Yaşıl Maskanın Arxasında: Ekoloji Fərqindəlik Propaqandası və Neoliberal Mənafelər

Ekologiya 11:50 17.06.2025

Son onilliklərdə ekoloji məsələlər beynəlxalq siyasət və iqtisadiyyatın mərkəzinə doğru sürətlə çəkilib. Dünyanın aparıcı dövlətləri və transmilli korporasiyaları sanki bir-biri ilə yarışa giriblər: kim daha tez “karbon neytral” olacaq, kim “yaşıl enerji”yə daha çox sərmayə yatıracaq, kim “davamlılıq” strategiyasını daha parlaq şəkildə brendləşdirəcək? Lakin bu sualların cavabını araşdırdıqda ortaya çıxan mənzərə sadəcə ekoloji vicdan deyil – neoliberal sistemin özünü yenidən formatlama cəhdi, yeni bazarlar və hegemonluq formalarının inşasıdır.

Statistika susmur: 2023-cü ildə dünyanın ən çox karbon qazı buraxan 100 şirkətindən 71-i, yəni böyük əksəriyyəti cəmi bir neçə transmilli korporasiyanın törəmə şirkətləri idi. Bu korporasiyalar – məsələn, ExxonMobil, Chevron, BP, Shell, Aramco – dünyanın enerji ehtiyacının əsas təminatçıları olmaqla yanaşı, həm də “yaşıl keçid” təşəbbüslərinin sponsoru və PR aparıcılarıdır. İronik deyilmi? Ən böyük çirkləndiricilər eyni zamanda ekoloji təbliğatın liderliyini ələ alıblar.

Bu paradoksal vəziyyətin bir izahı var: ekoloji fərqindəlik artıq sırf ətraf mühitin qorunması deyil, həm də strateji və iqtisadi imkanların idarə olunması üçün vasitəyə çevrilib. Burada məsələ təbiəti qorumaqdan daha çox qlobal kapitalın yeni dövriyyə məkanlarını yaratmaq, “yaşıl məhsullar” və “davamlı xidmətlər” adı altında istehlak davranışlarını yenidən tənzimləməkdir. Təsadüfi deyil ki, Dünya İqtisadi Forumu (WEF) 2021-ci ildə "The Great Reset" (Böyük Yenidənqurma) ideyasını irəli sürdü. Bu təşəbbüs açıq şəkildə göstərirdi ki, iqlim və ətraf mühit məsələləri artıq kapitalizmin transformasiyası üçün mərkəzi narrativə çevrilib.

Bir tərəfdən dünya ictimaiyyəti “fərdi ekoloji məsuliyyət” anlayışı ilə yüklənir – plastikdən istifadə etmə, kağızı təkrar emal et, avtomobil sürmə, çox ət yemə... Digər tərəfdən isə transmilli korporasiyalar milyardlarla dollarlıq yaşıl sertifikatlar, karbon bazarları və ESG investisiyaları ilə yeni güc balansı qururlar. Beləliklə, əsl günahkar sistem aktorları görünməz qalır, vizual diqqət isə fərdi və lokal addımlara yönəlir.

Bu giriş bizə bir sual verir: ekoloji fərqindəlik sadəcə planetin xilası üçün dürüst və humanist çağırışdır, yoxsa iqtisadi-siyasi maraqların yenidən dizaynı üçün hazırlanmış strateji diskurs? Cavab aydındır: məsələ təkcə təbiətə qarşı münasibət deyil, həm də kapitalın, hegemonluğun və ideoloji narrativlərin təkamül formasıdır.

Bugünkü dünyada “ekoloji fərqindəlik” anlayışı artıq adi vətəndaş təşəbbüsü deyil – bu, qlobal sistem tərəfindən dizayn olunmuş və strateji olaraq idarə olunan  sosial mühəndislik platformasına çevrilib. Mədəniyyət, təhsil, reklam, moda, hətta texnoloji innovasiyalar belə yaşıl estetikaya bürünərək sistem içində sistemə qarşıymış kimi görünən  “mülayim üsyan” simulyasiyası yaratmaqdadır.

