Tural Gəncəliyev cəmi 12 yaşında ikən erməni qoşunlarının işğalından sonra ailəsi ilə birlikdə isti yuvasından zorla qovuldu.
Gəncəliyev və ailəsi 1991-ci ildə Naxçıvan və Dağlıq Qarabağ ətrafındakı yeddi rayonun Rusiyanın dəstəyi ilə erməni qüvvələri tərəfindən qəsb olunaraq evlərindən və torpaqlarından vəhşicəsinə qovulmuş 800.000 azərbaycanlının (təxminən yarısı uşaq) arasında idi.
Gəncəliyev və ailəsi sahib olduqları hər şeyi itirdikdən sonra uzun müddət çadırlarda və müvəqqəti sığınacaqlarda yaşamağa məcbur olsalar da, onlar erməni təcavüzünün qurbanları arasından xilas ola bilən şanslı azərbaycanlı ailələrdən biri idilər.
İşğalçı ermənilər tərəfindən təcavüzə məruz qalaraq vəhşicəsinə öldürülən 1400-ə yaxın silahsız Qarabağ mülki əhalisini sadə bir qətl hadisəsi ilə eyni tutmaq olmaz. Bu beynəlxalq ictimaiyyətin əksəriyyəti tərəfindən azərbaycanlıların münaqişəli bölgədən hesablanmış etnik təmizlənməsi aktı kimi qəbul edilmişdir.
Ermənilərin Qarabağa zorakı hücum etməsindən sonra 1993-cü ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası azərbaycanlıların qanuni vətənlərindən didərgin salınmasını və sürgün edilməsini pisləyən və işğalçı qüvvələrin bölgədən dərhal, tam və qeyd-şərtsiz çıxarılmasını tələb edən dörd ayrı qətnamə qəbul etdi.
Bu günə qədər ermənilər həmin bölgələrdə inkişafın qarşısını qəsdən alaraq Qarabağı işğal altında saxlamağa və qanunsuz istismar etməyə davam etdilər. Azərbaycanlıların yaşadığı kəndlərin qalıqlarını yox etdilər, azmış kimi hələ bərəkətli torpaq sahələrini, meşələri yandırıb, oradakı qızıl və mineral su resurslarını qanunsuzcasına istismar etdilər.
Bu gün Azərbaycan 1 milyondan çox qaçqın, o cümlədən Ermənistandan qovulmuş 250.000 soydaşına qucaq açan bir ölkədir. Azərbaycanın bu günədək ərazisinin tam olaraq 20 faizi hələ də Rusiya tərəfindən dəstəklənən erməni işğalı altındadır.
Lakin Yerevandan BMT-nin dörd qətnaməsinə cavab gəlməməsinə rəğmən və hətta kənar xarici qüvvələrin təsiri nəticəsində ərazi konfliktinin daha da şiddətlənməsinə baxmayaraq, Bakı buna heç bir aqressiya göstərmədi və əksinə bir daha bunu sülh yolu ilə həll etməyə təşəbbüs göstərdi.
On illərdir ki, Bakı İrəvanın Qarabağı tərk etməsini və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə hörmət edərək beynəlxalq hüquq normalarına əməl etməsini gözləyir.
Bakı çox ehtiyac duyulan enerji mənbələrinə çıxış üçün həm şərq, həm də qərb dünyasına magistral yolu təmin edəcək infrastruktur layihələrində iştirak etmək imkanlarına malikdir.
Lakin, Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəd boyu atışmalar hər iki tərəf arasında gərginliyi saxlamaqdadır. (Bu atışmalar demək olar ki, həmişə beynəlxalq müdaxilə nəticəsində aradan qaldırılır və vəddən kənara çıxaraq məsələnin həlli heç bir nəzarət olunmadan cəmiyyətin üzərinə buraxılır).
Fevralın 9-da Azərbaycan xalqı, Dağlıq Qarabağın ermənilərin işğalından birdəfəlik azad olacağına söz verən Milli Məclisin 125 deputat namizədinə səs verdi.
Yeni namizədlər arasında Tural Gəncəliyev də var idi.
Təxminən 30 il əvvəl gecə yarısı ailəsi ilə birlikdə işğalçı erməni qoşunlarından qaçaraq ailəsi ilə birgə həyatını qurtaran, maraqlı və keşməkeşli həyat yolu olan gənc bir oğlan...
Dağlıq Qarabağ diasporunun 17 min üzvünü təmsil etmək üçün səkkiz digər namizədə (hakim Yeni Azərbaycan Partiyasından biri daxil olmaqla) qarşı 56.7 faiz səs çoxluğu ilə seçilən Gəncəliyev işğal altındakı ərazilərin geri alınmasının vacibliyini bildirdi.
"Qarabağ bölgəsinin xalqı, qaçqınlar öz vətənlərinə qayıtmağı gözləməkdən yorulublar," bunu Tural Gəncəliyev Pulse News Mexico-a səsvermədə ilkin qələbəsini öyrəndikdən sonra belə deyib.
"Çoxları səbrini itirmiş və bir çoxları ailələrini bir daha görməyəcəklərinə inanırlar".
Bəs Gəncəliyev ermənilərin Qarabağı tərk etməsi üçün nəyi planlaşdırır?
