"Jerusalem Post": Azərbaycan antisemitizmi dərsliklərdə tanıyan ilk müsəlman ölkəsi oldu
"IMPACT-se" tərəfindən aparılan araşdırma Azərbaycanın milli tədris proqramına daxil olan 53 dərsliyi təhlil edərək mühüm yeniliklər müəyyən edib. Bunlara antisemitizmin tərifinin əlavə olunması, anti-İsrail narrativlərinin olmaması da daxildir.
"EDnyus" xəbər verir ki, bu barədə İsrailin "Jerusalem Post" qəzeti yazıb.
Təhsildə irəliləyiş
Qəzet yazır:
"Sülh və Mədəni Dözümlülüyün Monitorinqi İnstitutu (IMPACT-se) tərəfindən yayımlanan yeni hesabat Azərbaycan məktəb dərsliklərində əhəmiyyətli dəyişiklikləri ortaya qoyub. Hesabata əsasən, Azərbaycan antisemitizmi dərsliklərdə rəsmi şəkildə tanıyan ilk müsəlman ölkəsi olub.
Cümə axşamı yayımlanan bu sənəd Mərkəzi Asiya ölkələrinin tədris proqramlarını araşdıran üç hissəli hesabatlar seriyasının bir hissəsidir və Ruderman Ailə Fondu ilə əməkdaşlıq çərçivəsində hazırlanıb. Bu tədqiqat eyni zamanda Özbəkistan və Qazaxıstanın dərsliklərinə də nəzər salır.
Hesabatda yəhudilər və İsrailin müsbət şəkildə təsvir olunduğu vurğulanır, həmçinin Holokostun altı milyon yəhudinin soyqırımı kimi tanındığı qeyd edilir. 2024-2025-ci tədris ili üçün edilən əhəmiyyətli yeniliklər arasında İsrail-Fələstin münaqişəsinə daha balanslı yanaşmanın nümayiş etdirilməsi və anti-İsrail ritorikasının dərsliklərdən çıxarılması yer alır. Hesabatda radikalizm və islamçı ritorikanın izinə rast gəlinmədiyi, əksinə, dərsliklərin dünyəviliyi, müxtəlifliyi və inklüzivliyi təşviq etdiyi bildirilir.
Bununla belə, Azərbaycan yəhudilərinin tarixi və ümumi yəhudi tarixi barədə məlumatların hələ də kifayət qədər geniş yer almadığı qeyd edilir.
Azərbaycan dərsliklərində İsrailin təsviri
Azərbaycanın milli tədris proqramına daxil olan 53 dərsliyin təhlili göstərib ki, İsrailin təsviri əvvəlki illərə nisbətən əhəmiyyətli dərəcədə dəyişib. Əvvəllər İsrailin aqressiv və sülhə qarşı çıxan bir tərəf kimi təqdim edildiyi materiallar artıq münaqişənin köklərini 1947-ci ildə BMT-nin Bölünmə Planının ərəblər tərəfindən rədd edilməsi ilə əlaqələndirir. Dərsliklərdə ərəb dövlətlərində korrupsiya və hərbi uğursuzluqlara tənqidi yanaşılır, münaqişə ilə bağlı daha neytral dil istifadə edilir - məsələn, "işğal olunmuş” kimi ifadələr "ələ keçirilmiş” və ya "nəzarətə alınmış” sözləri ilə əvəzlənib.
Bundan əlavə, İsrail artıq texnologiya və kənd təsərrüfatı innovasiyalarının mərkəzi kimi təqdim edilir. 11-ci sinif Coğrafiya dərsliyi İsrailin irriqasiya sistemlərini davamlı inkişaf üçün nümunə kimi göstərir.
