Biliklə Tanışlıq: Fəlsəfənin Üçüncü Sualı

Maraqlı 10:17 10.04.2025

Epistemologiya, hərtərəfli düşüncə tərzini inkişaf etdirərək, insanın bilik əldə etmə prosesinin, onun etibarlılığının və doğru olub-olmamasının fəlsəfi və praktiki aspektlərini araşdıran bir sahə olaraq, çox geniş və dərin bir mövzudur. Bu sahə yalnız akademik təhlil üçün deyil, cəmiyyətdəki məlumat müharibələri, sosial inanc sistemləri və məlumatın yayılma prosesi ilə əlaqəli olan mühüm məsələləri əhatə edir. Bu yazıda epistemologiyanı daha geniş və çox yönlü şəkildə, həm də müasir dövrün təsiri altında daha aktual və informativ şəkildə ələ alacağam.

Epistemologiya: Kökdən Törəyən Suallar

Epistemologiyanın əsas məqsədi "Bilik nədir?" sualına cavab tapmaqdır. Lakin bu sadə sual, daha çox dərindən araşdırma və daha geniş bir nəzəri çərçivə tələb edir. Filosoflar qədim zamanlardan bəri bu suallara cavab axtarırlar. Bu sahə sadəcə biliklərimizin təbiətini və mənbələrini araşdırmaqla qalmır, həm də necə bildiyimizi, biliklərin doğruluğunu necə qiymətləndirdiyimizi, və bunların necə istifadə edildiyini təhlil edir.

Klassik Epistemologiyanın Tərifi

Klassik epistemologiyada bilik anlayışı, "doğru inancların əsaslı olaraq əsaslandırılması" kimi təyin edilir. Bu cür təyinat üç əsas komponentdən ibarətdir: inanclar, doğruluq və əsaslandırma.

Bilik və Doğru İnanc Klassik epistemologiyanın əsasını təşkil edən "doğru inanc" anlayışı, yalnız əslində doğru olan inancları deyil, eyni zamanda bu inancların düzgün şəkildə əsaslandırılmasını da tələb edir. Əgər bir inanc faktlarla uyğun gəlirsə, bu inanc doğru sayılır. Lakin, bir inanc yalnız "doğru" olmaqla bərabər, həm də doğru şəkildə əsaslandırılmalıdır. Bu, bilik əldə etmənin və doğruluğun təhlilində əsas bir prinsipdir.

Əsaslandırma və Onun Vacibliyi Əsaslandırma məsələsi epistemologiyanın mərkəzindədir. Hər hansı bir inancın doğruluğunu sübut etmək üçün yetərli əsasların mövcud olması vacibdir. Bilikləri əldə etmək üçün nəzəriyyələr fərqlidir: Rasionalistlər, biliklərin ağıl vasitəsilə əldə olunduğunu müdafiə edirlər, empirikçilər isə təcrübə və müşahidə nəticəsində biliklərin əldə edildiyini iddia edirlər. Hər iki yanaşma, bilik əldə etmənin müxtəlif metodlarını önə çıxarır.

 Müasir Epistemologiyanın İnkişafı

Müasir dövrün epistemologiyası, sadəcə fəlsəfi təhlillərlə kifayətlənmir, həm də məlumatın doğruluğunu, onun necə əldə edildiyini və necə istifadə edildiyini araşdıran çox yönlü bir sahəyə çevrilmişdir. Bu, cəmiyyətin məlumat müharibələri, sosial inanc sistemləri və məlumatın doğruluğu məsələlərini araşdırarkən daha da aktual olur. Bu anlayış yalnız akademik tədqiqatlarla əlaqəli deyil, həm də hüquqi və sosial səviyyədə ciddi əhəmiyyət kəsb edir. "Bilgi sübutu" anlayışı, epistemologiyanın hüquqi tətbiqini təşkil edən bir nəzəriyyədir.

