Xarici Siyasətdə "Rus Şərqi" nə inteqrasiya...
Azərbaycan həm Heydər Əliyevin, həm də İlham Əliyevin iqtidarı dövründə “balanslaşdırılmış” xarici siyasət yürütmüş, yaxın və böyük qonşularının xətrinə dəyməmək şərtilə Qərblə, xüsusilə də enerji və iqtisadiyyat sektorlarında sıx əməkdaşlıq etmişdi. Bu illər ərzində dəfələrlə Azərbaycana NATO-ya (qeyri-rəsmi şəkildə) və KTMT-yə qoşulmaq təklifləri gəlib. Lakin Azərbaycan “Qoşulmama hərəkatına” “qoşularaq”, strateji cəhətdən nə Qərbin, nə də Rus Şərqinin bir ünsürü olmayacağını vurğulayıb. Qeyd edək ki, sözügedən balansın qorunub saxlanmasında iki dövlət, Türkiyə və İsrail Azərbaycana dəstək olub...
Lakin regionda qüvvələr balansının dəyişməsi və müttəfiq dövlətlərin xarici siyasətlərində baş tutan dəyişimlər Azərbaycan xarici siyasətində yeni bir dövrün başlanmasına səbəb oldu. Azərbaycan Qərblə ortaq iqtisadi layihələrini genişləndirərkən, Şərqlə hərbi-siyasi əlaqələrini gücləndirdi, beləliklə, əslində balans pozuldu. Dövlət başçısı İlham Əliyev xarici siyasətdəki dəyişimləri ilk dəfə fevral ayında Mirşahin Ağayevə verdiyi eksklüziv müsahibədə qeyd etdi, Artıq Azərbaycan siyasətini balanslaşdırmayacaqdı:
Bəzi xarici mətbu orqanlarda, ekspert cəmiyyətlərində belə bir fikir söylənilir ki, Azərbaycan balanslaşdırılmış, tarazlaşdırılmış siyasət aparır və elə bil ki, bu regionda balans axtarır. Bu, belə deyil. Biz balans axtarmırıq. Biz, sadəcə olaraq, xarici siyasətimizlə öz milli maraqlarımızı qoruyuruq və mümkün olan riskləri azaldırıq. Bizim xarici siyasətimiz məhz milli maraqlar üzərində qurulub. Milli maraqlar nəyi diktə edirsə, biz xarici siyasətdə onu da etməliyik və edirik. Deyə bilərəm ki, buna müvəffəq olmuşuq”.
Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Bakı Dövlət Universitetinin 100 illik yubiley tədbirindəki çıxışında açıq bir şəkildə Azərbaycanın Qərbə inteqrasiya etməcəyini bildirib.
Balanslı siyasətdən imtina edən Azərbaycanın son bir ildə Rusiya ilə əməkdaşlığı xeyli genişlənib:
Azərbaycan bir illik fasilədən sonra yenidən rus silahlarının alışına start verir, Azərbaycanda rusdili məktəblərin sayı 400-ü ötüb və bu say daha da artacaq, Rusiyada hərbi məktəb və kurslara göndərilən Azərbaycan zabitlərinin sayı günü-gündən artır.
Azərbaycan və Rusiya arasında əmtəə dövrüyyəsi 26% artıb. Bu ilin yanvar-iyul ayları ərzində Azərbaycan və Rusiya arasında ümumi ticarət dövriyyəsinin həcmi 1 606 996,85 min ABŞ dolları təşkil edib. Qeyd edək ki, bu, ötən ilin yanvar-iyul ayları ilə müqayisədə 302 919,97 min dollar və ya 23,23% çoxdur.
Rusiya ilə genişlənən əlaqələr Azərbaycanın KTMT-yə üzv olmasına gətirib çıxara bilərmi?
Bu uzun müddətdir müzakirə edilən bir mövzudur. Bəllidir ki, Putin KTMT-nin daha da genişlənməsini arzulayır. Lakin Azərbaycanın KTMT-yə hətta müşahidəçi statusla üzv olmasına Ermənistan qarşıdır. KTMT-də isə qərarlar konsensus yolu ilə, yəni, mütləq səs çoxluğu əsasında qəbul edilir. Moskva Paşinyanı razı salmağa məcbur etsə belə Azərbaycan nə üçün öz torpaqlarını işğal etmiş bir dövlətlə eyni təhlükəsizlik təşkilatında olmağa razılıq versin? Bu sual ritorik sual olsa da əslində cavabı var. Azərbaycan KTMT-yə üzv olsa da olmasa da, Rusiya geosiyasi sistemi Azərbaycanın xarici siyasətindəki əsas inteqrasiya qütbü olmağa davam edəcək. Əgər müxalifətin qeyd etdiyi dəyişikliklər baş tutarsa KTMT-yə Azərbaycanın müşahidəçi statuslu üzv olması reallaşacaq.
Niyə Azərbaycan xarici siyasətdə Rusiyaya yönəlir?
Yuxarıda da qeyd ediliyi kimi Azərbaycanı balansı qorumaqda iki dövlət, İsrail və Türkiyə yardım edirdi. Qeyd edək ki, bu dövlətlərin hər ikisinin Rusiya ilə münasibətləri gərgin idi. Dəqiq desək, Rusiya 2007-ci ildə ABŞ-a meydan oxuyanda Türkiyə və İsrail yeni və qısamüddətli “soyuq müharibə”də ABŞ tərəfində durmuşdu. Bu vəziyyət ən çox Azərbaycanın işinə yaradı. Azərbaycan hər iki qütbə həm geostrateji, həm də iqtisadi cəhətdən lazım idi. Azərbaycanın NATO üzvü olması Rusiyanın, KTMT üzvü olması İsrailin, Türkiyənin, yəni, Qərbin maraqlarının əlehinə idi.
Lakin Suriya münaqişəsindən sonra beynəlxalq münasibətlərdəki “qütblər nizamı” iflasa uğradı. Hazırda NATO üzvü olan Türkiyə, Rusiya ilə həm hərbi, həm iqtisadi, həm də enerji sketorunda sıx əməkdaşlıq edir. ABŞ-ın müttəfiqi İsrail Putinin sözü ilə desək, “Rusiya ilə münasibətlərdə yeni bir eranı” başladır. Qarşı qütbdəki müttəfiqlərinin Rusiya ilə münasibətlərinin genişləndiyini görən Azərbaycan da xarici siyasətdə”axına qarşı gələ bilməz”, Rusiyadan imtina edə bilməz və etmir də. Həmçinin Azərbaycandakı rusdilli siyasi elita üçün Qərbə inteqrasiya parçalanmanın, işğalın, ixtişaşın səbəbkarı ola bilər, onlar təbii ki, Rus Şərqinə inteqrasiyanın qızğın tərəfdarıdır.
Uzun sözün qısası, Azərbaycanın “geopolitik fərari”liyi sona çatıb. Balanslı siyasət dövrü bitdi, artıq Azərbaycan Qərblə tərəfdaş olsa da, Şərqlə əməkdaşdır, Şərq sisteminin daxili elementidir, həm də “Rus Şərqinin”...
Politoloq və tədqiqatçı jurnalist: Nicat İsmayılov