"Əlbəttə, danışıqlar həmişə ilk yanaşmamız olacaq," yeni seçilən deputat belə dedi.
“Biz Ermənistanla hər hansı bir danışıqlara hazırıq və Qarabağ bölgəsində yaşayan etnik erməni xalqının onları qovmaq niyyətimiz olmadığını başa düşmələrini istəyirik. İşğaldan əvvəl yüzillər boyu olduğu kimi, onlarla yenidən sülh içində yaşamaq istəyirik".
Ancaq qarşı tərəfdən təzyiqlər yaranarsa, Gəncəliyev erməniləri işğal altındakı Azərbaycan ərazilərindən qovmaq üçün hərbi addım atmaq fikrinin alternativ seçim olduğunu da istisna etmədi.
"Torpaqlarımızı geri almaq üçün nə lazımsa edəcəyik. Bu daha çox vaxt tələb edir, amma bu məsələni həll etməliyik," dedi.
Yenə də yaxın tarix göstərdi ki, güc tətbiqinə keçmədən Ermənistanın Qarabağdan çəkilmək ehtimalı azdır.
"Azərbaycan cəmi 10 milyon əhalisi olan kiçik bir ölkədir", - qaçqın və köçkün düşən azərbaycanlı vətəndaşların hüquqlarını müdafiə edən Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun prezidenti Umud Mirzəyev əlavə etdi. (Umud Mirzəyev həm də 1991-ci ildə Ermənistanın Dağlıq Qarabağ ərazisini işğal edərkən köçkün düşən şəxslərdən biridir.)
“Bunu özümüz edə bilmərik. Sadəcə beynəlxalq dəstəyə ehtiyacımız var. ABŞ, Rusiya və Avropa qarışmasa, vəziyyət dəyişməz," BAMF rəhbəri belə vurğuladı.
"Biz coğrafi gerçəkliyimizdən xəbərdar olmalıyıq. Coğrafi baxımdan Rusiya, İran, Ermənistan və Gürcüstan arasında yerləşən Azərbaycan bilir ki, kənar qurumlar bölgədə baş verənlərə ciddi maraq göstərir və biz asanlıqla birtərəfli hərəkət edə bilmərik," deyə Gəncəliyev buna əlavə etdi.
Buna baxmayaraq, son vaxtlar Azərbaycanla Ermənistan arasında hərbi əməliyyatların səngiməsinə dair xəbərlər mövcuddur və ikitərəfli danışıqları bir daha başlamaq üçün vaxt yetişməkdədir.
Ermənistan, Azərbaycanın İrəvana qarşı növbəti qanuni tədbirlərdən və ya yeni sanksiyalardan imtina etməsi müqabilində yeni qəsəbələrin tikintisini müvəqqəti dayandırmağa razılıq versə, tərəqqi üçün ilkin təməllər yarana bilər.
Artıq qeyd edildiyi kimi, ildə 12 milyard dollardan çox ÜDM-i olan Ermənistan iqtisadi cəhətdən Rusiyadan çox asılı vəziyyətdədir.
Azərbaycanla yaxınlaşma Ermənistan üçün enerji ehtiyatlarına çıxış və İrəvan üçün daha böyük iqtisadi (ehtimal ki, siyasi) müstəqillik əldə etmək demək olardı.
Beynəlxalq sülhməramlılıq və ya monitorinq variantı da mövcuddur (Rusiya böyük vasitəçi olmağı təklif etdi), lakin indiyə qədər heç bir tərəf bölgədə kənar qüvvələrin yerləşdirilməsi perspektivindən məmnun qalmadı.
Rəsmi Bakı xarici sülhməramlı missiyanın məsələni uzatması nəticəsində öz ərazilərinin erməni işğalı altında qalmasına qəti olaraq etiraz edir.
Nəhayət, növbəti plan mövcud Dağlıq Qarabağ sakinlərinin guya müstəqillik tələbinin meydana gəlməsidir.
Bakı bu tələbi bir qondarma dövlətin qurulması üçün dəridən-qabıqdan çıxan ermənilərin Azərbaycana aid torpaqları işğal etməsini qanuniləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuş bir oyunu kimi görür.
Eyni zamanda, Azərbaycan tərəfi bölgəyə öz ərazisi daxilində qismən muxtariyyət verilməsini düşünəcəyini söylədi.
Münaqişənin əsas hissəsində dərin yaraların sağalmaz izləri və qarşı-qarşıya inamsızlıq hələ də mövcuddur. Azərbaycan və Ermənistan xalqı bütün olanları unudaraq heç olmasa bağışlamağı öyrənə bilməyincə, bu münaqişənin sülhlə həll olunacağına ümid çox azdır.
Lakin bütün bunlar, Tural Gəncəliyevi və digər Qarabağlı qaçqınları bu yolda səylə çalışmaqdan alı qoymayacaq.
"Erməni işğalından zərər çəkənlər Qarabağ probleminin həll edilməsini və torpaqlarının geri qaytarılmasını istəyirlər. Azərbaycan xalqı səbirli və sülhsevərdir, lakin biz bunu daha uzun zaman gözləyə bilmərik," Gəncəliyev əlavə etdi.
Jurnalist Therese Margolis
Tərcümə edən: Elnur Ənvəroğlu
