Bu gün Azərbaycanın dövlət və ictimai xadimi, siyasətçi və publisist, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (1918-1920) banilərindən və Azərbaycan siyasi mühacirətinin liderlərindən olmuş Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin anadan olmasından 138 il ötür.
Hər bir azərbaycanlı Cümhuriyyət qurucusunun doğum gününü əlamətdar tarix kimi qeyd edir.
Millət vəkili Sabir Rüstəmxanlı bu günlə əlaqədar Ednews-a danışıb.
“Bu gün əslində Rəsulzadə bayramıdır. Bunu həm Azərbaycan, həm də Türkiyə mətbuatı geniş qeyd edir. Rəsulzadə təkcə Azərbaycan üçün deyil, həm də dövrün Türk dünyası üçün nadir şəxsiyyətlərdən biridir. Bizim ölkənin bəxtinə doğmuş bir insandır. Tariximizin ən böyük simalarındandır. Rəsulzadə və onun sayca çox olmayan dostları 20-ci yüzilliyin əvvəlində Azərbaycanı müsəlman cəhalətindən qoparıb Mirzə Fətəli Axundzadənin, Həsən bəy Zərdabinin, Məhəmmməd Ağa Şaxtaxtının, Əli bəy Hüseynzadənin, Cəlil Məmmədquluzadənin, Mirzə Ələkbər Sabirin, Əhməd bəy Ağaoğlunun ədəbiyyatda və mətbuatda başladığı yolu siyasi müstəviyə daşıdı və o, yaxın silahdaşlarının köməyilə şərqdə ilk müstəqil dövlətin qurulmasına nail oldu. 1917-ci ildə Rusiya müharibədə məlub olduqdan sonra mərkəzdən qaçma, parçalanma dövrü başlamış, Qafqaz Seymi yaradılmışdı. Lakin Qafqaz Seymində erməni və gürcü deputatların Türkiyəyə münasibətləri Azərbaycan deputatların münasibətindən fərqli idi. Buna görə bir arada çalışa bilmədilər. Qafqaz Seymi dağıldı və Azərbaycan öz müstəqilliyini elan etdi. Ona görə də Rəsulzadənin həyatı son dərəcə mürəkkəb, son dərəcə zəngin və şərəflidir”.
S. Rüstəmxanlının sözlərinə görə hazırda Rəsulzadənin əsərləri Türkiyədə araşdırılır və çap olunur.
“Yaxın dostum, professor, Azərbaycan və Türk dünyası ədəbiyyatları üzrə görkəmli mütəxəssis Əli Yavuz Akpınar onun daha çox Türkiyədə əldə olan əsərlərini yığıb çap edir. Azərbaycanda bu işi Şirməmməd Hüseynov başlamışdı. Mən hələ 1989-cu ildə Azərbaycan qəzetini yaradanda Ş. Hüseynov Rəsulzadə ilə bağlı yazıları gətirirdi. Onun əsərlərinin çoxcildli nəşrinə başlanıldı. Təəssüf ki, ömür bu işi tamamlamağa imkan vermədi. Çünki Rəsulzadənin əsərlərinin sayı çoxdu və o vaxtın bütün qəzet və mətbuatına dağılıb. Bakıdan Stalinin dəvətilə Moskvaya gedəndə, orada yazıb, Moskvadan Finlandiyaya, oradan Polşaya və Almaniyaya mühacirət edəndə də yerli mətbuatda Azərbaycanın taleyilə bağlı yazıb. Sonra Türkiyəyə gəlib və yenidən Avropaya qayıdıb. Bütün bu müddət ərzində Rəsulzadə mübarizəsindən ayrılmayıb. 50-ci illərin ortalarında Türkiyədə "Azərbaycan Kültür Dərnəyi"ni yaradıb, "Azərbaycan" dərgisini açıb, Türkiyənin mətbuat orqanlarında çıxış edib. Bunların hamısını yığıb çap etdirmək böyük işdir və vaxt tələb edir. İndi bizim gənc və istedadlı alimlərimizdən Nəsiman Yaqublu bu işi davam etdirir. O, bir neçə cildi nəşr etdirib yəqin ki, o işi başa çatdıracaq. Bu, bir-iki ilin işi deyil".
S. Rüstəmxanlı qeyd edib ki, Rəsulzadə və ümumiyyətlə mühacirət həyatı yaşamış şəxsiyyətlərimizin irsinin öyrənilməsində ictimai-xadim və diplomat Ramiz Abutalıbovun böyük rolu olub.
