Siyasi şərhçilərin proqnozlarına görə, Ermənistan gələn ildə sülh müqaviləsinin vaxtını uzatmağa çalışacaq. Çünki sülh müqaviləsinə imza atmamaq üçün rəsmi İrəvan hər cür bəhanədən istifadə edir.
Əlbəttə, Moskva, Brüssel və Vaşinqtonun vasitəçiliyi ilə Azərbaycan və Ermənistan arasında danışıqlar davam edəcək. Bu danışıqlarda hər iki ölkənin sərhəd ərazilərinin delimitasiyası, itkin düşmüş şəxslər və mina xəritələri barədə məlumatın verilməsi ilə bağlı müəyyən bir razılaşma əldə oluna bilər, lakin kommunikasiyaların açılması və sülh müqaviləsinin imzalanması istiqamətində mühüm irəliləyişlərin olacağı inandırıcı görsənmir. İrəvan heç bir rasionallığa sığmayan şərtlərinin üzərində dayanaraq inədkarlığını davam etdirir.
Ermənistan hökumətinin bu yaxınlarda Qarabağda qondarma rejimə əlavə 20 milyon dollar ayırması isə bunu açıq-aşkar sübut edir.
Xatırladaq ki, 1989 –ci ilin dekabrın 1-də Ermənistan SSR-nin Ali Sovetində SSRİ konstitusiyasına zidd olan Ermənistan Sosialist Sovet Respublikasının və Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayyətinin bir dövlət halında birləşməsi haqqında qətnamə qəbul edilib. Bu qətnaməyə əsasən, Qarabağ erməniləri həm də Ermənistan Respublikasının vətəndaşları hesab olunurlar.
Eyni zamanda Ermənistan parlamentində Azərbaycanın təqdim etdiyi beş sülh təkfili əsasında qonşularla sülhə və normal münasibətlərə hazırlıqla bağlı yeni qanunvericilik aktının qəbul edilməsinə də ehtiyac var. Yəni, bu sənəd Ermənistanın sülh müqaviləsini imzalaması üçün tam zəmin yaradır. Doğrudur, bu sənədin parlamentdə qəbul edilməsi Paşinyan hakimiyyətinin mövcudluğunu ciddi risk altına da qoya bilər. Radikal və revanşist müxalifət qüvvələrinin başçılığı altında İrəvanda və ölkənin digər şəhərlərində kütləvi nümayişlər keçirəcəklər.
Bununla bərabər, Ermənistan hakimiyyəti üçtərəfli 10 noyabr bəyanatının 4-cü maddəsinə uyğun olaraq erməni ordusunun bütün qalıqlarını rus sülhməramlılarının müvəqqəti nəzarəti altında olan ərazilərimizdən qeyd-şərtsiz və tamamilə geri çəkməlidir. Paşinyan bu risk altına da girməkdən çəkinir.
Sonda Paşinyan hakimiyyəti sülh müqaviləsinə imza atmazdan əvvəl Azərbaycan və Ermənistan arasında daimi sülhə, o cümlədən Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinə əngəl törədəcək qatı millətçi və revanşist hərbi-siyasi qrupları aradan qaldırılmalıdır. Ancaq Paşinyanın bu istiqamətdə addım atmağa cəsarəti çatacaqmı?
Ermənistanın daxili siyasi faktorları ilə yanaşı geosiyasi güclərin regionda siyasi oyunlarını və maraqlarını da nəzərə almaq lazımdır. Rusiya, Fransa və İran kimi dövlətlər Ermənistanı müxtəlif vədlərlə sülh prosesindən yayındırmağa, münaqişəni və düşmənçiliyi saxlamağa vadar edirlər. Bu isə Ermənistanı heç vaxt acınacaqlı vəziyyətindən xilas olmağa imkan verməyəcək.
Bütün bunların fonunda nə etməliyik?
Ermənistanı sülhə vadar etmək üçün bölgədə növbəti hərbi əməliyyatların keçirilməsi müəyyən mənada mühüm rol oynaması danılmazdır. Lakin Azərbaycan beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq diplomatik vasitələrdən də istifadə də edə bilər.
Beynəlxalq hüquq üzrə ekspert Rəhim Məmmədov Ednews-a açıqlamasında bunu bir daha təsdiq edib.
Onun sözlərinə görə, Azərbaycan sülh prosesinə yönələn məsələlər ilə bağlı daima Avropa İttifaqı, Rusiya və BMT ilə təmaslar saxlamalıdır.
“İlk növbədə qeyd edim ki BMT-nin dörd qətnaməsinə və təşkilatın nizamnaməsinin 51-ci maddəsinə əsaslanaraq Azərbaycan ordusu özünü müdafiə hüququndan istifadə edərək öz torpaqlarını Ermənistanın işğalından azad edib. Düzdür, Azərbaycan müəyyən əraziləri üzərində öz suverenliyini bərpa etməyib və rus sülhməramlılarının müvəqqəti nəzarəti altında olan ərazilərimizdə erməni silahlı birləşmələri qalmaqdadır. Bundan başqa, beynəlxalq güclər də Ermənistanı ümid verməklə ona əvvəlki vəziyyətinə qayıtmağa imkan yaradırlar. Belə olan halda Azərbaycan üçtərəfli bəyanatları nəzərə alaraq sülh prosesini sürətləndirmək üçün Rusiyaya öz sözünü deməlidir, eləcə də təzyiq də etməlidir. Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanması təkcə iki dövlətin siyasi və iqtisadi maraqları üçün yox, həmçinin regionda bütün problemlərin həll edilməsi baxımından önəmlidir. Rusiya bu məsələdə mütləq marağı olmalıdır. Avropa İttifaqı və ABŞ ilə də bu istiqamətdə ciddi müzakirələr aparmalmalıdır. Eyni zamanda Azərbaycan BMT –nin çərçivəsində sülh prosesini gündəmə çıxarmalıdır. Azərbaycan öz tərəfdaşları və ona dəstək verən dövlətlərin gücündən yararlanaraq beynəlxalq təşkilatlar səviyyəsində sülh məsələsini aktuallaşdırmalıdır”.
Yunis Abdullayev
