Tatul Akopyan: Qarabağ gündəliyi; "Yaşıl və Qara və yaxud Nə müharibə, nə də sülh"
Rusiyada və Azərbaycanda, Mixail Qorbaçovun Almaniyanın birləşməsinə görə aldığı Nobel mükafatından məhrum edilməsi fikrini müzakirə edirlər. Amma elə həmin Qorbaçov Dağlıq Qarabağda məhvinə başlanılan Sovet İttifaqını dağıtdı. Qorbaçov erməni nümayəndə heyətinin hekayələrinə inandığını göstərməklə onu aldatmağa icazə verib, sonra da ermənilərə Qarabağı qoparmağa imkan verməklə azərbaycanlıları aldatdı. Buna görə Qorbaçov Nobel mükafatından məhrum edilməlidir.
Qorbaçovun məxsusi olaraq bunun üçün Moskvaya gələn ermənilər tərəfindən necə aldadıldığına dair təfərrüatlar Tatul Akopyan "Yaşıl və Qara yaxud nə müharibə, nə də sülh" kitabında təsvir edilmişdir.
Eurasia Diary bu kitabdan bir fəsli oxuculara təqdim edir:
Qarabağ hərəkatında ziyalıların iştirakı həlledici idi: Zori Balayan, Silva Kaputikyan, Suren Yeremyan, Lendruş Xurşudyan, Meri Koçar, Vladimir Bərxudaryan, Armen Hovannisyan, Henrik İgityan, Rafael Xəzəryan, Lenser Ağalovyan, Baqrat Ulubabyan, Vaçe Saruxanyan, Janna Qalstyan və s.
“Zori Balayanın rolu xüsusi olub. Birincisi, onun fəal iştirakı digər iştirakçıları və bütövlükdə Hərəkatı möhkəmləndirməklə “qanuniləşdirdi”. Onun nüfuzu, geniş əlaqələri başqaları üçün çətin sayılan təşkilati məsələləri həll etməyə imkan verirdi və akademiyaların, təhsil müəssisələrinin qapılarını onun üzünə açırdı”, -deyə İqor Muradyan yazır.
Muradyan qeyd edirdi ki, "İrəvanda çoxları Balayanı avantürist hesab edirdi". Onun adi hadisələri tarixi əhəmiyyəti olan hadisə kimi təqdim etməkdə xüsusi qabiliyyəti vardı. Hətta bu savadlı təbəqədə də heyranlıq doğururdu. Önəmsiz şəxsləri "böyük tarixi əməllərin sahibi" kimi təqdim edə bilirdi.
Hərəkatın güclənməsində Silva Kaputikyan əhəmiyyətli rol oynadı.
Moskvada başa düşürdülər ki, meydandakı 100 minlik camaatı sakitləşdirmək üçün xalqa yaxın olan və xalqın başa düşdüyü adamlarla dialoqa başlamaq lazımdır. Hər gün Ermənistan rəhbərliyi xalqın və Kremlin gözündə nüfuzunu daha da itirirdi.
Faddey Sarkisyan yazır: “Balayan və Kaputikyan xalq arasında böyük nüfuza sahib idilər və Qorbaçovun onlarla danışması daha məqsədəuyğun idi. Qorbaçov Balayan və Kaputikyan vasitəsi ilə xalqa səslənə bilərdi”.
Vladimir Movsesyan şərh edir: "Xalqın birbaşa tələblərinə cavab verə bilmədik və buna görə də xalqın dəstəklədiyi fikir həqiqətin səsləndiyi yerdə elə kök atdı. Hərəkatın liderləri yüz minlərlə insanın qəlbini qazana biləcək qədər güclü deyildi. Güc ideyada idi".
Nə Siyasi Büronun Qarabağ hərəkatını qınayan qərarı, nə də Kreml nümayəndə heyətlərinin Yerevan, Bakı və Stepanakertdəki fəaliyyəti vəziyyəti yumşalda bilmədi. Nə etmək lazım idi?
Karen Brutents xatırlayır: “Qorbaçov Qarabağ ermənilərinin mövqeyinə laqeyd deyildi, amma vəziyyətdən çıxış yolu görmürdü. "Mən azərbaycanlıların və ermənilərin öz aralarında razılaşdıqları hər bir qərara razı olacağam", o, bu fikri şəxsi söhbətlərində deyirdi.
15 fevral 1988-ci ildə Ermənistan Yazıçılar Birliyində komissiya yaradıldı. Buraya birliyin sədri Qraçya Ovanisyan, Sero Xanzadyan, Zori Balayan, Vardqes Petrosyan, Silva Kaputikyan daxil idi. Qorbaçova teleqram göndərmək qərara alındı.
“DQMR-in yaranmasının bütün tarixini, vəziyyətin absurd olduğunu 2-3 səhifədə təsvir etmək lazım idi. Göstərmək lazım idi ki, 70 illik düyünü açmaq lazımdır. Yazdılar və göndərdilər”, -deyə şairə Silva Kaputikyan yazır.
Fevralın 26-da Qorbaçov Kremldə Zori Balayan və Silva Kapuktikyanı qəbul etdi. Sonradan görüşdə iştirak edənlər bu görüş haqqında kitablarında və xatirələrində yazdılar, lakin hərəsi fərqli təfsirlə.
Ardı var…
