Çoxları təyyarə havada uçarkən doğulan körpələrin dünya vətəndaşı olduğunu, hətta vizasız istənilən ölkəyə girə biləcəyini düşünsə də, reallıq çox fərqlidir. Bütün dünyada iki fərqli üsul tətbiq olunur.
Hər il milyardlarla insan təyyarə ilə səyahətə üstünlük verir. Milyonlarla uçuşun bəzilərində səmada nadir hadisələr də baş verir.
Təyyarə havada uçarkən doğulan körpələr ilə bağlı hər hansısa suallar ağlınıza gəlibmi? Bəs, uçuş zamanı doğulan körpənin dünya vətəndaşı sayılacağı və bütün ölkələrə vizasız daxil ola biləcəyi iddiası doğrudur, yoxsa mif? İlk olaraq onu qeyd edim ki, hamilə sərnişinlərin təyyarə ilə səyahət etməsi üçün dünyada qəbul edilən müəyyən qayda və məhdudiyyətlər mövcuddur. Ölkəmizdə isə "Azərbaycan Hava Yolları" QSC-nin (AZAL) "Sərnişin, baqaj və yükün daşınması qaydaları"na uyğun olaraq, hamilə qadınların - hamiləlik müddəti 32 həftədən artıq olan və doğuşdan sonrakı qadınların - doğuşdan sonra 7 gün ərzində - reyslərlə daşınmasına icazə verilmir.
Hamiləlik müddəti 26 həftəyədək olan sərnişin hamilə qadınların daşınması zamanı aviaşirkətin məsuliyyətdən azad edilməsi barədə bəyannaməni öz əli ilə doldurmalı və imzalamalıdır. 26 həftəyə qədər olan hamiləlik müddəti zamanı isə müalicə edən həkimdən hamiləlik və sağlamlıq haqqında arayış tələb olunmur.
Sərnişinin qeydiyyat zamanı bəyan edilən hamiləlik müddəti 26-dan 32 həftəyədək (daxil olmaqla) təşkil edirsə, onun öz əli ilə doldurduğu və imzaladığı aviaşirkəti məsuliyyətdən azad edən bəyannamədən başqa, hamiləlik və sağlamlıq haqqında arayış təqdim etmək lazımdır. Arayış tibb müəssisəsində rəsmiləşdirilməli və sərnişini müalicə edən həkimin möhürü ilə təsdiq edilməlidir. Arayışda hamiləliyin müddəti, onun növü (1 və ya çoxdöllü), hamiləliyin gedişinin xarakteri (normal, çətin) və hamiləliyin patologiyasının olmaması, uşaq salma riski və ya erkən doğuşlar barədə məlumat olmalıdır.
Bütün bu qadağalara baxmayaraq, havada doğum sürprizləri yaşana bilir və doğumun təyyarədə baş verəcəyi zaman təyyarədə digər sərnişinlər arasında həkim və ya tibb bacısı kimi feldşerlər varsa, doğum kabin heyəti ilə birlikdə sağlam şəkildə həyata keçirilə bilər və təyyarə ən yaxın nöqtədə təcili eniş edir.
Mövzu ilə bağlı araşdırma aparan zaman aydın oldu ki, təyyarədə uşaq dünyaya gətirdiyi üçün məhkəməyə verilənlər belə var.
Ömürlük pulsuz uçuş əfsanəsinin təyyarədə doğulan körpələrlə bağlı ən çox yayılmış səhvlərdən biri olduğunu təəssüf hissi ilə qeyd edərək, bu vəziyyətin şirkətdən-şirkətə dəyişə biləcəyini nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm.
İlk dəfə 2017-ci ilin iyun ayında Hindistanın Jet Airways aviaşirkətinə məxsus təyyarədə uşaq dünyaya gəlib və aviaşirkət uşağın müəyyən imtiyazlarla təmin edəcəyini bildirib.
Virgin Atlantic aviadaşıycısı isə təyyarədə səyahət edərkən doğulan körpəyə 21 yaşına qədər pulsuz uçuş icazəsi verərək, təyyarədə onun üçün şənlik də təşkil edib. Daha sonra isə öz reklam kampaniyalarında istifadə edib.
Hər aviaşirkət bu məsələdə dözümlü və “ürəyiaçıq” deyil. Təyyarədə uşaq dünyaya gətirdiyinə görə hətta təzminat tələb olunan sərnişinlər də var. 2015-ci ildə China Airlines-ın Los-Ancelesə uçan təyyarəsində uşaq dünyaya gətirən tayvanlı ana, təyyarənin təcili eniş etməsinə səbəb olduğu və maddi ziyana səbəb olduğu səbəbilə hava yolu şirkəti tərəfindən təzminat davası ilə üzləşib.
Beynəlxalq uçuşlarda doğulan körpənin milliyyəti mühüm sual və ya problemdir. Uçuş zamanı doğulan körpələrin dünya vətəndaşı olması ilə bağlı məlumatları isə əfsanədir. Hər ölkənin öz qanunvericiliyinə görə ayrıca qiymətləndirmə aparılır. Bununla bağlı əsasən iki fərqli üsul var. Birincisi latınca "Jus Sanguinis", yəni qan qohumluğu ilə əldə edilən vətəndaşlıq deməkdir. Digər prinsip isə "Jus Soli", yəni bir dövlətin ərazisində doğulmaqla əldə edilən vətəndaşlıq deməkdir. Bəzi ölkələr bu prinsiplərdən birini, digərləri isə hər ikisini birlikdə tətbiq edir.
Bir çox Avropa ölkəsi qeyd edim ki, 'Jus Soli' prinsipini qəbul etmir, yəni bu ölkələr öz sərhədləri daxilində doğulan körpələrə ana və ya ata o ölkənin vətəndaşı olmadığı müddətcə vətəndaşlıq hüququ vermir. Qeyd etmək istəyirəm ki, ABŞ-da 'Jus Soli' prinsipi keçərlidir və bu səbəbdən ABŞ, valideynlərin vətəndaşlığından asılı olmayaraq, öz sərhədləri daxilində doğulan hər uşağa vətəndaşlıq hüququ verir. Qardaş Türkiyə Respublikasında isə hər iki prinsip tətbiq olunur.
Doğum YERİ ÜÇÜN PROSEDUR FƏRQLİDİR
Təyyarədə doğuşa gəlincə, bir çox insan körpənin doğulduğu yerin harada olacağı ilə də maraqlanır. Hər bir ölkənin və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının vətəndaşlıqda olduğu kimi coğrafi sərhədləri müəyyən etmək üçün fərqli prosedurlara malikdir. BMT-nin vətəndaşsızlığın azaldılmasına dair Konvensiyasını qəbul etmiş ölkələrə tətbiq olunan qaydaya görə, beynəlxalq müstəvilərdə doğuşlar həyata keçirilir. Bu zaman körpə təyyarə və ya gəminin qeydiyyatda olduğu ölkənin sərhədləri daxilində doğulmuş sayılır. Əksər hallarda isə təyyarədə baş verən doğuşlarda ilk olaraq təyyarənin endiyi ölkə körpənin doğulduğu yer kimi qəbul edilir.
Elsevər Məmmədov
Araşdırmaçı jurnalist
