Endirey döyüşü 1722-ci ildə Endireyevski knyazlığının qüvvələri ilə briqadir Veteraninin komandanlığı altında olan rus qoşunları arasında baş verib.
Ednews xəbər verir ki, kumıklar I Pyotrun qoşunlarına müqavimət göstərməyə başlayıb. Belə ki, Veterani "Andreevskaya kəndi"ni (Kumuk şəhəri Enderi) işğal etməli və Aqraxan körfəzinə enişini təmin etməli idi. Ona Böyük Kabardanın sahibləri Elmurza Çerkasski (rus xidmətinin leytenantı, Xivədə vəfat etmiş A.Çerkasskinin kiçik qardaşı) və Kiçik Kabarda Aslambek Kommetov da qoşulub. İyulun 23-də Endireyin kənarında hökmdarlar Aydəmir və Musal Çapalov 5-6 min nəfərlə ruslar üzərinə güclü hücuma keçdilər. Veteranın süvariləri ağır itki verərək geri çəkilməyə məcbur olub. Sonra polkovnik Naumov böyük bir ordu ilə Endireyə göndərilib və Andreyevin kəndinə qaçıb, oranı ələ keçirərək və külə çevirib.
Johann Gustav Gerber yazırdı: "Bu kənd 1722-ci ildən rus ordusundan çətin vəziyyətə baxmayaraq, həm də sakinlərin cəsur müdafiəsi ilə talan edildi. Övladlarınıza kumukların hekayəsini, İnam və Azadlıq yolunda vuruşan qəhrəmanlarımızın hekayəsini danışın. Allah rəhmət eləsin ilk və son qəhrəmanlarımıza, tanıdığımız və bilmədiyimizə, hamısını yalnız Allah bilir".
Endirey böyük bir şəhər sayılırdı, mədəniyyət ənənəsi oraya gələn Övliya Çələbi tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. O, xüsusən ona bu epitetləri tətbiq etmişdir: “Dağıstanın padişahının paytaxtı”, “qədim şəhər, müdriklərin mərkəzi, kamillik mənbəyi, şairlərin və dinclərin məskəni”, alimləri ərəblərin müdrikliyi və böyük biliyi." Öz təbirincə: "Mahir həkimlər və (pis) qan cərrahları (burada) müqayisə olunmazdır". Şəhər hakiminin titulu "ullu-bəy-xan"dır. Kumuk – böyük şahzadə-xan). Şəhərin və ətraf ərazisinin əhalisini Çələbi “Kumık tayfası” adlandırırdı. Şəhərin arxasında onların yerləşdiyi “Endəri qalası” qeyd olunur. Çələbinin yazdığına görə, Şamxalatın keçmiş paytaxtında 47 Şamxal xanı, xüsusən də Mutemaduddin və Takiuddin xan dəfn edilib. Bundan əlavə,o, burada yerləşən “Allahın böyük övliyaları El-Xadji Cəm, Hacı Yəsəvi-Sultan, Hacı-Abdullah Daşkəndi” qəbirləri haqqında məlumat verib. Türk səyyah həmçinin qeyd edib ki, Endireydə 27 məscid, o cümlədən 7 Cümə məscidi, 3 mədrəsə, 7 ibtidai məktəb olub.
Şair və qədimliyin qoruyucusu Adil-Gerei İzmailov “Tarixi-Endirey” tarixi əsərində yazıb:
“Endirey böyük şəhər idi: onun bir hüdudu Çumluda, digər kənarı isə Quen-ar ərazisində idi... Bu şəhər ikinci İstanbul adlanırdı”.
