Ulduz müharibələri reallaşır: ABŞ və Çinin Kosmos rəqabəti

SpaceX, astronavtları Ayın səthinə endirəcək sistemlərin istehsalı üçün NASA ilə üç milyard dollarlıq müqavilə imzalayıb.

Sovet İttifaqı ilə uzunmüddətli rəqabətdən sonra ABŞ-ın kosmos yarışında ən güclü rəqibi indi Çindir. NASA bu yarışda hər zamankından daha çox özəl şirkətlərə arxalanır. Böyük və kiçik kosmik şirkətlərə nəhəng investisiyalar qoyulduğundan kosmosun trilyon dollarlıq sənayeyə çevriləcəyi gözlənilir.

Amerika Milli Aeronavtika və Kosmos İdarəsinin (NASA) direktoru Bill Nelson deyir ki, ABŞ "yenidən Aya getmək üçün Çinlə yarışır".

Nelson deyir ki, o, onların yarışda irəlidə olmasını təmin etmək istəyir. Onun şərhləri 1960-1970-ci illərdə, NASA-nın Sovet İttifaqı ilə kosmosda rəqabət apardığı zamankı şərhləri xatırladır. Yarım əsr sonra NASA indi işin çox hissəsini özəl şirkətlərə verib.

Nelson qeyd edir ki, bu şirkətlər xərcləri bölüşdürməkdə kritik rol oynayır və NASA "özəl sektor sahibkarlarının yaradıcılığından" faydalanır.

O, NASA-nın 2021-ci ildə Aya eniş sisteminin istehsalı üçün üç milyard dollarlıq müqavilə imzaladığı SpaceX-ə işarə edir. Milyarder İlon Maskın şirkəti eyni zamanda indiyə qədər istehsal olunan ən güclü raketin istehsalçısıdır.

ABŞ-ın digər özəl şirkətləri də kosmik rəqabətin faydalarını hiss edirlər. Bu ilin əvvəlində NASA, Amazon qurucusu Jeff Bezosun Blue Origin şirkəti ilə gələcəkdə istifadə olunacaq Aya eniş sisteminin istehsalı üçün 3,4 milyard dollarlıq müqavilə bağlayıb.

SpaceX və Blue Origin dövlətin maliyyələşdirməsindən milyardlarla dollar faydalanan şirkətlərdən yalnız ikisidir.

ABŞ Çinlə daha geniş rəqabətinin yalnız bir hissəsi olan bu sərmayəni yarışda öndə olmaq üçün edir.

Avqustun sonunda Hindistan Aya eniş edən dördüncü və ayın cənubuna ilk enən ölkə oldu. Bu uğura baxmayaraq, Çinin kosmik proqramı NASA tərəfindən daha yaxından izlənilir. Çin öz kosmodromuna malik yeganə ölkədir və artıq Aydan Yerə nümunələr gətirib. Ölkə Ayın qütb bölgələrinə də çatmağı hədəfləyir.

Nelson bu məsələ ilə bağlı narahatlığını belə ifadə edir: “Məni narahat edən odur ki, Ayın cənub qütbündə su tapsaq, Çin ora gedib “Bura bizim ərazimizdir, bura gələ bilməzsiniz, bizimdir” deyəcək.'"

NASA Administratoru Nelson, Çinin Cənubi Çin dənizinin bəzi hissələrində öz suverenliyini təsdiq etmək üçün süni adalar inşa etməsinin bu narahatlığı dəstəklədiyini müdafiə edir. Çin isə kosmosun dinc yolla tədqiqinə sadiqliyini vurğulayır. Ölkə əvvəllər ABŞ-ın kosmik proqramı ilə bağlı narahatlıqlarını "Çinin normal və ağlabatan kosmik təşəbbüslərinə qarşı qarayaxma kampaniyası" kimi rədd edib.

NASA xərclərini nə qədər artırır?

İki ölkə arasındakı rəqabət həm də NASA-nın nəhəng investisiyalarına zəmin hazırladı. Agentlik 2022-ci ilin sentyabr ayının sonuna xərclərinin əvvəlki ilə nisbətən 10,7 faiz artaraq 91,2 milyard dollara çatdığını açıqlayıb.

SpaceX  böyük bir kosmik şirkət olaraq gündəmə gəlsə də, NASA-nın xərcləri daha geniş iqtisadi təsirə malikdir. 

“Qlobal iqtisadiyyatın əsası”

Aya qayıtmaq yarışı, çox daha sərfəli olduğu düşünülən digər kosmik fəaliyyətləri sürətləndirir.

İlk kosmik yarışmada ABŞ ilə rəqabət aparan Rusiya 1957-ci ildə orbitə peyk yerləşdirən ilk ölkə oldu. Avropa Kosmik Agentliyinin məlumatına görə, hazırda İSƏYer orbitində 10500-dən çox peyk var.

ABŞ-da yerləşən BryceTech mühəndislik firmasının məlumatına görə, hazırda orbitdə olan peyklərin təxminən yarısı son üç ildə buraxılıb.

Bu sürətlənmə əslində yalnız iki şirkətlə bağlı idi. Bunlar One Web və İlon Maskın Starlinkidir.

Onun sözlərinə görə, orbitdəki peyklərin sayı artdıqca, kənd təsərrüfatı, sığorta və dəniz sənayesi də daxil olmaqla, getdikcə daha çox şirkətlər təqdim etdikləri məlumatların yeni istifadə üsulları tapırlar.

Gələcəkdə kosmik şirkətləri nə gözləyir?

Yeni Zelandiyada yerləşən RocketLab kosmos iqtisadiyyatında başqa bir böyük oyunçudur.

SpaceX-in rəqibi olan RocketLab, NASA və digər ABŞ dövlət qurumları da daxil olmaqla müştərilər üçün artıq 40 buraxılışı tamamlayıb.

Qurucusu Peter Beck mühəndisdir və qabyuyan maşınlarla başlayan karyerasını kosmosa raketlər atmaqla davam etdirir.

ABŞ-da yerləşən Morgan Stanley investisiya bankı 2040-cı ilə qədər qlobal kosmik sənayenin həcminin hər il 1 trilyon dolları keçəcəyini təxmin edir.

Xəyal Ramiz