Son günlər daşınmaz əmlakın icbari sığortalanması haqda xəbərlər vətəndaşları narahat edən əsas məsələlər sırasına daxil olub. 

Hüquqi və fiziki şəxslərə məxsus tikililərin, yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinin, yaşayış evləri və binalarının, mənzillərin, habelə dövlət əmlakının sığortalanması 2011-ci ildə qəbul edilmiş qanuna əsasən icbari hesab edilsə də, bu ildən etibarən gündəmə gətirilib. Buna əsas səbəb kimi isə artıq bu sahədə elektronlaşmanın həyata keçirilməsinin nəzərdə tutulması göstərilir.

Eurasia Diary qafqazinfo-ya istinadən xəbər verir ki, Dövlət Sığorta Şirkəti ötən 9 il ərzində daşınmaz əmlakın (yaşayış evləri və mənzillərin) icbari sığortası işinin respublikanın bütün rayonlarında zəif təşkil edildiyini bildirib. Belə ki, yaşayış yerləri ilə əlaqədar nəzarəti həyata keçirən qurum qanunvericiliyin tələbinə uyğun olaraq müvafiq icra hakimiyyətləri orqanlarıdır. Bu günə kimi hər hansı mərkəzləşdirilmiş sistem olmadığından icra nümayəndələri hansı mənzilin sığortalı, hansının isə sığortasız olduğunu müəyyən etməkdə çəkinlik çəkib. Bu səbəbdən də proses xeyli ləngidilib və ya bir çox rayonlarda ümumiyyətlə həyata keçirilməyib. 

“Artıq icra hakimiyyətlərinin sığortalı yaşayış yerini sığortasızdan ayıra bilmələri üçün fiziki olaraq yerində araşdırma aparmalarına ehtiyac qalmayacaq. İnformasiya sistemi ilə öz ərazilərində olan hansı evin sığortalı, hansının isə sığortasız olduğunu görə biləcəklər. Sığortasız yaşayış evləri və mənzil isə elektron qaydada 30 (otuz) manat məbləğində cərimə olunacaq. Bir neçə həftədən sonra həmin mənzil yenə də sığortalanmazsa, onun sahibi yenə cərimələnəcək.      
 
Hazırda yaşayış evləri və mənzillər Bakı şəhəri üzrə 25000 manat sığorta məbləği olmaqla sığorta haqqı 50 manat, Gəncə, Sumqayıt və Naxçıvan şəhərlərində 20000 manat sığorta məbləği olmaqla sığorta haqqı 40 manat, digər şəhər və rayonlarda 15000 manat sığorta məbləği olmaqla sığorta haqqı 30 manat təşkil edir”.

Artıq bu ilin əvvəllərindən etibarən evlərə cərimələrlə bağlı bildirişlər də paylanmağa başlayıb ki, bu da vətəndaşlar arasında narahatlığa səbəb olub. Çox insan bu yolla sığorta şirkətləri tərəfindən süni ajiotaj yaradıldığını və “pul tələsi” olduğunu düşünsə də, cərimələrin ödənmədiyi təqdirdə məbləğin artacağını düşünənlər də az deyil. 

Yaşayış evləri və mənzillərin icbari sığortalanması nə dərəcədə vacibdir?

İqtisadçı ekspert Samir Əliyev məsələyə münasibət bildirən zaman bu addımın vətəndaşların Konstitusiya hüququna zidd olduğunu bildirib:

“Birdən-birə bu məsələnin yada düşməsində yeni qazanc mənbəyi əldə etməyə çalışan sığorta şirkətlərinin xidmətləri yüksəkdir. Azərbaycanda icrası icbari olan digər qanunları (məsələn, Mənzil Məcəlləsi) yada salan yoxdur, amma mənzillərin icbari sığortası məsələsi gündəmi zəbt edib. Öncədən deyim ki, yaşayış evlərinin icbari sığortası heç də bütün ölkələrdə tətbiq edilmir. Əksər ölkələrdə əmlakın sığortası könüllüdür. 

İkincisi, bu addım vətəndaşlarımızın Konstitusiya hüququna ziddir. Konstitutsiyanın 29.3-cü maddəsinə görə, mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərəncam vermək hüquqlarından ibarətdir. İndiki halda mülkiyyətçinin əvəzindən dövlət qərar verərək onu sığortaya məcbur edir. Bu da mülkiyyətçinin seçim hüququnu pozmaqdır. 

Üçüncüsü, cərimə mexanizmi işləməyəcək. Çünki yerli vergilərdə olduğu kimi cərimənin əhalidən alınması üçün təsir rıçaqları yoxdur. Kommunal xidmətlər ödənilməyəndə onların verilməsi dayandırılır, dövlət vergisi verilməyəndə sahibkarın bank hesabı bloklanır, avtomobillər icbari sığortalanmayanda sürücü avtomobili itirmək riski ilə üzləşir. Bəs ev məsələsində necə olacaq? Ev mülkiyyətçinin əlindən alınacaq? 

