəqələrini “Biz gəlirik, Neynəvə” hərbi əməliyyatının start götürdüyü “0” saatından bir qədər əvvəl öz nəzarəti altına ala bilmişdi. Bununla da Kürd komandanlığı Mosul istiqamətində ərazilərin içərilərinə doğru irəliləyib daha çox torpaq mənimsəyərək onları muxtar vilayətə birləşdirmək məqsədini güdmüşlər. Mosul əməliyyatının sıfır saatına qədər Peşmərgənin ələ keçirmiş olduğu ərazilərə Səncər qəzası, Telaferin bir çox məhəlləsi, Zəmmar, İyaziyyə, Rübeyyə və Əbu Mariya məntəqələri daxildir. Bura həmçinin Başiqa, Bərtələnin bir hissəsini və habelə Suriya sərhədlərinə qədər uzanan torpaqları da əlavə etmək olar. Bu da o deməkdir ki, göstərilən məntəqələr əldə edilən sazişə görə Kürd Peşmərgə qüvvələrinin nəzarəti altına keçmişdir. Bu da bir sıra parlament üzvlərinin, ictimai-siyasi xadimlərin qəzəbinə səbəb oldu, onlar bu razılığı qətiyyətlə rədd etdilər, onların mövqeyi xüsusilə, Beynəxalq insan haqları təşkilatının Peşmərgə qüvvələrinin Ninəva əyalətinin şimalında ərəb kəndlərini məhv etməsi barədə hesabatı səslənəndən sonra daha da kəskinləşdi.
Neynəvəni təmsil edən siyasi qüvvələr Bərzaninin mövqeyinin tamamilə rədd edilməsi barədə həmrəylik göstərmədilər. Belə ki, Neynəvə əyalətinin keçmiş hakimi Əsil Nüceyfi və qardaşları, habelə Milli toplum adlandırılan Neynəvə mühafizə qüvvələrinin komandiri, Prezidentin müavini Usamə Nüceyfi Bərzaninin açıqlamalarına birbaşa və ya dolayısı ilə olsa da toxunmamışlar.
Fikrimizcə, Bərzani Bağdada son səfəri zamanı güc mövqeyindən çıxış edrək danışıqlar aparmaqdan uzaq durmuş və yalnız bunu demək olar ki, o, Neynəvənin azad edilməsi əməliyyatı cəbhələrindən birinin Peşmərgəyə həvalə edilməsini israrla tələb etmişdir. Bərzani və vilayət hökumətinin vəziyyətinə həsəd aparmaq olmaz.
Bizə elə gəlir ki, mərkəzi hökumət, güclü imkanlara malik olmasına baxmayaraq, vilayətlə danışıqlarda uğur qazana bilməmişdir. Hökumət vilayətin böhranlı ictimai və siyasi vəziyyətindən, xüsusilə artıq bir neçə aydan bəri dövlət qulluqçularına əməkhaqlarının ödənilməməsi faktından istifadə edə bilərdi. Bu çox ciddi bir problemdir və təcili şəkildə həll edilməlidir. Bu problemin həlli müqabilində mərkəzi hökumət vilayət hökumətindən bir çox güzəştlərə, o cümlədən Peşmərgə qüvvələrinin 2014-cü il iyun ayının 10-a qədərki sərhədlərə qayıtmasına nail ola bilərdi.
Bu və həmçinin başqa sazişlər barədə mərkəzi hökumət ictimai rəylə münasibətdə şəffaflıq nümayiş etdirməmiş, başqa problemlərin həllində olduğu kimi burada da böhranı ört – basdır etmək metoduna üstünlük vermişdir. Əsas vəzifə kimi, birinci növbədə “İŞİD” üzərində qələbə irəli sürülmüşdür.
İndiki vaxtda sünni qüvvələri parçalanmış vəziyyətdədirlər, bu vəziyyət onların yaşadığı yerlər “İŞİD” terrorçularından azad olunandan sonra da davam edə bilər. Bununla da Neynəvə əyalətində onların yaşadığı yerlərdə və ya başqa rayonlarda, “de fakto” prinsipindən çıxış edən kürdlərin mövcudluğuna qarşı etiraz səsləri yüksələcək və son halda silahlı qarşıdurma baş verə bilər.
Doktor Hüseyn Əhməd əl-Sərhan
Kərbəla Universitetinin Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin Beynəlxalq Tədqiqatlar Şöbəsinin müdiri
