Çinli ekspert, Taihe İnstitutunun həmtəsisçisi Vanq Quanın müsahibəsini təqdim edirik.
- Azərbaycan və Çin arasındakı mövcud iqtisadi əməkdaşlığın vəziyyətini necə qiymətləndirirsiniz? Son illərdə əldə olunan əsas nailiyyətlər hansılardır?
- Çinin rəsmi məlumatlarına görə, 2023-cü ildə Çin və Azərbaycan arasındakı ikitərəfli ticarət dövriyyəsi 3,1 milyard dollara çatıb ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 43,5 faiz artım deməkdir. Həm idxal, həm də ixrac ikirəqəmli artım nümayiş etdirib ki, bu da ümidverici göstəricidir. Çin vətəndaşları üçün vizasız rejimin tətbiqi yeni imkanlar açır, çünki onların çoxu əvvəllər bu unikal Qafqaz ölkəsinə səfər etməmişdilər. 2023-cü ildə Prezident İlham Əliyevlə müsahibəm zamanı Azərbaycan lideri ölkələrimiz arasında ticarət dövriyyəsinin və qarşılıqlı investisiyaların dinamik inkişaf etdiyini, ticarət dövriyyəsinin artdığını, qarşılıqlı investisiyaların mövcud olduğunu, bunun isə iqtisadi əlaqələrin dərinləşməsinə təsir etdiyini vurğuladı. Onun sözlərinə görə, bu əməkdaşlığın əsas faktorlarından biri Azərbaycanın “Bir kəmər, bir yol” (BRI) təşəbbüsündə aktiv iştirakı olub. Prezident Əliyev qeyd edib ki, Azərbaycan bu təşəbbüsü dəstəkləyən ilk ölkələrdən biri olub və bu da əhəmiyyətli infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsinə səbəb olub. Onlardan biri Çin, Mərkəzi Asiya və Avropa arasında nəqliyyat əlaqələrini gücləndirən Bakı-Tbilisi-Qars (BTQ) dəmir yoludur. İnfrastrukturdan əlavə, Çin və Azərbaycan energetika, kənd təsərrüfatı, rəqəmsal iqtisadiyyat və logistika sahələrində əməkdaşlığı fəal şəkildə inkişaf etdirir ki, bu da hər iki ölkənin strateji maraqlarına cavab verir.
- Çinli investorlar üçün Azərbaycan iqtisadiyyatında ən perspektivli sektorlar hansılardır?
- Xarici investisiyalar, xüsusilə Çin biznesi üçün cəlbedici olan bir neçə əsas sektor mövcuddur:
• Energetika: Neft və qaz əsas sahələr olaraq qalmasına baxmayaraq, günəş və külək enerjisi kimi bərpaolunan enerji layihələri əməkdaşlıq üçün yeni imkanlar açır.
• İnfrastruktur və logistika: Azərbaycan ərazisindən keçən Orta Dəhliz Çin və Avropa arasında yük daşımalarında əsas rol oynayır. Dəmir yolu şəbəkələri, avtomagistrallar və logistika mərkəzlərinə yatırımlar bu marşrutun səmərəliliyini əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər.
• Rəqəmsal iqtisadiyyat və ağıllı şəhərlər: Çin 5G, süni intellekt və rəqəmsal ödənişlər sahəsində liderdir. Bu texnologiyalar Azərbaycanın e-hökumət və ağıllı infrastruktur layihələrində əməkdaşlıq üçün geniş imkanlar yaradır.
• Kənd təsərrüfatı: Azərbaycan kənd təsərrüfatı məhsulları – nar, qoz və şərab – Çin bazarında getdikcə daha çox tanınır. Aqrotexnikalar, qida sənayesi və müasir kənd təsərrüfatı metodları üzrə birgə müəssisələr Azərbaycanın Çin bazarına ixracını əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər.
Bu sahələrə investisiya qoymaqla Çin şirkətləri həm Azərbaycanın əlverişli biznes mühitinə və strateji mövqeyinə çıxış əldə edəcək, həm də ölkənin iqtisadi şaxələndirilməsini dəstəkləyərək uzunmüddətli qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığa töhfə verəcək.
- Çin investisiyaları Azərbaycan iqtisadiyyatının hansı sektorlarında cəmləşib?
