2016 dünyada çox gərgin bir il kimi yadda qaldı. Xüsusilə, Yaxın Şərqdə baş verən qarşıdurmalar, İŞİD terror təşkilatının gerçəkləşdirdiyi terror aktları, Türkiyədə çevriliş cəhdi öndə olan hadisələr idi. Beləliklə, Eurasia Diary hal-hazırda geosiyasi baxımdan dünyanın mərkəzi olaraq qəbul edilən Yaxın Şərqdə son bir ildə baş verən hadisələri təqdim edir:
2 Yanvar - Səudiyyə Ərəbistanın tərkibinə Şiə liderinin də daxil olduğu 47 şəxsi edam etməsindən sonra İranla aralarında gərginlik yarandı.
İlin ilk önəmli hadisəsi Səudiyyə Ərəbistanının 2 Yanvar günü ölkədə etirazları təşviq etmək, fitnə çıxartmaq, təhlükəsizlik qüvvələrinə müqavimət göstərmək, atəş açmağa çalışmaq kimi ittihamlarla şiə lideri Şeyx Nimr əl Nimrin daxil 47 şəxsi edam etdi və İran da buna sərt reaksiya verdi. Bir gün ərzində oxşar şəkildə İran tərəfindən Sünni dindarları edam qərarı verildi. Ölkələr arasında yaşanan məzhəb qarşıdurmasına görə, edamlar il boyu davam etdi.
17 Yanvar - ABŞ və AB, İrana qarşı sanksiyaları aradan götürdü.
Avropa Birliyi və ABŞ, tarixi bir qərar qəbul edərək 2011-ci ildən bu yana İrana tətbiq etdiyi iqtisadi sanksiyaları aradan götürdü. Sanksiyaların səbəbi İranın uranın zənginləşdirməsindən silah istehsal etmək üçün istifadə edəcəyi şübhəsi idi. İranın silah istehsal etmədiyini sübut etməsindən sonra sanksiyalar da dayandırıldı.
22 Fevral - Suriyada atəşkəs
Brüsseldə aparılan danışıqlardan sonra ABŞ və Rusiya Suriyada atəşkəsin başladılması üçün razılığa gəldi. Eyni zamanda, Türkiyəyə də YPG-yə qarşı hücumların dayandırılması üçün çağırışlar edildi.
Əldə edilən razılaşmaya əsasən atəşkəs 27 Fevralda başladı. Əsəd höküməti də əldə olunan anlaşmaya tabe olacağını bildirdi. Ancaq kritik məqam bunda idi ki, İŞİD, Əl-Nusra və onlara bağlı digər təşkilatlara qarşı əməliyyatlar durdurulmayacaqdı. Suriya rəhbərliyi, "müxaliflər" olaraq xarakterizə edilən qrupların bu terror təşkilatlarının bir hissəsi olduğunu bildirirdi və buna görə də atəşkəs davamlı olmadı.
20 Mart - AB - Türkiyə əlaqələrində kritik nöqtə və 3 milyard dollar vədi
Dünyada bir çox prosesi də əhəmiyyətli dərəcədə təşviq edən qaçqın böhranını həll etmək üçün iki tərəf 18 Martda Brüsseldə görüşdü. Böhranın həlli üçün tərəflər 20 Martdan etibarən, Türkiyədən Yunan adalarına keçən miqrantların Türkiyəyə geri qaytarılması və qəbul edilən hər bir Suriyalı qaçqın üçün AB-nin Türkiyədən bir Suriyalı qaçqın alması barədə razılaşdılar. Bununla birlikdə AB, Türkiyəyə viza sərbəstliyi və 3 milyard maliyyə dəstəyi göstərəcəyi sözünü verdi. Ancaq AB, indiyə qədər verdiyi bu sözləri tutmadı.
22 Mart - Belçikada qanlı terror aktları
22 Mart səhəri Avropanın mərkəzi sayılan Brüssel qanlı terror aktları ilə sarsıldı. Zaventem Hava limanı və Maelbeek Metro Stansiyasında təşkil edilən üç ayrı terror hadisəsində 32 insan həyatını itirdi. Hadisəni terror təşkilatı İŞİD öz üzərinə götürdü.
19 Mart - Türkiyənin iki mərkəz nöqtəsində bir həftə içərisində iki terror hücumu
Türkiyə paytaxtı Ankaranın mərkəzi meydanı olan Kızılayda 13 mart günü qorxunc terror hadisəsi baş verdi. Hadisədə 37 insan həyatını itirdi. Hücumu terror təşkilatı PKK-nın qolu olan TAK öz üzərinə götürdü.
