“Turan mütləq qurulacaq. Bu 50 il sonra da ola bilər, 100 il sonra da ola bilər, lakin mütləq baş verəcək. Birlik get-gedə türk xalqları üçün bir zərurətə çevrilir”.

Bu fikirləri Türkiyə Konya Qida ve Kənd Təsərrüfatı Universitetinin siyasi-psixologiya şöbəsinin rəhbəri prof. İsak Özkan Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun (BAMF) prezidenti Umud Rəhimoğlunun qonağı olarkən, Eurasia Diary-ə verdiyi ekskluziv müsahibədə səsləndirib.

Oxucularımız üçün maraqlı olacağını nəzərə alaraq, İsak Özkanın müsahibəsini təqdim edirik.

 - Özkan bəy məlumdur ki, FETÖ terror qruplaşmasının xain çevriliş cəhdindən 3 il ötür və iyulun 15-də həm Türkiyədə, həm də Azərbaycanda bu hadisənin anım günü keçirilib. Ona görə də ilk sualım bu çevriliş cəhdiylə bağlı olacaq. FETÖ-nün çevriliş cəhdi türk vətəndaşlarının siyasi-psixoloji durumunda nələri dəyişdi?

- Bu suala konkret bir cavab vermək istərdim. Biz, bir qrup siyasi psixoloqlarla birlikdə bu hadisələrdən sonra türk vətəndaşlarının ictimai və siyasi davranışları ilə bağlı müxtəlif tədqiqatlar həyata keçirdik və müəyyən sorğuları araşdırdıq. Araşdırmalarımıza görə, 1990-cı illərdə türk vətəndaşları başlarına bir iş gəldikləri zaman və ya hər hansısa təhlükə ilə üzləşdikləri zaman övladlarını ilk əmanət etdikləri peşə sahibləri din xadimləri olardı. Lakin FETÖ hadisələrindən sonra aparılan sorğularda verilən cavablara diqqət yetirsək din xadimlərinin bu məsələdə ilk beşliyə düşmədiyini görə bilərik. Bu onu göstərir ki, türk insanının din xadimlərinə inam və etibarı əhəmiyyətli sürətdə azalıb. Bu tətqiqatın nəticəsidir, bir də mənim şəxsi müşahidələrim və fikirlərim var. Məncə, bu hadisələrdən sonra türk vətəndaşlarının sadəcə din xadimlərinə deyil, eyni zamanda siyasətçilərə də əhəmiyyətli dərəcədə inamı azaldı. Bunu FETÖ hadisələri sonrası ardıcıl keçirilən seçkilərdə də görmək mümkün idi. Çox təəssüflər olsun ki, bu olaylar türk vətəndaşlarının Türk Silahlı Qüvvələrinə də etibarını sarsıtdı. Ən təhlükəli olan da elə bu idi. Lakin şükürlər olsun ki, türk vətəndaşlarının daxilində olan vətənpərvərlik bu etibarı yendən bərpa etməyə imkan verdi. Uzun sözün qısası, bu hadisələr türk xalqının ölkədəki siyasətçilərə və dini təriqətlərə inamını sarsıtdı.

- Bəs son illərdə Türkiyənin daxili siyasətində yaşanan proseslər, İstandulda bələdiyyə seçkilərinin təkrarlanması, ölkə daxilindəki problemlər və s. türk elektoratın siyasi şüuruna necə təsir göstərdi?

- Əslində, baş verən proseslərin, xüsusilə təkrar bələdiyyə seçkisilə bağlı məsələnin türk elektoratının psixologiyasına təsirini iyunun 23-də keçirilən seçkilərin nəticələrinə baxanda görmək mümkündür. Lakin burada bir maraqlı məqam var. 31 mart seçkiləri sonrasında türk vətəndaşlarında bir müqavimət instinkti formalaşdı. Bu intstinkt siyasi görüşündən, dini inancından, etnik kimliyindən, peşəsindən və s. asılı olmayaraq hər vətəndaşda özünü biruzə verdi. Xalq onu idarə edənlərə “mən burdayam” mesajını verdi. Bir daha hər kəs gördü ki, türk elektoratının siyasi iradəsi möhkəmdir. Bütün bunları biz proqnozlaşdırmışdıq, hətta mən ikinci seçkilərdə Əkrəm İmamoğlunun səslərinin 5% artacağını düşünürdüm. Ancaq onun səsləri 10% artdı. Bu bizdə belə böyük çaşqınlıq yaratdı. Cənab İmamoğluna səs verən vətəndaşlara diqqət yetirsək görərik ki, hər kəsimdən insan var. Bəs necə kürd, türk millətçisi, dindar, AKP üzvü və başqa görüşdən olan insanlar bir siyasi mövqedə birləşə bildi? Bunun cavabı çox sadədir. Türk xalqı son seçkilərdə siyasətçilərə deyil, öz iradəsinə səs verdi. Müxtəlif görüşlü insanları birləşdirən amil də məhz bu idi.