Transmilli şirkətlərin və qlobal güc mərkəzlərinin bu narrativdəki əsas rolu inkaredilməzdir. Məsələn, Apple, Microsoft, Amazon kimi texnologiya nəhəngləri 2030-cu ilə qədər “karbon neytral” olacaqlarını bəyan etsələr də, onların çoxmərhələli təchizat zənciri və nadir metallardan asılı istehsal modeli hələ də dünyanın ən ekoloji riskli sənaye sahələrindən biri olaraq qalır. 2022-ci ilin hesabatına görə, təkcə Apple şirkətinin bir "iPhone" modelinin istehsalı zamanı 79 fərqli təbii resursdan istifadə olunur ki, bu resursların əksəriyyəti inkişaf etməkdə olan ölkələrdə – tez-tez ətraf mühit və əmək hüquqları baxımından nəzarətsiz mühitdə hasil olunur.

Eyni prinsip qida sənayesində də müşahidə olunur. Ən böyük fast-food korporasiyalarından olan McDonald’s və Nestlé, ekoloji təzyiqlərə cavab olaraq “yaşıl qablaşdırma”ya keçid etdiklərini elan etsələr də, onların illik su istifadəsi və metan emissiyası yüzlərlə kiçik ölkənin illik karbon izindən yüksəkdir. Lakin marketinq maşını bu kontrastı ört-basdır edir – brend imici qorunur, məsuliyyət isə istehlakçıya ötürülür.

Bu təbliğatın daha incə hissəsi isə insan davranışının yönləndirilməsindəki psixoloji mühəndisliklə bağlıdır. Məsələn, böyük pərakəndə şəbəkələri və texnologiya platformaları tərəfindən yaradılan “ekoloji alış-veriş” rejimi – məsələn, Amazon’un “Climate Pledge Friendly” markası, ya da Google-un “ekoloji yönümlü naviqasiya” seçimləri – istehlakçının davranışını istiqamətləndirməklə bərabər, seçim azadlığını strukturlaşdırılmış şəkildə məhdudlaşdırır. Bu, ekoloji dəyərlərlə bəzədilmiş, lakin mahiyyətcə alqoritmik tənzimləmə və bazar yönümlü şüur formalaşdırma strategiyasıdır.

Politkorrekt yanaşma tələb olunur ki, bu təbliğatın içindəki pozitiv niyyətlər və real iqlim təhdidləri də etinasızlaşdırılmasın. Bəli, dünya həqiqətən də ekoloji böhran qarşısındadır. 2023-cü ilin BMT iqlim hesabatında qeyd olunurdu ki, 2050-ci ilə qədər indiki templə davam edilsə, qlobal temperatur 2,4°C-dən çox arta bilər. Bu isə geri dönüşü olmayan nəticələr doğuracaq. Lakin belə bir təhlükənin reallığı, bu təhlükədən siyasi və iqtisadi hegemonluq üçün fürsət kimi istifadə edən aktorları məsuliyyətdən azad etmir.

Bütün bu kontekstdə ekoloji fərqindəlik kampaniyaları – xüsusilə transmilli korporasiyalar tərəfindən maliyyələşdirilən və yönləndirilən formaları – artıq şüur və vicdan sahəsində yox, struktur və kapital sahəsində həll edilməli olan məsələyə çevrilib. Fərdi məsuliyyət vacibdir, lakin sistem məsuliyyəti olmadan bu fərdi səylər nəhəng maşının içindəki xırda vintlər kimi qalır.