Hadisədən yalnız altı gün sonra - 19 Martda İstanbulun mərkəzi nöqtəsi İstiqlal Prospektində intihar hücumu yaşandı. Terrorçunun üzərindəki bomba hədəfinə çatmamış partladığı üçün özüylə birlikdə 4 adam daha həyatını itirdi, 36 adam da yaralandı. Hücumun hədəfinə çatması halında daha çox itkinin yaşanması ehtimalı da böyük idi.
28 Mart - Palmira, Rus ordusu tərəfindən İŞİD-dən geri alındı
Palmira hücumu olaraq xarakterizə edilən hadisədə Suriya rəhbərliyinin və müttəfiqləri Rusların göstərdiyi hava dəstəyi ilə Palmira şəhərinin mərkəzi və ətrafındakı yaşayış yerləri İŞİD-dən geri alındı.
19 May - EgyptAir təyyarəsi qəzaya uğradı, sağ qalan olmadı
19 May günü Misirdən Parisə uçan EgyptAir təyyarəsi Aralıq dənizi üzərində qəzaya uğradı. 56 sərnişin və 10 ekipaj üzvü olduğu qəzadan heç kim sağ çıxa bilmədi. Təyyarədə terror şübhələri üzərində dayanılmasına baxmayaraq hər hansı bir işarə tapılmadı.
12 İyun - ABŞ tarixinin ən qanlı hücumu - Homoseksual barda qətliam
Florida ştatının Orlando şəhərində olan homoseksual bara silahla hücum edən Əfqan əsilli ABŞ vətəndaşı Ömər Matİn qanlı terror aktı törətdi.
Hücumda 50 şəxs həyatını itirdi, 53 adam da yaralandı.İŞİD hücumu öz üzərinə götürdü. Ancaq İŞİD-in terrorçu ilə birbaşa əlaqə içində olub-olmadığı təyin edilə bilmədi.
23 İyun - İngiltərədən gözlənilməz qərar - Brexit
AB-dən ayrılıb-ayrılmama barədə seçkiyə gedən İngiltərə 52 faiz nəticə ilə ayrılmağı seçdi. Ayrılma qərarının səbəblərindən biri də Avropada baş verən Suriyalı qaçqın böhranı və terror hücumlarının artması olaraq göstərilir.
28 İyun - Atatürk Havalimanı hücumu
İstanbulda Atatürk Hava limanında reallaşan terror hadisəsi nəticəsində 45 nəfər həyatını itirdi, 236 nəfər yaralanıb. Hücumu İŞİD öz üzərinə götürdü
14 İyul - Nisdə terror - 86 ölü
Fransanın Milli Bayramı günü olan 14 İyulda Nis şəhərində yük maşını idarə edən bir sürücü nəqliyyat vasitəsini şənliklərə qatılan vətəndaşların üstünə sürdü. İki km boyu insanları əzən yük maşınının sürücüsü Tunis əsilli Fransız Məhəmməd Lahouaiej-Buhlel 86 adamın ölümünə səbəb oldu. Hadisədən sonra Fransada fövqəladə vəzyiyyət 3 ay artırıldı.
15 İyul - Türkiyədə çevriliş cəhdi
15 İyul axşamı yaşanan hərbi çevriliş cəhdində hədəf hökuməti ələ keçirmək və Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana qarşı sui-qəsd reallaşdırmaq idi. Ərdoğanın televiziya proqramına video zənglə qatılıb insanları küçəyə çağırmağından sonra çevriliş cəhdi uğursuz oldu.
Bu hadisədən sonra Türkiyədə 3 ay fövqəladə vəziyyət elan edildi.
24 Avqust - Türkiyənin Fırat Qalxanı Hərəkatı
İŞİD-in Türkiyənin Suriya sərhədindəki şəhərlərinə davamlı raket zərbələrindən sonra Türkiyə Silahlı Qüvvələri müxaliflər olaraq adlandırılan Azad Suriya Ordusuna dəstək verərək bu bölgəni İŞİD-dən təmizləmək üçün əməliyyat başlatdı. Əməliyyatda Türkiyənin əsas hədəfi İŞİD-i sərhədlərindən uzaqlaşdırmaq və terror təşkilatı PKK-nın Suriya qolu olan YPG-nin şərqi və qərbi arasında əlaqə qurulmasına icazə verməmək idi.
