"ABŞ-la Avropa arasında transatlantik ittifaqın yenidən bərpası ilə İranı hərtərəfli sıxışdırıb, çarəsiz hala salaraq nüvə proqramını dayandırmasına nail olmaq olar.” Bunu Qərb mətbuatı ötən həftə Co Baydenin Münhen konfransındakı çıxışından sonra dərc olunan bir məqalədə qeyd edib.  

İran əslində çarəsizdir, lakin həm Amerika, həm də Avropanın təzyiqlərinə boyun əyməməkdə son dərəcə israrlıdır. Lakin digər tərəfdən ABŞ hökuməti əvvəlki kimi sərt və amansız da deyil, yəni istənilən an güzəştə getməyi sevir və qarşılıqlı əməkdaşlığa meyl göstərir. Bu əməkdaşlıq eyni zamanda İrana da şamil oluna bilər. Bəs görəsən iqtisadi cəhətdən tənəzzülə uğrayan və daxili problemləri ilə zorla baş edə bilən İranın nüvə probleminə son qoymasına mane olan əsl səbəb nədir? 

Məsələ ilə bağlı daha ətraflı Orta Doğu Araşdırmalar mərkəzinin rəhbəri Sədrəddin Soltan Eurasia Diary-yə müsahibə verib.  

- İranla BMT-nin nüvə proqramına nəzarət agentliyi arasında görüş olub, lakin tərəflər hələ də ortaq bir razılığa vara bilməyib. İran son göstərdiyi cəhdlərdən sonra ABŞ-ın sanksiyalarından yaxa qurtara biləcəkmi və yaxud, əks halda İran hansı addımları ata bilər?

- ABŞ BMT-də İrana qarşı sanksiyaları aradan qaldıracağı ilə bağlı qərarını elan etməklə Tehrana danışıqlar və iddialarından əl çəkmək üçün şans verib. İran  rəsmiləri isə sanksiyaların hamısının qaldırlmasını və bundan sonra danışıqlara başlayacağını bildirir. İran tərəfi bu vasitə ilə ABŞ-ın ona etdiyi güzəştin az olduğunu bildirmək istəyir. İran istəyir ki, ABŞ onların neft sahəsinə tətbiq etdiyi məhdudiyyətləri aradan qaldırsın. Ancaq Tehran hakimiyyətinin öz mövqeyindən geri çəkilməməsi yeni problemlər yarada bilər. İranın ABŞ-ın sanksiyalarına qoşulan ölkələri əvəz etməyə imkanı yoxdur. Tehranın bu istiqamətdə atdığı addımlar hər dəfə uğursuz olur. O ABŞ-ı Rusiya və Çinlə əvəzləməyə çalışır, region dövlətləri ilə əməkdaşlığa səy göstərir. Ancaq nəticə hələ uğurlu sayıla bilməz. Çünki yeri gəldikdə Rusiya və Çin də ABŞ-ın sanksiyalarına məruz qalır.  

- Türkiyə İranı müdafiə edir və ABŞ-ın tətbiq etdiyi sanksiyanın aradan qaldırmasını istəyir. Bu tərəfdaşlıq daha çox hansı maraqlar üzərində dayanır və eyni zamanda, bu, Türkiyə ilə ABŞ münasibətlərinə nə kimi xələl gətirə bilər?

- Türkiyə ümumiyyətlə regional əməkdaşlığa üstünlük verir. Bu əməkdaşlıqda təbii ki, İran da istisna deyil. Eyni zamanda Türkiyə öz iqtisadi maraqlarını da üstün tutur və heç bir halda 3-cü dövlətin və ya tərəfin maraqlarına qurban vermir. Hətta hesab edirəm ki, vəziyyət ciddiləşdikdə Türkiyə də ABŞ-ın İrana qarşı tətbiq etdiyi sanksiyaya qoşula bilər. Bu baxımdan İranla Türkiyəni daha çox iqtisadi maraqlar birləşdirir. Bundan əlavə, Türkiyə ilə İranı daha bir ümumi marağı var. Bu maraq İraq və Suriyada terrora qarşı mübarizədə qarşılıqlı əməkdaşlıqdır. Xüsusən son illər terrorçu PKK-ya qarşı mübarizədə İran da özünü iştirakçı kimi göstərməyə çalışır. 

O ki qaldı ABŞ Türkiyə münasibətlərinə, heç şübhəsiz İranla istənilən ölkənin yaxınlaşması ABŞ-ın xoşuna gəlmir. Bununla belə, bu, iki ölkə arasındakı əlaqə ABŞ-ın maraqlarına zərbə vuracaq səviyyədə deyil. 

- İranın regionda yaxın qonşu ölkə olaraq nüvə proqramını inkişaf etdirməsinin mənfi və müsbət tərəflərini necə xarakterizə etmək olar?

- İranın atom proqramında şəffaflığın təmin olunmaması region üçün də təhlükəlidir. Bu həm də Güney Azərbaycan türklərinin maraqlarına cavab vermir. Regionda Ermənistan ərazisində Atom Elektrik Stansiyası (AES) mövcuddur. Qeyd edim ki, bu stansiya Türkiyə, İran və Azərbaycan üçün çox təhlükəlidir. İranın nüvə proqramı isə həm də hərbi mahiyyət daşıyır. Bu isə ondan da təhlükəlidir. 

Atom silahına sahib olacağı halda İranın regionda istənilən zəmində törədə biləcəyi fəsadın miqyasını təsəvvür etmək çətin deyil.

Elnur Ənvəroğlu