Dünya yazıçılarının yazı prosesləri maraqlı faktlarla zəngindir. Hemenquey ayaq üstdə gəzə-gəzə, Selincer lüt, Mark Tven yataq otağında əsərlərini yazırmış. Bəs Azərbaycan yazıçılarının yazı prosesi necədir? Onlar yazarkən qeyri-adi üsullara əl atırlarmı?
Ednews bu barədə tanınmış yazıçılar arasında sorğu keçirib. Cavabları təqdim edirik.
Vidadi Babanlı:
“Vicdan susanda”nı təxminən 10 ilə yazmışam. Bu əsərə görə məni çox incitdilər. 4 il işsiz qaldım. Həbs etmək istəyirdilər. Sıxışdırırdılar, tənqid edirdilər. Deyirdilər ki, bu sovet quruluşuna böhtandır, kommunistlər ən vicdanlı adamlardır, yazıçı bütün bunları özündən uydurub. İttiham elədilər məni. KQB-yə çağırdılar. Sonra iş elə gətirdi ki, məsələ ləngidi. Hakimiyyət dəyişdi respublikada. Heydər Əliyev gəldi. Mən danışdığım hadisə 1967-ci ildə baş vermişdi. “Vicdan susanda” “Azərbaycan” jurnalında çap olunmuşdu. Heydər Əliyev 1969-cu ildə hakimiyyətə gəldi. Mən ona vəziyyəti izah etdim. Heydər Əliyev məsələni yoxlatdırdı. Yazıçılar Birliyinin sədri Mirzə İbrahimov partiyada iclas keçirdi. İclasda Mirzə İbrahimov təklif elətdirdi ki, məni partiyadan çıxarsınlar. Onda Əli Vəliyev etiraz elədi, dedi, bu, böyük bir cinayətdir, gəlin bunu yumşaldaq. Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza, Osman Sarıvəlli o təklifin əleyhinə oldular, töhmət verilməklə kifayətlənmək lazım olduğunu dedilər. Qəribə taleyi oldu o əsərin”.
Sevinc Elsevər:
“Xüsusi bir adətim yoxdur. Vaxt tapandan-tapana yaza bilirəm. Həm də yaşla, zamanla sağlamlıq imkanların itir. Yeddi ildir dəhşətli bel ağrılarım var. Ona görə irihəcmli mətnlər yazmaqdan qaçıram. Yazı adətim elə bu bel ağrısından yaranıb. Bir az yazıb, durub gəzirəm ki, belimin ağrısı səngisin. Başqa adətim yoxdur. Yarım saatdan bir istirahət etməyə məcburam. Çox ağrıdığım vaxtlarda mətn beynimi deşsə də, yazmıram. Yazmaq fiziki cəhətdən ağrılıdır. Nə bilim vallah, yazmaq da ağrılıdır, yazmamaq da. Zülmətdə daşdır, götürən peşman, qoyan peşman. Qeyri-adi hadisə o olub ki, bəzən uydurma yazmışam, reallaşıb. Bu bir az məni ehtiyatlı edib. Ancaq gözəl şeylərin də reallaşdığı olub. “Şeytan çarxı" uşaq romanını yazanda Şuşaya getmək xəyal idi. Qəhrəmanlarımı gələcəyə apardım, gələcəkdə Şuşaya getdilər. Sehrli xalçayla 7 uşaq səfər edirdi. Müxtəlif zamanlara, müxtəlif ölkələrə. Bir səfəri də gələcəyin azad, xoşbəxt Şuşasına yollamışdım uşaqları. Sonra elə oldu, Şuşa azad oldu. Mən özüm avtobusla Şuşaya getdim. Elə hiss edirdim ki, sanki elə həmin o sehrli xalçayla gəlmişəm. Qəribə duyğular idi”.
Cavid Zeynallı:
“Yazmaq əzab yox, ləzzətdir. Vacib olan odur ki, o havaya, hala düşə biləsən. Biz yazıçı həyatı yaşamırıq ki, xüsusi qaydamız, ritualımız olsun. Biz yazıçılıqla hərdən məşğul oluruq. Biz ona görə deyirəm ki, təkcə öz adımdan yox, həmkarlarımın da adından danışıram. Sadəcə, yazıçılığı, yazıçı mətbəxini, prosesi imitasiya edirik. Çoxdandır heç nə yazmıram. Amma əlbəttə, beyində proses həmişə gedir”.
Ömər Xəyyam:
“Ümumiyyətlə, mən status yazanda belə əziyyət çəkirəm. Yazmağın, yazının məsuliyyətini dərk edirəm. Sözün enerjisini duyuram, hər sözü canımdan keçirirəm. Necə gəldi yazıb - sözü yola vermək, yaxud nə gəldi danışıb - ağız boşluğuna zir-zibil doldurmaq əxlaqsızlıqdır. Yanlış anlaşılmasın. Sözün özü bilavasitə zir-zibildən münəzzəhdir və olan hər şey sözdür, söz olmayan şeylər də ölüb söz olacaq. Müddət məzmuna görə, temaya görə dəyişir. Məsələn, bir hekayəni bir ilə yazıram. Canım çıxır bir cümləni yazanacan. Sonsuz redaktə prosesi məni yorur, axırda da bəyənməyib "shift+delete" edirəm. Perfeksionistəm, bir növ. Yazmaq əzablıdır, əlbəttə. Çətin prosesdir. Yazmaq Allahı xatırlamaqdır. Yüksəlməkdir. Ol səbəb məşəqqətlidir. Elə ol səbəb də hamı yazmasın gərək. Sözü duymamaq, onun enerjisini hiss etməmək böyük günahdır”.
Fəridə:
“Məndə yazı prosesi çox əziyyətlidir. Çünki yazmamaq üçün özümlə mübarizə aparıram, adətən, bezib yazmağa başlayıram ki, fikrimdə gəzdirdiyim hekayələrdən, düşüncələrdən xilas olum. Yazı vaxtının konkret, planlanmış müddəti olmur. Bəzən bir anlıq çəkir, bəzən də saatlarla. Elə olur ki, yazmaq üçün oturub sonra haralardasa azıram, bir də ayılıram ki, nəsə oxuyuram, nəyəsə baxıram və mətn qalıb kənarda. Ya da eləcə yazmaq istədiyim mətnə aid olmayan şeylər düşünürəm. Yazı zamanı qeyri-adi nəsə yaşamamışam, amma elə şeylər olub ki, onları boğula-boğula yazmışam. Dəfələrlə qalxıb su içib, hava alıb, əl-üzümə su vurub yenidən qayıtmışam. Yazmaq bəzən əzablıdır, amma düşüncələr daha çox ağrıdır. Onlardan xilas olmaq üçün bircə yolum qalır: yazmaq”.
Oğuz
