Fermi Paradoksu: Hamı haradadır?

Maraqlı 09:08 24.03.2025

Fermi paradoksu, kainatdakı həyatın geniş yayılmasına dair mövcud olan yüksək ehtimalların, Yerdən kənar sivilizasiyalarla əlaqə qurmamış olmamızla bağlı vəziyyəti ifadə edir. 1950-ci illərdə italiyan fiziki Enriko Fermi tərəfindən gündəmə gətirilən bu paradoks, o zamandan bəri elm adamları və fəlsəfi mütəfəkkirlər tərəfindən geniş şəkildə müzakirə olunmuşdur. Ferminin bu sualı irəli sürməsi, kainatdakı həyat formalarının mövcudluğunu və onların bizə yaxın olub-olmaması ilə bağlı dərin düşüncələrin yaranmasına səbəb olmuşdur.


Paradoksun mərkəzində “hamı hardadı?” sualı dayanır. Kainatda milyardlarla ulduz və onların ətrafında dövr edən planetlər olduğunu nəzərə alaraq, həyatın yaranması üçün uyğun şəraitin yüksək ehtimalla mövcud olduğunu düşünmək məntiqidir. Bu qədər çox planetdə həyat mövcud ola bilər, həmçinin intellektual səviyyədə inkişaf etmiş və texnoloji cəhətdən irəliləmiş sivilizasiyaların varlığı da ehtimal olunur. Buna baxmayaraq, biz hələ də belə sivilizasiyalarla qarşılaşmamış və onların izlərini tapmamışıq.


Fermi paradoksunun ortaya çıxmasına iki əsas amil səbəb olmuşdur: kainatın genişliyi və həyatın mümkünlüyü ilə bağlı yüksək ehtimallar, və bu sivilizasiyaların hələlik bizə çatmaması. Bu, həm maraqlı, həm də qorxunc suallar yaradır. Bəzi alimlər və filosoflar, bu paradoksu izah etmək üçün müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürmüşlər ki, bu da kainatın dərinliklərinə doğru yeni qapılar açmışdır.


Fermi Paradoksunun Əsas Məzmunu


Kainatın ölçüləri və yaşı nəzərə alındığında, inkişaf etmiş sivilizasiyaların mövcudluğu ehtimalı olduqca yüksəkdir. Əgər həyatın yaranması üçün lazım olan şəraitlər bu qədər genişdirsə, o zaman inkişaf etmiş sivilizasiyaların varlığı da gözləniləndir. Lakin, biz hələ də belə sivilizasiyalarla əlaqə qurmamışıq. Bu müşahidə, paradoksun əsasını təşkil edir.


Fermi Paradoksu üçün Təklif Edilən İzahlar

Fermi paradoksuna müxtəlif izahlar irəli sürülmüşdür:

1. Böyük Filtr Nəzəriyyəsi: Bu nəzəriyyəyə görə, həyatın inkişafı və intellektual sivilizasiyaların yaranması üçün keçilməsi lazım olan bir və ya bir neçə mərhələ mövcuddur ki, bunlar çox çətin və ya mümkünsüzdür. Bu mərhələlərdən biri “Böyük Filtr” olaraq adlandırılır və bu mərhələnin arxasında qalmaq, inkişaf etmiş sivilizasiyaların nadir olmasına səbəb olur.

 2. Zoo Hipotezi: Bu nəzəriyyəyə görə, inkişaf etmiş sivilizasiyalar bilərəkdən bizimlə əlaqə qurmur, bizi “təbiət parkı” kimi müşahidə edirlər və bizim inkişafımıza müdaxilə etmirlər. Onlar bizi təbii həyat forması olaraq izləyirlər və müdaxilə etməmək onların etik prinsiplərinə uyğundur.

3. Süni İntellektin Üstünlüyü: Bəzi alimlər, inkişaf etmiş sivilizasiyaların süni intellektə keçid etdikdən sonra bioloji formaları tərk etdiyini və bu səbəbdən radio dalğaları kimi ənənəvi əlaqə vasitələrini istifadə etmədiklərini irəli sürürlər. Bu halda, onların kommunikasiya üsulları bizim anlayışımızın xaricində ola bilər.

4. Qısa Ömürlü Sivilizasiyalar: Bu nəzəriyyəyə görə, inkişaf etmiş sivilizasiyalar çox qısa müddət ərzində özlərini məhv edirlər. Nüvə müharibələri, ekoloji fəlakətlər və digər özünüdüşürmə faktorları, sivilizasiyaların ömrünü qısalda bilər və bu da onların aşkarlanmasını çətinləşdirir.