Ona görə də hökumət yaşayış evlərinin icbari sığortası qərarını ləğv etməlidir, könüllü sığortalanma mexanizminə keçməlidir. Sığorta siyasəti maarifləndirmə üzərində qurulmalıdır. Əks halda sığorta məhsullarının icbari xarakter daşıması əhali üçün ən yaxşı halda işləməyəcək, ən pis halda isə sosial gərginlik yaradacaq”. 

İcbari sığorta vətəndaşları nə dərəcədə bədbəxt hadisə zamanı yaranmış vəziyyətdən çıxara bilir?

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, müxtəlif şəhərlər, eləcə də paytaxt ərazisində tikilmiş mənzillər üçün müxtəlif sığorta məbləği təyin olunub. Əgər Bakı şəhərində 100 minlik əmlakını icbari sığorta etdirmiş şəxsin evində hər hansı bədbəxt hadisə olsa, bu zaman sığorta şirkəti sadəcə 25 min manatını ödəyəcək. Digər 75 min manatlıq zərəri isə vətəndaş özü ödəməlidir.

Elə buna görə də sığorta mütəxəssisi Xəyal Məmmədxanlı qanunda xeyli boşluqlar olduğunu və yenidən təkmilləşdirilməsi gərəkdiyini düşünür:

“Qanun olduqca primitivdir və başlanğıc olaraq atılmış addım idi. Ən qısa müddətdə yenidən təkmilləşdirilməsi lazımdır. Diferensiallıq məsələsi nəzərə alınmadığı üçün milyonluq ev də eyni məbləği ödəyir, 30 minlik ev də”. 

Bəs hansı mənzillər icbari sığorta olunmur?

Qanuna əsasən özbaşına tikililər, çıxarışı olmayan mənzillər, qəzalı vəziyyətdə olan və ya tikilisi yekunlaşmamış evlər icbari sığorta olunmur. Bundan başqa, dövlətdən ünvanlı sosial yardım alan ailələrin sığorta haqqı dövlət büdcəsi tərəfindən ödənilməlidir.

Bəs cərimə mexanizmi necə işləyəcək?

X. Məmmədxanlının sözlərinə görə, burada cərimə mexanizminin tətbiq olunması mümkün deyil:

“Hüquqi baxımdan mümkündür ki, cərimə yazılmış vətəndaş məbləği ödəmədiyi təqdirdə cərimanin üzərinə müəyyən peniya gəlir və məhkəmə qaydası ilə ölkə xaricinə çıxışına stop qoyulsun. Ancaq bu günə kimi edilibmi? Yox. 

Qanuna əsasən, könüllü sığorta müqaviləsinin olub-olmamasından asılı olmayaraq vətəndaşla icbari sığorta müqaviləsi mütləq bağlanmalıdır. Ancaq bu günə kimi icbari sığorta mexanizmi işləmədiyi üçün banklar ipotekaya verdikləri əmlakları özləri sığortalamağa məcbur idilər. Yəqin ki, bu məsələ ilə bağlı da müəyyən dəyişiklər düşünürlər”.

Vətəndaş cəriməni ödəmədiyi təqdirdə məbləğ nə qədər artacaq?

Qeyd etdiyimiz kimi, vətəndaşların çoxu 30 manatlıq cəriməni ödəmədiyi təqdirdə məbləğin yüksələcəyindən narahatdır. Çünki xəbərdarlıqlarda bir neçə həftədən sonra cərimələnmiş mənzil sığortalanmazsa, onun sahibinin yenə də cərimələnəcəyi bildirilir.       

Ekspert Natiq Cəfərli qeyd edib ki, bu, absurd yanaşmadır. Çünki hansısa qanun pozuntusuna görə cərimə il ərzində 1 dəfə yazıla bilər. Amma eyni əmələ görə hər 20 gündən bir cərimə yazılması mümkün deyil.

Son olaraq qeyd edək ki, əslində evlərin sığortalanması vətəndaşın marağında olmalıdır. Belə ki, paytaxtda əmlakın icbari sığortası üçün illik 50 manatlıq bir ödəniş edilir və sahibkar bunun qarşılığında yanğın, ildırım, partlayış, subasma, qısaqapanma kimi qəfil hadisələrdən sığortalanmış olur. Ancaq sığorta şirkətlərinə qarşı olan inamsızlıq və ya yaranmış suallara tam cavab ala bilməmək vətəndaşlarda şübhə yaradır.