- Çin investisiyaları Azərbaycanda infrastruktur, energetika, rəqəmsal iqtisadiyyat və sənaye parkları da daxil olmaqla geniş sahələri əhatə edir. Azərbaycan beynəlxalq nəqliyyat və logistika mərkəzlərindən birinə çevrilir. Bu baxış Çin investorlarının infrastruktur və nəqliyyat sahəsinə yatırımlarında öz əksini tapır. Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu kimi layihələrin reallaşdırılması Çin və Avropa arasında ticarətin sürətlənməsinə töhfə verir.
Çin şirkətləri energetika sektoru, neft və qaz hasilatı layihələrində iştirak etməklə yanaşı, bərpaolunan enerji mənbələrinin inkişafına da dəstək verir. Bu, Azərbaycanın yaşıl enerji sahəsindəki hədəflərinə çatmasına kömək edir. Texnologiya və rəqəmsal iqtisadiyyat sahəsində isə telekommunikasiya infrastrukturunun inkişafı, bulud texnologiyaları və fintech həlləri istiqamətində fəal əməkdaşlıq müşahidə olunur. Bu investisiyalar təkcə Azərbaycanın iqtisadiyyatını gücləndirmir, həm də regional inteqrasiyanın inkişafına töhfə verərək hər iki ölkənin strateji məqsədlərinə uyğun gəlir.
- Çin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsündə Azərbaycanın rolunu necə görür?
- Bu gün Çin Azərbaycanı “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü çərçivəsində etibarlı dost və əsas tərəfdaş kimi görür. Azərbaycanın nəqliyyat dəhlizlərinə və logistika mərkəzlərinə yatırımları onu Çin-Mərkəzi Asiya-Avropa ticarət şəbəkəsində mühüm qovşaq kimi möhkəmləndirir. Orta Dəhliz və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu kimi layihələr Çin və Avropa arasındakı tranzit müddətini azaltmaqda həlledici rol oynayır, Azərbaycanın qlobal tədarük zəncirlərində əvəzolunmaz halqaya çevrilməsi üçün şərait yaradır.
- İki ölkə arasında iqtisadi əməkdaşlıq prosesində hansı çağırışlar mövcuddur?
- Çin və Azərbaycan arasında iqtisadi əməkdaşlıq uğurla inkişaf etsə də, müəyyən çağırışlar qalmaqdadır:
• Geosiyasi amillər: Regional dinamika uzunmüddətli investisiya strategiyalarına təsir göstərə bilər.
• Tənzimləmə və gömrük prosedurlarının effektivliyi: Gömrük prosedurlarının daha da optimallaşdırılması ticarətin səmərəliliyini artıracaq.
• İnfrastrukturun modernləşdirilməsi: Nəqliyyat əlaqələrinin inkişafında mühüm nailiyyətlər əldə edilsə də, rəqəmsal logistika və dəmir yolu şəbəkələrinə davamlı investisiyalar tələb olunur.
Bu çağırışlar yalnız Çin-Azərbaycan münasibətləri üçün xarakterik deyil. Hər iki ölkə onları həll etmək üçün ikitərəfli ticarət və investisiya dialoqları çərçivəsində fəal şəkildə çalışır.
- Azərbaycan və Çin arasında infrastruktur və logistika sahəsində əməkdaşlıq üçün hansı imkanlar mövcuddur?
- Mən kənd təsərrüfatı, rəqəmsal texnologiyalar və infrastruktur sahəsində aparıcı Çin şirkətləri ilə ünsiyyətdə olmuşam. Onların hamısı Azərbaycanla investisiya və əməkdaşlıq imkanlarını araşdırmağa maraq göstərir. Mənim fikrimcə, perspektivli əməkdaşlıq istiqamətlərinə aşağıdakılar daxildir:
• Dəmir yollarının modernləşdirilməsi – Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun genişləndirilməsi və təkmilləşdirilməsi.
• Ağıllı limanlar və logistika mərkəzləri – Azərbaycanın liman infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi və ticarət effektivliyinin artırılması.
• Rəqəmsal ticarət platformaları – Azərbaycan və Çin arasında ticarəti asanlaşdırmaq və sürətləndirmək üçün transsərhəd e-ticarət mərkəzlərinin yaradılması.