Şahlar Ruhi

Xankəndi şəhərində İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının 17-ci Zirvə görüşü keçirilir

Xəbər xətti

Ukrayna müharibəsi: NATO-nun sərhədləri harada bitir? -Analitik Baxış
21:56 09.07.2025
“İki sahil” 34 yaşını qeyd edir
19:45 09.07.2025
Zelenski İtaliyaya getdi
19:30 09.07.2025
Borcların geri qaytarılması yoxsa... - Dilemma
19:15 09.07.2025
QDF-in təşəbbüsü ilə növbəti “Qarabağ Gecəsi” xeyriyyə konserti keçirilib
19:06 09.07.2025
Özbəkistandan gələn ekspedisiya heyəti BAMF-ın qonağı oldu
19:00 09.07.2025
"Sərmayə olmadan davamlı enerji təchizatı mümkün deyil”
18:51 09.07.2025
ADY “Çin Dəmir Yolları” ilə Anlaşma Memorandumu imzalayıb
18:36 09.07.2025
"Çelsi" klublararası dünya çempionatından nə qədər qazanacaq?
18:22 09.07.2025
Türkiyədə növbədənkənar prezident seçkisi keçirilməyəcək
18:07 09.07.2025
Tayvan tarixində ən böyük hərbi təlimlərə başlayıb
17:51 09.07.2025
Rubionun səsi ilə siyasətçiləri aldatdılar
17:36 09.07.2025
Fransada polis partiya qərargahına basqın edib
17:21 09.07.2025
Tramp Putin və Si Cinpini Moskva və Pekini bombalamaqla hədələyib?
17:06 09.07.2025
PKK-nın da tərksilah edilməsi türk dünyasına necə təsir edəcək?
16:51 09.07.2025
Osimhen transferi nə vaxt elan ediləcək? - "Qalatasaray" rəsmisi açıqlama verdi
16:35 09.07.2025
Əraqçı Səudiyyə şahzadəsini region üçün misilsiz təhlükə barədə xəbərdar etdi
16:20 09.07.2025
"Ukraynadakı münaqişənin həlli üçün diplomatik imkanlar tükənib"
16:05 09.07.2025
Şantajla məşğul olan gənclər yaxalandı
15:50 09.07.2025
Prezident İlham Əliyev Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində işgüzar səfərdədir
15:35 09.07.2025
Pensiyaların ödənəcəyini tarix açıqlandı
15:20 09.07.2025
ABB tarixində ən yüksək reytinq göstəricisinə nail olub
15:05 09.07.2025
"Moskva Bakı ilə hüquq-mühafizə orqanları xətti ilə əlaqə saxlayır"
14:55 09.07.2025
“Ailə mübahisələrində mediasiya institutunun tətbiqinin əhəmiyyəti və beynəlxalq təcrübə” mövzusunda dəyirmi masa keçirilib
14:50 09.07.2025
ABŞ-ın Texas ştatında daşqınlar zamanı 180-dən çox insan itkin düşüb
14:35 09.07.2025
Yardımlı-Deman-Arvana magistralında yenidənqurma işlərinə başlanılıb
14:20 09.07.2025
İtaliyanın Ukraynaya yardımları rəqəmlərlə açıqlandı
14:05 09.07.2025
Türkiyənin xarici işlər və müdafiə nazirləri Pakistanda rəsmi səfərdədir
14:02 09.07.2025
"Barselona"nın Bakıda açılacaq akademiyası ilə bağlı işlərə başlanılıb
13:47 09.07.2025
Əbu-Dabidə İlham Əliyevlə Paşinyan arasında görüş keçiriləcək
13:32 09.07.2025
Rəsmi Bakı İranın Ermənistandakı səfirinə cavab verdi
13:24 09.07.2025
Qarabağ Universitetində tibb fakültəsi açıldı
13:17 09.07.2025
Azərbaycanda yeni SES-lər tikiləcək
13:02 09.07.2025
PKK-nın silahları təhvil verəcəyi tarix məlum olub
12:56 09.07.2025
İpoteka kreditlərinin maksimal məbləği artırılmayacaq
12:41 09.07.2025
Hindistanda körpünün çöküb
12:26 09.07.2025
Yol polisi skuter, moped və velosiped sürücülərinə çağırış edib
12:11 09.07.2025
Qan analizi xərçəngi 3 il əvvəldən aşkar edə biləcək
11:56 09.07.2025
Ankarada TDT Mədəniyyət və turizm nazirlərinin 10-cu toplantısı keçirilir
11:50 09.07.2025
Azərbaycan nefti bahalaşdı
11:41 09.07.2025
Hamısı