“O vaxt heç kəsə icazə vermədilər ki, Ermənistanda azərbaycanlıların başına gətirilən müsibətlər barədə bir kəlmə yazsın”.

Bu sözləri Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında fəlsəfə elmləri üzrə professor Əli Abbasov EDNews-a açıqlamasında 1988-ci ilin yanvar-fevral aylarında Ermənistan SSR-in Qafan şəhərindən minlərcə etnik azərbaycanlılar heç bir səbəb olmadan və zor gücündən öz doğma yurd-yuvalarından çıxarılması barədə danışarkən deyib.

O, qeyd edib ki, bu hadisə Ermənistandan azərbaycanlıların deportasiyasının ilk dalğası idi.

Əli Abbasov ilkin olaraq qeyd edib ki, həmin dövrdə o, Bakıda indiki Prezident administrasiyasının yaxınlığında yerləşən partiya məktəbində müəllim kimi çalışıb. Professor qeyd edib ki, o ərəfələrdə, bir gün dərs dediyi zaman binanın pəncərəsindən Azərbaycan SSRİ rəhbərliyi (indiki Prezident Administrasiyası) binasının qarşısına geniş kütlənin toplaşdığını görüb.

“Mühazirə zamanı təsadüfən pəncərədən gördüm ki, bir kütlə insan o vaxtki dövlət administrasiyasının binası tərəf gedir. Bu məni bir anda çox təəccübləndirdi. Fikirləşdim ki, görəsən, nə baş verib? Sonradan bizə dedilər ki, bu insanlar Ermənistanın Qafan və digər bölgələrdən qovulan qaçıqınlardır. Dövlət administrasiyasının qarşısına yığılmaqda məqsədləri Azərbaycan kommunist rəhbərliyindən imdad diləmək, kömək ummaq idi. Lakin izdiham tez bir zamanda dağıdıldı. Administrasiyada vəzifə tutan şəxslər qaçqınlara bildirdilər ki, onlar Ermənistanın partiya rəhbərliyi ilə danışıqlar aparıblar. Guya ki, onları doğma yurdlarına qaytarmaq üçün addımlar atacaqlar”.

Ə.Abbasovun verdiyi məlumata görə, partiya məktəbində təhsil alan erməni tələbələr bu hadisələrdən xəbərdar idilər.

“Bakı Soveti binasında yerləşən partiya məktəbində Zaqafqaziya ölkələri – Ermənistan, Gürcüstan və Azərbaycan, hətta Şimal Qafqazdan olan tələbələr təhsil alırdılar. Tələbələr də adi bir şəxs deyildilər. Hamısı partiya komitəsinin üzvləri idilər. Münaqişənin qığılcımları görünməyə başlayanda, biz başa düşdük ki, erməni tələbələr bu barədə məlumatlıdırlar. Amma onlar susur, sakitcə hadisələri müşahidə edirdilər”.

Həmin ildə vəziyyətin getdikcə kəskinləşdiyini deyən Ə.Abbasov bildirib ki, o vaxt heç kəsə Qafandan qovulan azərbaycanlıların problemləri barədə məlumat yaymağa və yazmağa imkan vermirdilər.

“Bilirsiniz, sovet dövründə Azərbaycanda başqa bir sistem mövcud idi. Biz yurd-yuvasından didərgin salınmış kənd camaatının əhvalını və vəziyyətini görürdük. Anlayırdıq ki, durum ürəkaçan deyil. Bu barədə söz-söhbətlər yavaş-yavaş qızışırdı. Həmin qaçqınların qayıtmasına heç bir imkan yaradılmırdı. Onlar Bakının müxtəlif yerlərində acınacaqlı durumda məskən salmışdılar. Daha da acınacaqlı vəziyyət burasında idi ki, heç kəsin bu hadisələr haqqında təbliğat aparmağa ixtiyarı yox idi. Nə bizə, nə də başqalarına yazmağa və məlumat yaymağa imkan vermirdilər. Hətta, bu məsələdə cüzi addımların atılması da təhlükəli idi. Hər bir idarədə və institutlarda KGB-yə bağlı komitələr var idi. İnsanları anbaan izləyirdilər, təqib edirdilər. Orada işləyənlərin çoxusu isə milliyyətcə erməni və rus idi”.

Lakin Əli Abbasov bu hadisələr haqqında yalnız vəziyyət gərginləşəndən, ən əsası “Qara Yanvar” faciəsindən sonra intensiv şəkildə yazıların dərc olunmağa başlanıldığını da bildirib. Söhbət əsnasında həmin dövrdə Moskvanın Azərbaycana olan təzyiqlərinin artırdığını deyən professor Kremlin bilərəkdən erməni millətçilərinin anti-Azərbaycan təbliğatlarına göz yumduğunu da nəzərə çatdırıb.

“Ermənilər 1987-ci ildən başlayaraq, açıq şəkildə Qarabağla bağlı kampaniya aparırdılar. Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını dilə gətirirdilər. Ermənistan və Dağlıq Qarabağdan olan erməni millətçiləri Qarabağ məsələsini Ali Sovet səviyyəsində rəsmiləşdirməyə çalışırdılar. Hətta, Zori Balayan kimi erməni yazıçıları öz əsərlərində millətimizə qarşı nifrət yağdırırdılar. Maraqlısı odur ki, Moskva ermənilərin neqativ hərəkətlərinə göz yumurdu və səsini çıxarmırdı. Moskvanın yalnız bizə gücü çatırdı. Bakıda hamını susdurmaq üçün Moskvadan komissiya gəlirdi. Sonradan hamıya aydın oldu ki, mərkəz bilərəkdən münaqişəni alovlandırır”.

Sonda Ə.Abbasov Sumqayıt hadisələrinə də toxunub; “Ermənistanda və Qarabağda erməni millətçiləri azərbaycan xalqına qarşı düşmənçilik təbliğatı aparmasına baxmayaraq, insanlarımız arasında erməni sakinlərinə qarşı nifrət bəslənmirdi. Əksinə Sumqayıt və Bakıda provokasiya xarakterli qətliamlar baş verərkən, bir çox azərbaycanlı erməniləri öz evlərində gizlədərək onları xilas edib. Sumqayıtdakı provokasiyalar mərkəzi qüvvələr tərəfindən təşkil olunmuşdu. Hətta, bu provokasiyalarda erməni qrupları da iştirak edirdi. Onlardan biri Eduard Qriqonyan idi. O insan Sumqayıtda öz millətinə qarşı törətdiyi əməllərinə görə güllənməli idi. Lakin o, hələ də Rusiyada rahat bir şəraitdə yaşayır. Onu nə ermənilər cəzalandırır, nə də Rusiyanın xüsusi mühafizə orqanları həbs etmir. Buradan aydın görünür ki, münaqişəyə aparan hadisələr sovet hakimiyyəti tərəfindən planlaşdırılmışdır”.

Yunis Abdullayev