Fələstin qruplaşmaları tərəfindən törədilən zorakılıqlar əvvəllər "partizan müharibəsi” kimi xarakterizə olunurdusa, yeni dərsliklərdə açıq şəkildə terrorizm kimi tanınır və bu cür əməllərin qlobal mənfi təsirləri vurğulanır. Həmçinin, Coğrafiya dərsliklərindəki xəritələrdə İsrail yəhudi dövləti kimi qeyd olunur.
Əvvəllər Fələstin Muxtariyyətinin Prezidenti Mahmud Abbasın sülhün yeganə müdafiəçisi olduğu fikri dərsliklərdə əks olunurdusa, indi bu yanaşma dəyişdirilərək daha neytral mövqe sərgilənib.
Azərbaycan təhsilində yəhudilik və dinlərarası hörmət
Azərbaycan dərslikləri yəhudiliyə və digər azlıqlara hörmətlə yanaşmanı təşviq edir. Yəhudi inancları, dini simvollar və sinaqoqlar dərsliklərdə yer alır, eyni zamanda yəhudilərə qarşı tarixi mənfi stereotiplər çıxarılıb. 1-ci sinif Həyat Bilgisi dərsliyində dini müxtəliflik və mehribanlıq mövzusu işlənib, burada Azərbaycandakı sinaqoq və kilsənin təsvirləri verilib.
3-cü sinif müəllim vəsaitində şagirdlərdən müxtəlif dinlərin rəmzlərini, o cümlədən Davud Ulduzunu rəngli kağızdan hazırlamaları və onların mənasını müzakirə etmələri tövsiyə olunur. 6-cı sinif dərsliyində isə İbrahimin qurban verməsi hekayəsi həm yəhudi, həm də müsəlman versiyasında təqdim edilir.
Diqqətçəkən nümunələrdən biri Azərbaycanın milli qəhrəmanı Albert Aqarunovun dərsliklərdə yer almasıdır. Lakin onun yəhudi kimliyi açıq şəkildə vurğulanmır.
Holokost mövzusuna da dərsliklərdə geniş yer ayrılıb. 9-cu sinif Tarix dərsliyində antisemitizm anlayışı rəsmi şəkildə izah olunur ki, bu da Azərbaycanı bu mövzunu tədris proqramına daxil edən ilk müsəlman ölkəsi edir. Dərsliklərdə Holokostun altı milyon yəhudinin sistemli şəkildə qətlə yetirilməsi olduğu açıq şəkildə bildirilib, nasist düşərgələrinin görüntüləri və sağ qalanların ifadələri təqdim edilib. Bundan əlavə, Çar Rusiyasında yəhudilərə qarşı təqiblər və Dreyfus işi kimi hadisələr də antisemitizmin tarixi kontekstində öyrədilir.
İslam dünyası üçün tolerantlıq nümunəsi
Ruderman Ailə Fondunun rəhbəri Cey Ruderman bu araşdırmanın əhəmiyyətini vurğulayaraq bildirib: "Bu, tolerantlıq və qarşılıqlı hörmət öhdəliyini nümayiş etdirən mühüm hesabatdır".
"IMPACT-se" təşkilatının icraçı direktoru Markus Şeff Azərbaycanın coğrafi mövqeyinə diqqət çəkərək, onun dünyəvi, etnik baxımdan türk və müsəlman ölkəsi kimi İran, Rusiya və Türkiyə ilə sərhəddə yerləşdiyini xatırladıb. O vurğulayıb ki, Azərbaycan İranın təbliğ etdiyi radikal islamçı dəyərləri rədd edərək tolerantlıq və inklüzivliyə üstünlük verməklə digər müsəlman ölkələri üçün mühüm nümunə ola bilər.
Yəhudi Agentliyinin Azərbaycandakı Fəxri Səfiri Roman Qureviç əlavə edib ki, Azərbaycan dünyaya bütün dinlərə və vətəndaşlara hörmət nümunəsi göstərir: "Azərbaycan və yəhudi xalqları arasındakı əlaqələr əsrlər boyu davam edib və müasir dövrdə daha da möhkəmlənir".