“R. Abutalıbov həmin dövr mühacir ədəbiyyatımızın, eləcə də Azərbaycandan Fransaya getmiş ziyalılarımızın bəzilərinin arxivlərinin Bakıya gətirilməsi, onların açılması, arxivlərin təsvirinin verilməsi işini görüb. Ümumiyyətlə bizim müstəqil dövlətin qurucularının irsinin öyrənilməsi üçün Ədəbiyyat İnstitutunda və ya Tarix İnstitutunda şöbə yaradılaraq Rəsulzadə və onun yaxın silahdaşlarının əsərləri bir yerdə çap oluna bilər. Əlimərdan bəy Topçubaşovun çox zəngin irsi var. Onun barədə rusca Həsən Həsənov kitab nəşr etdirib, amma hələ Azərbaycan dilində çap edilməyib. Əhməd bəy Ağaoğlunun irsini öyrənib çap etdirmək olar".
Millət vəkilinin sözlərinə görə bir vaxt adının çəkilməsi belə qadağan olunan Məhəmməd Əmin Rəsulzadə bu gün istənilən şəkildə öyrənilir, sərbəst şəkildə çap olunur və bu iş davam edəcək.
"O vaxt Xəlil Rzanın Evi ilə Sabir Kitabxanası arasında köhnə binaların birində Rəsulzadənin evi olub. Sonra ailəsi sürgün olundu, uşaqları didərgin düşdü. Ailəsinin başına çox böyük müsibətlər gəlib. Sonra Azərbaycanın müstəlillik ərəfəsində ya ilk illərində oğlu Azər Qazaxıstandan qayıtdı. Biz hamımız gözləyirdik ki, Ev muzeyi açılacaq. Məlum oldu ki, Rəsulzadədən sonra onun evi bir erməniyə verilib, indi şübhəsiz erməni yoxdu orada və ev kiminsə adına keçirilib. Yaşadığı evin Rəsulzadənin adına muzey olması bir problemə döndü. Ya ev bərpa olunub belə bir muzey açılacaq, bu olmasa da Azərbaycan hökumətinin o dövrün üslubuna uyğun ayrıca bir bina tikmək imkanı var. Bura həm Ev muzeyi, həm fəaliyyət muzeyi olar, eləcə də silahdaşlarının xatirələri yer alar. Bizdə zəngin bir İstiqlal Muzeyi var, amma hər halda Rəsulzadənin də muzeyi təxminən o səviyyədə bir muzey ola bilər”.
Millət vəkili Etibar Əliyev, paytaxtda M.Ə. Rəsulzadənin Ev muzeyinin açılması ilə bağlı saytımıza danışarkən qeyd etdi ki, bunun üçün onun şəxsiyyətinə və irsinə uyğun görkəmli məkan seçilməlidir.
“Bu barədə deputatlar, ictimaiyyət nümayəndələri, M.Ə. Rəsulzadə irsinin tədqiqatçıları məsələ qaldırıblar. Düşünürəm ki, yaxın vaxtlarda məsələ öz həllini tapmalıdır”.
E. Əliyev bildirib ki, Rəsulzadənin irsi, eyni zamanda onun əsərləri və siyasi fəaliyyəti Azərbaycanda Şirməmməd Hüseynov, Nəsiman Yaqublu kimi naşirlər tərəfindən çox geniş şəkildə çap olunub. Ən fundamental əsərin müəllifi isə rəhmətlik Aydın Balayev olub.
M.Ə.Rəsulzadənin adına, fəaliyyətinə uyğun olaraq Cumhuriyyət qurucusu kimi dərsliklərdə, ali məktəb dərsliklərində tədrisinə olduqca ciddi diqqət yetirilməlidir.
“Düşünürəm ki, Əhməd bəy Ağaoğlu, Əli bəy Hüseynzadə, M.Ə. Rəsulzadənin irsi yuxarı sinif şagirdlərinə, eyni zamanda tələbələrə elmi əsaslarla öyrədilməlidir. Onların publisistikası, oçerkləri çox dərin şəkildə tələbələrə çatdırılmalıdır. M.Ə. Rəsulzadə və digər Cumhuriyyət qurucularının təbliğatı, əbədi olaraq yaddaşlara həkk olunması və xatırlanması həm də dövlət səviyyəsində diqqət mərkəzindədir”.
Gülnar Səlimova