 5. Komunikasiya Məhdudiyyətləri: Bəlkə də inkişaf etmiş sivilizasiyalar bizim istifadə etdiyimiz əlaqə üsullarını anlamır və ya fərqli texnologiyalar istifadə edirlər ki, bu da bizim onları aşkar etməyimizi çətinləşdirir. Onlar kvant kommunikasiya və ya digər inkişaf etmiş üsullardan istifadə edə bilərlər ki, bu bizim mövcud texnologiyalarımızla uyğun gəlmir.

6. Kainatın Böyüklüyü və Zaman Məhdudiyyəti: Kainatın ölçüləri və sivilizasiyaların ömürləri nəzərə alındığında, onların bir-biri ilə əlaqə qurması üçün kifayət qədər zaman və məkan olmaya bilər. Sivilizasiyalar arasındakı məsafələr və zaman fərqləri, qarşılıqlı təsiri çətinləşdirir.
 

7. Planetarium Nəzəriyyəsi: Bu nəzəriyyəyə görə, bizim müşahidələrimiz, galaktik miqyasda maddə və enerjini manipulyasiya edə bilən inkişaf etmiş bir sivilizasiya tərəfindən yaradılmış illüziyadır. Bu sivilizasiya, kainatı bizim üçün boş və həyatın olmadığı yer kimi göstərmək üçün galaktik səviyyədə mühəndislik etmişdir.

Fermi paradoksu, kainatdakı həyat və sivilizasiyalar haqqında ən əsas suallardan birini ortaya qoyur: “Əgər kainatda həyatın və intellektual sivilizasiyaların yaranma ehtimalı yüksəkdirsə, niyə hələ onlarla əlaqə qurulmur və ya onların izləri tapılmır?” Bu sual, həm fizika, həm də astrobiologiya sahəsində dərin müzakirələrə səbəb olmuş və elm dünyasında geniş şəkildə araşdırılmışdır.

Fermi paradoksu ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürülmüşdür, lakin heç biri hələ tam cavab tapılmadığı üçün bu paradoks hələ də açıq  sirr olaraq qalır. Paradoksun izahları arasında “Böyük Filtr” nəzəriyyəsi, “qısa ömürlü sivilizasiyalar” ehtimalı,kainatın ölçüləri və zamanın məhdud olması kimi amillər önə çıxır.

Fermi paradoksunun nəticələri yalnız kosmosdakı həyatın mümkünlüyü ilə bağlı deyil, həm də öz həyatımızı və mədəniyyətimizi dərindən düşünməyə təşviq edir. Əgər Yerdən kənar sivilizasiyalar varsa və biz onları tapmamışıqsa, bu, bizim həyatımıza dair daha dərin sualları gündəmə gətirir: Biz nə qədər irəliləmişik? Həyatımızın və texnologiyamızın inkişafı, kainatdakı digər həyat formaları ilə əlaqə qurmağa necə imkan verir? Və əgər inkişaf etmiş sivilizasiyalar varsa, niyə onlar bizimlə əlaqə qurmurlar?

Fermi paradoksunun cavabını tapmaq, yalnız Yerdən kənar həyatın varlığını aydınlaşdırmaqla kifayətlənməyəcək, həm də bizə kainatdakı yerimizi və gələcəyimizi anlamağa kömək edəcək. Bu paradoks həmçinin, insanların kainatdakı mövqeyini və həyatın başlanğıcını daha yaxşı başa düşmələri üçün yeni imkanlar yaradır.

Fermi paradoksu bu gün də elm dünyasının ən maraqlı və çətin məsələlərindən biridir. Bu mövzu üzərində aparılacaq tədqiqatlar, gələcək nəsillərə kainatdakı həyat və sivilizasiyalar haqqında daha dərindən məlumatlar təqdim edəcək və bəlkə də, bir gün biz də bu sirri açmağı bacaracağıq.