- Türk vətəndaşları dövlətin xarici siyasətdə daha çox Yaxın və Orta Şərqə yönəlməsini və xüsusən Suriya məsələsində yaşanan krizisləri necə qarşıladı? Türk ordusunun Suriyada aktiv hərbi əməliyyatlar aparması və iki milyondan çox suriyalının ölkəyə gəlişi vətəndaşların siyasi görüşlərinə necə təsir göstərdi?

- Təbii ki, bütün bunlar, xüsusilə də 2 milyondan çox suriyalının ölkədə məskunlaşması müxtəlif təbəqədən olan insanlarda xoş təsir buraxmadı. Türk xalqı müxalifətin də təhriki ilə soruşmağa başladı: “Mənim əsgərimin Suriyada nə işi var? Əsgərim orda can qoyarkən, suriyalı gənclərin ölkəmdə nə işi var?” Bu suallara cavabların tapılmaması siyasi iqtidarın seçkilərdəki uğursuzluğuna öz təsirini göstərdi. Bundan savayı qeyd etmək istərdim ki, tarix boyu bizim vətənimiz, Anadolu müxtəlif dindən, irqdən, kimlikdən olan qaçqınların pənah gətirdiyi yer kimi tanınıb. Anadolu torpağı daim məzlum durumda olan insanlar üçün vətən olub. Mən özüm də Selanik qaçqınıyam, yoldaşım da Azərbaycandan gəlib. Lakin biz illərdir bu məmləkətdə xoşbəxt yaşayırıq. Bu gün də iki milyon suriyalı ölkədə məskunlaşıb. İki yol var, ya bu insanlar Anadolu mədəniyyətinə, türk mədəni dəyərlərinə alışıb, türk ictimaiyyətinə inteqrasiya edəcəklər, ya da çıxıb öz məmləkətlərinə gedəcəklər.

- Türk vətəndaşı üçün Türk millətçiliyi bu gün nəyi ifadə edir?

- Şəxsən bir türkçü olaraq mən türk millətçiliyini siyasi bir ideologiya kimi nəzərdən keçirmirəm. Türk millətçisi olmaq seçkilərdə MHP-yə səs vermək deyil. Türk millətçisi olmaq türk xalqlarının birliyini arzulamaq, onların keçmişinə nəzər yetirib gələcəyi ilə bağlı düşünmək, dünya türklərinin başına gələn müsibətlərdən narahat olmaq, türklüyü, türkləri və onların vətənini sevməkdir. Bunu siyasiləşdirməyin mənası yoxdur. Bu bir fəlsəfədir. Eyni kültürə və eyni kimliyə malik olan xalqları bir-birinə bağlayan bir fəlsəfədir. Siyasi bir hərəkat deyil. Türkçülüyü ən xalis şəkildə mən sizin məmləkətinizdə, Azərbaycanda anladım. Azərbaycanlı bir dostumun bu sözləri mənə dərindən təsir etdi: “72 il boyunca sovet rejimi hər şeyimizi dəyişdi. Geyimimizi, dünya görüşümüzü, siyasi fikirlərimizi, təhsilimizi, həyat tərzimizi, hər şeyimizi... Lakin bir şeyi dəyişə bilmədi, türkülüyümüzü. Bizi türklükdən, türk təfəkküründən və türk dilindən nə qədər çalışsalar da qopara bilmədilər, bacarmadlılar”. Baxın, dostumdan duyduğum bu sözlər əslində türk millətçiliyinin ən gözəl izahıdır. Türk millətçiliyi özünə qayıdışdır və nə olursa olsun özündən, tarixindən, mədəniyyətindən və kimliyindən dönməməkdir...

- Bəs türk birliyinə inancınız qalıbmı?

- Əlbəttə ki, qalıb. Turan mütləq qurulacaq. Bu 50 il sonra da ola bilər, 100 il sonra da ola bilər, lakin mütləq baş verəcək. Birlik get-gedə türk xalqları üçün bir zərurətə çevrilir. Lakin bu yolda ən önəmli ünsür türkdilli xaqlar arasında ortaq dilin və yazının formalaşdırılmasıdır. Ortaq əlifbaya keçid, mütləqdir. Hətta anadolu türkcəsində belə əlifbada cüzi dəyişikliklər edilməlidir. Türklər yaxın gələcəkdə bunu etməyi bacarsalar Turan bir xəyal olmaqdan çıxıb, bir real plana çevrilə bilər...

Nicat İSMAYILOV