Dekabr ayının 1-də Laçın rayonunun da işğaldan azad olunması ilə Azərbaycan torpaqlarını geri qaytardı. Ölkə rəhbəri İlham Əliyevin də dediyi kimi münaqişənin hərbi mərhələsi artıq bitdi.

Bundan sonra baş verəcək prosesləri izah etmək və anlamaq üçün Eurasia Diary Cənubi Koreyanın Regionşünaslıq üzrə Hanquq universitetinin professoru, politoloq Rövşən İbrahimovun fikirlərini alıb.

Müharibənin bitməsi ilə artıq yeni bir mərhələ başlayacaq, politoloq bu mərhələdə ola biləcək mümkün proseslərə nəzər salıb.

“Azərbaycan Respublikasının prezidenti əsas etibarı ilə münaqişənin hərbi dövrünün bitdiyini bəyan edib. Bundan sonra, o, siyasi mərhələsinin başlayacağını qeyd etmişdi. Burada danışıqlar yer ala da bilər, almaya da bilər. Amma ehtimal edilən gözləntilər budur ki, bundan sonra əlavə bəzi müddəalar tələb oluna bilər. O cümlədən, ilk öncə köçkünlərin öz yurdlarına dönməsi və hal-hazırda sülhməramlı qüvvələrin yerləşdiyi ərazilər nəzərdə tutulur”.

Politoloq Dağlıq Qarabağın gələcəyi ilə bağlı fikirlərə də yer verərək bu istiqamətdə müzakirələrə aydınlıq gətirib.

“Biz deyə bilərik ki, artıq Azərbaycan hərbi yol ilə minimum nəzərdə tutulan gözləntilərdən daha artıq olaraq vəziyyəti öz lehinə dəyişdiyi üçün, bu gün artıq Dağlıq Qarabağ deyilən ünsür mövcud deyil. Onun statusuna və gələcəyinə gəldikdə açıq-aşkar demək olar ki, status yoxdur və bu barədə müzakirə getmir.

Tutaq ki, əgər ikili danışıqlarda və ya hər hansı vasitəçinin iştirakı ilə belə bir məsələ ortaya çıxarsa, əgər status kimi istək olarsa, o zaman Ermənistanın bunun qarşısında təklif edəcəyi şərtlər çərçivəsində baxıla bilər. Dağlıq Qarabağda ermənilər üçün status istənilsə, onda Ermənistan da adekvat və simmetrik dərəcədə Ermənistandan olan qaçqınların qayıdışına zəmanət verməlidir və onların yerləşdiyi bölgəyə, Zəngəzura Qarabağ üçün mümkün ola biləcək hərhansı statusu verməlidir. Əks təqdirdə bu istiqamətdə hər hansı inkişaf və ya danışıq mümkün deyil. Dağlıq Qarabağdakı ermənilər Azərbaycan vətəndaşı olacaq, Azərbaycan pasportu istifadə edəcək, qaydalara riayət edəcək. Azlıqların təmin edildiyi hüquqlarla onlar da təmin ediləcək”.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev xalqa müraciəti zamanı regionda çoxtərəfli geniş əməkdaşlıq perspektivlərinə toxundu və Ermənistana da bu xüsusda təklif etdi. Rövşən İbrahimov bu təklifin əhəmiyyətlərindən danışıb.

“Regional əməkdaşlıq çox konstruktiv bir təklifdir. Amma bu, Ermənistan siyasi rəhbərliyində kimin olmasından asılıdır. Çünki Ermənistanda hal-hazırda böhrandır, sonrakı mərhələdə prosesin necə olacağı aydın deyil. Bunun xaricində, Ermənistanda hal-hazırda konstruktiv düşünə bilən və bu növ təklifə müsbət yanaşa bilən bir siyasi partiya yoxdur. Ümid edək ki, Ermənistan daha da praqmatik və rasional addımlar ataraq məsələyə daha ümumi baxmağı bacaracaq. Bilirsiniz ki, praqmatizm hər zaman iqtisadiyyat baxışlı gündəmdir. Bütün bunların xaricində olan məsələlər daha çox romantik baxışlıdır. O cümlədən ermənilər ərazilərini genişləndirmə istəyini də həyata keçirə bilmirlər, çünki indiyədək o yerlərdən iqtisadi cəhətdən səmərəli istifadə edə bilməyiblər.

Belə olduğu halda biz baxaq görək, praktiki nöqteyi cəhətdən, infrastruktur qurulanda, yollar və səyahətlər açılanda Ermənistan bu təklifi qəbul etməyə nə qədər hazırdır. Aydındır ki, bu, Ermənistan iqtisadiyyatı üçün ancaq müsbət  nəticələr gətirə bilər. Fəqət dediyim kimi bunun üçün həm də erməni tərəfinin siyasi iradəsi rol oynayır”.

Bir çox ermənilər təslim olmadıqlarını və vəziyyətlə barışmayacaqlarını bildirir. Bu məsələyə də toxunan politoloq ermənilərin hansı variantlarla üzləşdiyini açıqlayıb.

“Sosial şəbəkələrdə nə deyilməyinin çox da əhəmiyyəti yoxdur. Çünki kütlələrin rəyi hələ hətta xalqın rəyi də demək deyil. O cümlədən sosial reallıqla, bunu sən inkar edə bilərsən, ancaq iş praktikaya çevriləndə barışmaq məcburiyyətindəsən. Barışmırsansa onda hərəkət etməlisən. Ancaq Ermənistan dövlətinin və xalqının hərhansı bir reaksiya vermək gücü yoxdur. Bu keçən zaman içində biz şahid olmuşuq ki, erməni tərəfindən sosial şəbəkələrdə fəal iştirak edənlərin çox az bir hissəsi Azərbaycanla vuruşmağa hazır idi, Ermənistan daima rezervlərdə problem yaşayırdı. Çünki bir çox insan açıq şəkildə müharibə etmək istəmirdi, sadəcə müharibəni divandan, internetdən edirdi.

Ermənilərin aqoniyaya düçar olmasını, hal hazırdakı şoku, nifrəti çox rahat başa düşmək olar, başqa reaksiya olsaydı təəccüblü olardı. Vəziyyətlə barışacaqlar, başqa çarələri yoxdur. Ümumi olaraq, bizim də edəcəyimiz bir şey yoxdu. Onların sadəcə dediyim kimi hər şeyi praqmatizm çərçivəsində qiymətləndirməsi lazımdır. Ermənilərin hal-hazırda iki variantı var, ya vəziyyətlə barışacaqlar, Azərbaycanla əməkdaşlığa gedəcəklər ya da Ermənistandan çıxıb gedib daha yaxşı ölkədə yaşayacaqlar, üçüncü variantı yoxdur. Bu iki seçim arasında öz gələcəklərini müəyyən edəcəklər. Daha sonra onun çərçivəsində yaşayacaqlar, yəni nifrət etsələr belə bu seçimlərin çərçivəsində yaşayacaqlar”.

Ülvi Əhmədli