Epistemologiya və Sosial İnkişaf

Müasir dünyada epistemologiya, bir çox texnoloji, sosial və siyasi dəyişikliklərlə sıx bağlıdır. Süni intellektin inkişafı ilə əlaqəli epistemologiya yeni bir sahəyə qədəm qoymuşdur. Bu sahə, insanların necə bilik əldə etdiyini və hansı şərtlərdə bu biliklərin doğruluğunu qiymətləndirdiklərini başa düşmək üçün daha dərindən araşdırılır. Kognitiv elmlər, neyroelm və süni intellektin inkişafı, epistemologiyanın yeni hüdudlarında müzakirə edilir. Məsələn, feminist epistemologiya və postkolonial epistemologiya, ənənəvi epistemoloji yanaşmalara qarşı çıxaraq, cəmiyyətlərdə, mədəniyyətlərdə və cinslərdə bilik anlayışlarının necə fərqləndiyini təhlil edir.

Epistemologiya və Etika

Bilik və onun istifadəsi arasındakı etik məsələlər də bu sahənin vacib bir hissəsidir. Məlumatın təhrif edilməsi və ya yanlış məlumatların yayılması məsələləri epistemik məsuliyyətlə bağlı ciddi müzakirələri gündəmə gətirir. Bu, biliklərin doğru və etibarlı olub-olmaması məsələsini yalnız fərdi deyil, həm də kollektiv səviyyədə dəyərləndirmək baxımından vacibdir. Məsələn, sosial şəbəkələrdə yayılan məlumatlar və onların doğruluğu, bu günümüzdə epistemologiyanın əsas məsələlərindən birinə çevrilmişdir.

Epistemologiyanın Gələcəyi

İnkişaf edən texnologiyalar, xüsusilə süni intellekt, robotlar və avtomatlaşdırılmış sistemlər, bilik əldə etmə prosesini daha sürətli və effektiv hala gətirə bilər. Lakin bu texnologiyaların doğru və etibarlı qərarlar verib-vermədiyi məsələsi epistemologiyanı daha mürəkkəbləşdirir. İnsanlar, bu yeni texnologiyaların düzgün məlumatları necə təqdim etdiyini və onları necə qəbul etdiyini başa düşmək üçün yeni metodlar inkişaf etdirir.

Epistemologiya yalnız fəlsəfi bir sahə olaraq qalmır, həm də cəmiyyətin və texnologiyanın dəyişən tələblərinə cavab verən bir elmdir. Bu səbəbdən, epistemologiya bu günümüzdə yalnız "Bilik nədir?" sualına cavab tapmağa çalışmır, eyni zamanda "Bilik necə əldə olunur?", "Kim bunu təmin edir?" və "Bilik necə istifadə olunur?" kimi sualları da təhlil edir.

Epistemologiya, hər bir fərdin və cəmiyyətin inkişafında əhəmiyyətli bir rol oynayır və daha da aktuallaşaraq həyatımıza təsir etməyə davam edir. Bu sahə, həm fəlsəfi, həm də praktiki təhlil üçün güclü bir vasitə təqdim edir və gündəlik həyatımıza, hüquqi mübahisələrə, elmi tədqiqatlara və sosial dəyişikliklərə istiqamət verir.