Çinin genişmiqyaslı infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi sahəsindəki təcrübəsi və Azərbaycanın strateji mövqeyi təbii sinerji yaradır və daha dərin əməkdaşlıq üçün yeni imkanlar açır.
- Azərbaycan və Çin arasında ticarət əlaqələri hansı istiqamətdə inkişaf edir? Ticarət balansını necə yaxşılaşdırmaq olar?
- Azərbaycan və Çin arasındakı ticarət əlaqələri genişlənməkdə davam edir, lakin ticarət balansındakı disbalansları azaltmaq üçün mal axınlarını şaxələndirmək vacibdir. Azərbaycan öz ixrac strategiyasını növbəti istiqamətlər üzrə gücləndirə bilər:
• Kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracının genişləndirilməsi – Azərbaycan meyvələri, şərabları və qoz-fındıq məhsulları Çin bazarında artan tələbatla qarşılanır.
• İstehsal sənayesinin inkişafı – Çin tərəfdaşlarının iştirakı ilə sənaye parklarının yaradılması yüksək əlavə dəyərli məhsulların ixrac həcmini artırmağa kömək edəcək.
• Rəqəmsal ticarətin gücləndirilməsi – Alibaba-nın Tmall Global kimi platformalarından istifadə Azərbaycan məhsullarının Çin elektron ticarət bazarına çıxışını genişləndirəcək.
Neftdənkənar ixracın aktiv inkişafı Azərbaycanın Çinlə əməkdaşlıqda ticarət mövqelərini daha da möhkəmləndirəcək.
- Azərbaycan strateji coğrafi mövqeyindən Çin ilə iqtisadi əlaqələri dərinləşdirmək üçün necə istifadə edə bilər?
- Azərbaycanın “Avrasiya qapısı” kimi geostrateji mövqeyi nəqliyyat və iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsi üçün yeni imkanlar açır. İnkişafın əsas istiqamətlərinə daxildir:
• Nəqliyyat dəhlizlərinin gücləndirilməsi – ticarət əlaqələrini artırmaq üçün dəmir yolu, avtomobil və dəniz infrastrukturlarının genişləndirilməsi.
• Sənaye və azad ticarət zonalarının inkişafı – Çin şirkətlərini cəlb etməklə regional istehsal mərkəzlərinin yaradılması və ixrac həcminin artırılması.
• Maliyyə əməkdaşlığının gücləndirilməsi – Bakı şəhərinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü çərçivəsində investisiyaların cəlb olunması üçün maliyyə mərkəzi kimi mövqeləndirilməsi.
Bu addımlar Azərbaycanın beynəlxalq ticarətdə rolunu artırmasına, strateji investisiyaları cəlb etməsinə və qlobal tərəfdaşlarla əməkdaşlığını gücləndirməsinə imkan verəcək.
- Azərbaycan və Çin arasında birgə müəssisələrin inkişaf perspektivləri necədir?
- Çin-Azərbaycan əməkdaşlığının gələcəyi strateji əhəmiyyətə malik sahələrdə birgə müəssisələrin (BM) inkişafında dayanır. Bu tərəfdaşlıq innovativ inkişaf və iki ölkə arasında iqtisadi əlaqələrin möhkəmlənməsi üçün yeni imkanlar yaradır. Perspektivli istiqamətlərə daxildir:
• Yüksək texnologiyalar və rəqəmsal iqtisadiyyat – süni intellekt, fintex və ağıllı şəhərlərin inkişafı sahəsində əməkdaşlıq.
• Bərpaolunan enerji – Çin-Azərbaycan enerji BM-ləri çərçivəsində Günəş və külək elektrik stansiyalarının tikintisi.
• Müasir istehsal sənayesi – elektronika, avtomobil və maşınqayırma məhsullarının istehsalı üçün ixtisaslaşmış sənaye parklarının yaradılması.
• Kənd təsərrüfatı və qida sənayesi – yüksəkkeyfiyyətli Azərbaycan kənd təsərrüfatı məhsullarının Çin bazarına ixracı üçün müasir aqrotexnologiya layihələrinə birgə investisiyalar.
Çin Azərbaycan biznesi ilə daha sıx qarşılıqlı əlaqəni dəstəkləyir və uzunmüddətli iqtisadi dəyərin yaradılmasına, eləcə də ikitərəfli əməkdaşlığın dayanıqlı inkişafına töhfə verir.
