Davamlı, əhatəli və sürdürülə bilən iqtisadi inkişaf üçün maliyyələşdirmə                         

Asiya və Sakit okean qlobal iqtisadiyyatın mühərriki olaraq qalır. Enerji ticarətini, investisiyaları və işlərini dünyada davam etdirir. Bölgədəki iqtisadiyyatların üçdə ikisi 2017-ci ildə əvvəlki il ilə müqayisədə daha sürətli inkişaf edib və 2018-ci ildə bu tendensiyanın davam etməsi gözlənilir. Bölgənin problemi bu artımın inkişafında daha çox maliyyə təmin etmək üçün möhkəm, davamlı və səfərbərlik təmin etməkdir. Bu əlbəttə, 2030 Davamlı İnkişaf Gündəminə nail olmaq üçün irəliləyişləri sürətləndirmək imkanıdır. Son rəqəmlərin 2016-cı illə müqayisədə 5.4%, 2017-ci ildə iqtisadi artımın 5.8% olduğu təxmin edilir. Bu, tələbatın bərpası və davamlı inflyasiyaya əsaslanan nisbətən əlverişli qlobal iqtisadi şəraitdə artan dinamizmi əks etdirir. Güclü daxili istehlak, investisiya və ticarətin bərpası, 2017-ci ildəki artım tempinə kömək etdi və sabitliyi təmin etdi. Hərçənd, çətinliklər və risklər qalmaqda davam edir. Xüsusən, Çin və Cənub-Şərqi Asiya ölkələrində yüksəlməkdə olan fərdi və korporativ borclar, Cənubi Asiya iqtisadiyyatında azalan xarici valyuta və neft qiymətində olan meyllər başlıca narahatlıq mənbəyidir. 18 ölkə üçün siyasət simulyasiyası onu göstərir ki, bir barel neftin 10 dollara yüksəlməsi ÜDM-in artımını 0,14% -dən 0,4% -ə endirəcək, eyni zamanda xarici cari uçot hesablarının 0,5% -dən 1,0 %-dək artırılması və neft idxal edən ölkələrdə inflyasiya təzyiqlərini qura bilər. Neft ixracatçıları isə müsbət bir təsir göstərə bilərlər. Bu çətinliklər ticarətin qorunmasına zəmin yaradır. Daxili ticarət siyasəti qeyri-müəyyənlik yaradacaq, regionun ixracına, onların əsas sənayesinə və əmək bazarlarına geniş risklər gətirəcəkdir. Bölgədəki ən az inkişaf etmiş ölkələrin perspektivləri 7% -ə yaxın olsa da, onların narahatlıqları ticarət şoklarına və ya təbii fəlakətlərə məruz qalmasına gətirib çıxarır. İqtisadiyyatın uzun müddətli gözləntilərini asanlaşdırmaq və inkişaf etdirmək üçün inkişafın maliyyələşməsi eyni zamanda Ümumdünya ticarət təşkilatının üzvü kimi çox tərəfli qurumların  beynəlxalq ticarətdə iqtisadi kilidlənməni həll edib-etməyəcəyi və iqtisadi genişlənmənin qatı sürətindən bizkollektiv şəkildə necə yararlana biləciyik kimi mövzular əsas suallardır.