Fatimə Mərdanlı// EDnews

“Euronews” telekanalı Azərbaycandakı mina problemindən danışdı

Xəbər xətti

General Akif Pirverdiyev 4-cü Ordu birliyinin komandiri TƏYİN OLUNDU
07:39 19.04.2025
Moskva "Taliban"ı tanıdı - Rusiya Əfqanıstana qayıdır
07:34 19.04.2025
ABŞ Ukrayna danışıqlarından çıxa bilər - Şərt irəli sürüldü
07:28 19.04.2025
"Moskva Ankara ilə İrəvan arasında yaxınlaşma səylərini dəstəkləyir"
07:23 19.04.2025
Mirzoyanla Bayramovun diplomatiya dueli: Nəticə nə oldu?
07:15 19.04.2025
Azərbaycan - Gürcüstan münasibətləri yeni mərhələyə qədəm qoyur
18:49 18.04.2025
Dünya Nizamı Necə Dəyişir? IV Hissə: Geosiyasi Dəyişikliklər və Yeni Əlaqələr
17:51 18.04.2025
Azərbaycanda sadələşdirilmiş gömrük bəyannaməsi ilə bağlı mobil tətbiqin dizaynı dəyişdirilir
12:12 18.04.2025
Qırğızıstanın və Azərbaycanın Ədəbiyyat institutları ortaq layihənin icrasına başlayıblar
12:07 18.04.2025
Milli Observatoriya beynəlxalq mükafata layiq görülüb
11:59 18.04.2025
OpenAI şirkətinin yeni sosial media platforması X-ə rəqib olacaq
11:54 18.04.2025
Sabah Yer Günü ilə bağlı festival keçiriləcək
11:40 18.04.2025
Polşa nüvə silahına sahib olmaq istəyir
11:32 18.04.2025
Azərbaycanda Milli Etalon Vaxtı yaradılır
11:24 18.04.2025
Cənubi Koreya KXDR-lə sərhəd yaxınlığında gecə təlimləri keçirib
11:20 18.04.2025
Yağıntıların vurduğu zərərin məbləği açıqlandı
11:17 18.04.2025
İRS jurnalının ərəb dilində yeni nömrəsi işıq üzü görüb
11:13 18.04.2025
Minskdə azərbaycanlı qəhrəmanlara həsr olunmuş anım tədbiri keçirilib
11:10 18.04.2025
Alimlər Kvant maqnitizminin nadir tipini kəşf ediblər
11:05 18.04.2025
Kolumbiyada neft kəməri partladılıb
11:02 18.04.2025
Qazaxıstan Əfqanıstana humanitar yardım göndərib
10:58 18.04.2025
Dünyanın ən dözümlü mühərrikli maşınları açıqlandı - Hyundai, Kia siyahıda yoxdur
10:55 18.04.2025
Bakının üç rayonunda qaz olmayacaq
10:50 18.04.2025
Bakıda bədii gimnastika üzrə Dünya Kubokuna start verilib
10:43 18.04.2025
Pandemiyalar haqqında tarixi saziş imzalanıb
10:38 18.04.2025
Parisdə Azərbaycanın ilk süni intellekti “Şuşa” kompozisiyası nümayiş olunub
10:35 18.04.2025
Azərbaycanda akkreditə olunmuş diplomatik korpusun nümayəndələrinin Xankəndi və Şuşa şəhərlərinə səfəri başlayıb
10:32 18.04.2025
"Azərbaycan Cənubi Qafqaz regionunda yeni status-kvo yaradıb"
10:27 18.04.2025
1300 il əvvələ aid xəzinə tapıldı
10:25 18.04.2025
İspaniya ÇL-də 5 klubla təmsil olunacaq
10:22 18.04.2025
Rusiya Xarkova ballistik raketlə zərbə endirib
10:17 18.04.2025
Bu gün Beynəlxalq Abidələr və Tarixi Yerlər Günüdür
10:12 18.04.2025
ABŞ vətəndaşı Belizdə təyyarəni ələ keçirməyə cəhd edib
10:08 18.04.2025
İranda hərbi parad keçirilib
09:58 18.04.2025
Kolumbiyada üsyançılar terror aktları törədib
09:52 18.04.2025
Ərdoğan Türkiyə - Azərbaycan təbii qaz sahəsi üzrə əməkdaşlıq sazişini təsdiqləyib
06:46 18.04.2025
Başlıbel qətliamından 32 il ötür
00:01 18.04.2025
Dünya Nizamı Necə Dəyişir? III Hissə: Texnoloji İnqilablar və Yeni Dövrün Mühitləri
17:38 17.04.2025
Azərbaycanın Geosiyasi Imperativləri: Regiondakı Strateji Gücün Yeni Tərifi II Hissə: Azərbaycanın Strateji İnteqrasiyası və Qlobal Təsiri
14:03 17.04.2025
Meksika ABŞ-a diplomatik nota göndərib
12:29 17.04.2025
Hamısı