Mədinə Məmmədova//EDnews

“Xatirələr işığında Heydər Əliyev” -in təqdimatı keçirildi

Xəbər xətti

“Sülhün kökləri” Təşkilatı “Sülh Yürüşü” təşkil edəcək
16:31 08.05.2025
ANAMA yanında İctimai Şuranın üzvləri regiona səfər ediblər
16:03 08.05.2025
"1948-ci ildən bəri Şri-Lanka rəhbərləri etnik münaqişəni “ötürmə” vasitəsinə çeviriblər"
15:21 08.05.2025
Laçında “Heydər Əliyev – Müstəqillik, Suverenlik və Şanlı Zəfər” mövzusunda konfrans keçirilib
12:52 08.05.2025
Sabah 30 dərəcə isti olacaq
12:44 08.05.2025
“Turkish Airlines” Pakistana uçuşları ləğv edib
12:41 08.05.2025
Livanda Azərbaycan Evi açılıb
12:32 08.05.2025
Əminə Ərdoğan “Beynəlxalq İslam Sənətləri” sərgisində Azərbaycan stendini ziyarət edib
12:29 08.05.2025
Ukrayna Prezidenti Anım və İkinci Dünya müharibəsində Qələbə Günü münasibətilə xalqa müraciət edib
12:15 08.05.2025
Ümummilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 102-ci ildönümü Berlində qeyd edilib
12:08 08.05.2025
Qaxda silah-sursat aşkarlanıb
12:05 08.05.2025
Bu gün Avropa Liqasında finalçılar bəlli olacaq
12:02 08.05.2025
Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyası "Sən elə bir zirvəsən" adlı tədbir təşkil edib
11:57 08.05.2025
Pakistanın hava limanı yaxınlığında partlayışlar baş verib
11:52 08.05.2025
"Vyetnam Azərbaycan ilə əməkdaşlığı özünün strateji-siyasi xətti hesab edir"
11:47 08.05.2025
CNN: Hindistan və Pakistan arasında son illərin ən böyük hava döyüşü baş verib
11:35 08.05.2025
Azərbaycanın və Vyetnamın dövlət başçıları mətbuata bəyanatlarla çıxış ediblər
11:32 08.05.2025
Putinlə Szinpin arasında görüş başladı
11:28 08.05.2025
Azərbaycan və Almaniya arxeoloqları Ağalıqtəpə yaşayış yerində tədqiqat aparıblar
11:23 08.05.2025
Bakıda “Kənddən Şəhərə” həftəsonu yarmarkası təşkil olunacaq
11:20 08.05.2025
Qubada II Beynəlxalq folklor rəqs və yaradıcılıq festivalından
11:11 08.05.2025
Azərbaycan və Vyetnam arasında Biznes Şura yaradılır
11:06 08.05.2025
Bu gün görkəmli bəstəkar Soltan Hacıbəyovun doğum günüdür
11:02 08.05.2025
Vyetnam Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Baş katibi Şəhidlər xiyabanını ziyarət edib
Vyetnam Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Baş katibi Şəhidlər xiyabanını ziyarət edib
11:00 08.05.2025
Vyetnamın KP MK-nın Baş katibinin xanımı İçərişəhərlə tanış olub
10:59 08.05.2025
Alimlər Britaniya sahillərində üzən qədim köpəkbalığı növü kəşf ediblər
10:53 08.05.2025
Azərbaycanın etibarlı tərəfdaş kimi mövqeyi möhkəmlənir
10:30 08.05.2025
Azərbaycan və Vyetnam XİN başçıları strateji tərəfdaşlığın inkişaf perspektivlərini müzakirə ediblər
10:27 08.05.2025
“Aztelekom” bayrağı Heydər Əliyev zirvəsində dalğalanıb
10:22 08.05.2025
Yeni dövrün mübarək, azad Şuşa!
09:40 08.05.2025
Türk Dövlətləri Ali Məhkəmələrinin Konfransının Əsasnaməsi təsdiq edilib
09:23 08.05.2025
Alimlər Günəş sistemində doqquzuncu planetin mümkün namizədini aşkar ediblər
07:56 08.05.2025
KİV: İsrail və Türkiyə Azərbaycanın vasitəçiliyi ilə Bakıda danışıqlar keçirəcək
00:28 08.05.2025
Mayın 8-i Beynəlxalq Talassemiya Günüdür
00:00 08.05.2025
Mina sahələrində ümidlərin bərpası - Thembisa Fakude yazır...
14:31 07.05.2025
ABŞ-nin daha bir döyüş təyyarəsi Qırmızı dənizə düşüb
12:32 07.05.2025
İslamabad: Hindistan Pakistanın su ehtiyatlarını hədəf alıb
12:27 07.05.2025
Sabah Bakıda hava yağmursuz olacaq
12:20 07.05.2025
Türkiyənin aparıcı universitetlərindən birinin tələbələri dahi Nizami Gəncəvinin irsi haqqında məlumatlandırılıb
12:18 07.05.2025
“Qoruqlar və muzeylər– keçmişdən gələcəyə körpü” mövzusunda III Quba Simpoziumu keçiriləcək
12:15 07.05.2025
Hamısı