İqtisadi və maliyyə sabitliyi, beynəlxalq bazarlarda liberal ticarətin əldə olunması 2030-cu il Gündəminin effektiv təqibi üçün vacibdir. Vergi potensialı, istifadəyə edilməyən regional iqtisadiyyatlar hazırda daxili resursları səfərbər etməyi və maliyyə işlərini ehtiyatlı şəkildə idarə etməlidir. Maliyyə resurslarının potensialını sərbəstləşdirmək, özəl kapitaldan istifadə və innovativ maliyyələşdirmə mexanizmlərini tətbiqi yenilənmiş cəhdlərlə müşayiət edilməlidir. İqtisadiyyatı möhkəm, əhatəli və davamlı etmək üçün investisiya tələbləri böyükdür - dünyada bütün inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün orta hesabla illik 2,5 trilyon dollar səviyyəsindədir. Asiya-Sakit okean regionunda investisiya tələbləri də mühüm, lakin potensial resurslardır. Beynəlxalq ehtiyatların birləşdirilmiş dəyəri, sadalanan şirkətlərin bazar kapitallaşması və maliyyə qurumları tərəfindən saxlanılan aktivlər, sığorta şirkətləri və müxtəlif vəsaitlər təxminən 56 trilyon dollar səviyyəsində qiymətləndirilir. Bu resursların davamlı inkişafını maliyyələşdirmək üçün səmərəli şəkildə yönləndirmək region üçün əsas problemdir. Əlavə maliyyə ehtiyatları ilə qarşılaşmaq lazımdır. Geniş olmayan vergi bazası, təhrifedilmiş vergitutma strukrutları, zəif vergi idarələri və səmərəsiz dövlət xərcləri ilə ictimai maliyyə tez-tez pozulur. Bu, milli planlaşdırma qurumları irəliyə baxma planlarında davamlı inkişaf gündəmini əhatə etmiş və inteqrasiya olunmuş olsa belə, davamlı inkişafın balanslaşdırılmış maliyyələşdirilmənin problemləri yaratmışdır. Canlı bir iş sektorunun olmasına baxmayaraq, imkan yaradan siyasətlərin çatışmazlığı, hüquqi, tənzimləyici çərçivələrin və böyük qeyri-rəsmi sektorların olmaması davamlılığın və müvafiq maliyyələşdirmənin qarşısını alır. Bəzi ölkələrin fayda verəcəyi xarici yardımları sürətlə inkişaf edən investisiyaların tələblərinə cavab vermək üçün kifayət deyil. Bir çox ölkədə kapital bazarı zəif inkişaf etmiş və istiqraz bazarı hələdə uşaqlıq dönəmindədir. Bank işində maliyyə ehtiyatlarının öncədən satınalma hüququ olduqca yayğındır. Beynəlxalq maliyyə bazarlarına müvəffəqiyyətlə daxil olan inkişaf etmiş ölkələr üçün, qlobal maliyyə şərtlərinin sərtləşməsi borclanma xərclərini artırmaq deməkdir. Asiya və Sakit okean üçün iqtisadi və sosial komissiya (ASİSK), bu gün başladılan Asiya və Sakit okean 2018 (Sorğu 2018) İqtisadi və Sosial Araşdırmalarımızın hesabatı, güclü siyasi iradə və hökumətlərin vergi idarələrini gücləndirməsini və vergi bazasını genişləndirməyi çağırır. Asiya-Sakit okean iqtisadiyyatında vergi siyasətinin və administrasiyalarının keyfiyyəti inkişaf etmiş iqtisadiyyatlarla qarşılaşdıqda, Çin, Hindistan və İndoneziya kimi böyük iqtisadiyyatlarda və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə daha sıx iqtisadiyyatda artımlı gəlirin təsiri ÜDM-in 3-4 faiz səviyyəsində ola bilər. Xarici birbaşa investisiyalar üçün vergi imtiyazlarını sadələşdirmək və karbon vergisini tətbiq etməklə vergi bazasını genişləndirmək, il ərzində əlavə vergi gəlirlərinin təxminən 60 milyard dollar təşkil edə bilər. Ancaq davamlı inkişafı effektiv şəkildə həyata keçirmək üçün hökumətin fəaliyyətini özəl sektor tamamlamalıdır. Doğru siyasət mühiti uzunmüddətli infrastruktur layihələrində institusional investorlar tərəfindən özəl investisiyaya təşviq edə bilər. Struktur islahatları, dövlət-özəl tərəfdaşlığının, sabit makroiqtisadi şəraitin, nisbətən inkişaf etmiş maliyyə bazarlarının, cavabdeh qanuni və tənzimləyici çərçivələri asanlaşdırmaq üçün nəzərdə tutulmuş siyasət mühitinin və institusional şəraitinin inkişafına yönəlib. Nəhayət, inkişaf maliyyələşdirilməsini səfərbər etməkdə uğurların çoxu milli siyasətin dizaynından asılı olsa da, regional əməkdaşlıq vacibdir. Xarici investisiyalar üçün vergi imtiyazlarının azaldılması və karbon vergisini tətbiq etmək üçün koordinasiya edilmiş siyasət tədbirləri lazımdır. Ən az inkişaf etmiş ölkələr üçün xarici maliyyə mənbələrinin rolu vacibdir. Çox hallarda, bir ölkədə resurs səfərbərlik strategiyalarının uğurları daha yaxın regional əməkdaşlıq şəraitinə bağlıdır. Asiya və Sakit okean üçün iqtisadi və sosial komissiyasının qalıqları əhatəli və sürətlə inkişaf edən iqtisadi inkişaf, maliyyə səmərəliliyi üçün lazım olan planlaşdırma və əməkdaşlığı dəstəkləyə bilər.

Şamşad Aktar, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibinin və Asiya və Sakit okean üçün İqtisadi və Sosial Komissiyanın icraçı katibi