9 Avqust - Rusiya - Türkiyə əlaqələrinin yenidən yaxşılaşması
Rusiya Dövlət Başçısı Vladimir Putin və Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Türk F-16 təyyarələrinin sərhədi pozmaqda günahlandırdığı Rus Su-24 tipli döyüş təyyarəsini vurması ilə təxminən 9 ay əvvəl başlayan diplomatik böhrandan sonra ilk dəfə üz-üzə görüşdü.
9 Sentyabr - Suriyada ikinci atəşkəs razılaşması
Rus və ABŞ Xarici İşlər Nazirlərinin iştirakı ilə atəşkəs barədə razılıq əldə olundu.
12 sentyabrda tətbiq edilən ikinci atəşkəs qərarı yalnız bir neçə ay davam etdi. ABŞ hava qüvvələri "səhvən" çox sayda Suriya əsgərini hava hücumunda öldürdüyünü bildirdi.
Atəşkəs qərarının pozulmasından yalnız bir neçə gün sonra Suriya Ərəb Qızıl Xaç humanitar yardım karvanı hədəfə çevrildi. Hücumda 21 humanitar yardım işçisi həyatını itirdi.
17 Oktyabr - Mosulu İŞİD-dən xilas etmə əməliyyatı
ABŞ liderliyindəki koalisiya təyyarələri və İraq rəhbərliyinin əməkdaşlığıyla, terror təşkilatı İŞİD-in İraqda tək qaldığı Mosulda əməliyyatlar başladı.
8 noyabr - Trampın prezident seçilməsi
Donald Tramp Liberal partiya namizədi Klinton ilə mübarizədə sürpriz olaraq prezident seçildi. Tramp, miqrantlar barədə qatı şərhləriylə diqqət çəkirdi. Yanvar ayında kresloya keçəcək olan Trampın nələr edəcəyi hələ müəyyən deyil.
24 Noyabr - AB-dən Türkiyə ilə müzakirələrin dondurulması qərarı
Türkiyədə jurnalistlər və partiya liderlərinə qarşı 'terror təşkilatlarına kömək və dəstək' ittihamı ilə həbslər səbəbiylə AB müzakirələrin müvəqqəti bir müddət üçün dondurulması qərarını aldı.
Buna qarşılıq olaraq Ərdoğan müzakilərin davam etməməsi halında Suriyalı qaçqınlara sərhəd qapısını aça biləcəklərini dedi.
11 dekabr - İŞİD Palmiranı yenidən ələ keçirdi
Suriya ordusunun əlindəki Palmira'ya hücumlarını sıxlaşdıran İŞİD şəhəri yenidən ələ keçirdiyini bildirib.
16 dekabr - Suriya hökuməti Hələbi tamamilə ələ keçirdi
Suriya hökuməti son olaraq Hələbin şərqinin da müxaliflərdən təmizləndiyini bildirdi. Beləcə, müxaliflər mərkəzi nöqtələrdən birini də itirmiş oldu.
19 dekabr - Rus səfir Karlov cinayəti
Rusiyanın Ankara səfiri Andrey Karlov qatıldığı sərgidə mühafizəçi olaraq vəzifəsini yerinə yetirən polisin silahlı sui-qəsdi nəticəsində həyatını itirdi.
24 dekabr - BM-dən İsrailə istiqamətli "Fələstin torpaqlarında işğalın dayandırılması" qərarı
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası şok qərara imza ataraq, İsrailin dərhal Fələstin torpaqlarında işğalının dayandırmasını istədi.
İsrail, bu qərara sərt reaksiya verərək bu mövzuda Obama rəhbərliyini günahlandırdı. Bundan başqa nazir Netanyahu, qərar lehinə səs verən 10 dövlətin səfirini Xarici İşlər Nazirliyinə çağırıb.
29 dekabr - Rusiya və Türkiyə arasında Suriyada atəşkəs razılaşması
Türkiyə ilə Rusiya, Suriyada tərəflərə istiqamətli ümumi atəşkəs planı təklif razılaşdı.
Türkiyə ilə Rusiya, Hələb şəhər mərkəzinin şərqində elan edilən atəşkəs və yerli əhalinin təxliyyəsindən sonra, atəşkəsin ölkə daxilində yayılması üçün tərəflərə tövsiyə edəcəkləri bir plan üzərində razılığa gəldi.
Mirəli Mirhəşimli, Eurasia Diary
