Türkiyə və Azərbaycan prezidentlərinin Şuşada imzaladığı Şuşa Bəyannaməsi, prinsipcə əvvəl imzalanmış çox sayda sənədin əsas məqamlarını özündə cəmləşdirən, təsdiqləyən və bəzi sahələrdə də əməkdaşlığı genişləndirən 11 səhifəlik, ağır çəkiyə malik bir sənəddir.

Bu barədə politoloq Fərhad Məmmədov Eurasia Diary-yə danışıb.

Xatırladaq ki, dünən Şuşada Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan arasında təkbətək görüşdən sonra "Azərbaycan Respublikası ilə Türkiyə Respublikası arasında Müttəfiq münasibətlərinə dair Şuşa Bəyannaməsi" imzalanıb.

Şuşa Bəyannaməsinə görə, hər iki tərəf aşağıdakıları etmək niyyətindədir:

Silahlı qüvvələrin müasir tələblərə uyğun yenidən qurulması və modernləşdirilməsi üçün birgə səylərin göstərilməsi

Tərəflərdən hər hansı birinin müstəqilliyi, suverenliyi, ərazi bütövlüyü, toxunulmazlığı və ya təhlükəsizliyinə qarşı üçüncü dövlətlər tərəfindən təhdid və ya təcavüz olduğu halda birgə hərəkət etmək

Hava, kosmik və dəniz sənayesində texnologiya mübadiləsini həyata keçirmək, müdafiə sənayesi texnologiyalarının inkişafı məqsədi ilə birgə layihələrin həyata keçirilməsini təşviq etmək

Ümumi maraq kəsb edən regional və beynəlxalq strateji məsələlər üzrə fəaliyyətlərin qarşılıqlı əlaqələndirilməsini həyata keçirmək

Müdafiə sənayesində əməkdaşlıq etmək

Azərbaycanla Türkiyəni birləşdirən Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsində əməkdaşlıq etmək

Qafqaz bölgəsində sabitliyi və təhlükəsizliyi gücləndirmək, bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrini bərpa etmək, eyni zamanda bölgə dövlətləri arasındakı münasibətləri normallaşdırmaq və uzunmüddətli sülhü təmin etmək

Silahlı Qüvvələrin güc və idarəetmə strukturlarının koordinasiyalı fəaliyyətlərini təşkil etmək

Hər iki ölkənin təhlükəsizlik şuralarının milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə mütəmadi olaraq birgə iclaslarını keçirmək və bu iclaslarda milli maraqlara aid olan regional və beynəlxalq təhlükəsizlik məsələlərini müzakirə etmək.

Politoloqun fikrincə, bu mövzudakı yenilik, Türkiyənin Şuşa şəhərində Baş Konsulluq açmaq, azad edilmiş ərazilərin bərpasında iştirakı planıdır:

“Bəyannamədə, üçüncü ölkələr tərəfindən ərazi bütövlüyü və suverenliyə təhdid olarsa, qarşılıqlı hərbi dəstək barədə 10 illik razılaşmanı təsdiqləyən ayrıca bir bənd var. Hərbi əməkdaşlıq haqqında, silahlı qüvvələrin rəhbərliyinin koordinasiyası və s. qeyd olunub. Yəni bütün bu məqamlar, prinsip etibarilə, əsasən ayrı-ayrı sənədlərdə razılaşdırılmışdı, lakin burada daha sistemli xarakter aldı. Rusiya, Türkiyə və Cənubi Qafqaz ölkələri arasında sərhədləri həqiqətən müəyyənləşdirən və təmin edən, Rusiya və Türkiyənin 1921-ci ildə Zaqafqaziya Respublikalarının sərhədlərinin toxunulmazlığına görə məsuliyyətini göstərən yüzillik Qars müqaviləsinə istinad edilməsi bəyannamənin mühüm xüsusiyyətidir. Xatırladım ki, o dövrdə hələ SSRİ yox idi və bunlar üç müstəqil Sovet sosialist respublikası idi. Bu həm simvolizm baxımından, həm də bölgəmizdəki müharibədən sonra yaranmış reallıqların möhkəmlənməsi baxımından çox vacib məqamdır".

Həmçinin ekspert Şuşada imzalanan sənədin və ümumiyyətlə, Azərbaycan və Türkiyənin fəaliyyətinin üçüncü ölkələrə qarşı yönəlmədiyini və bu kontekstdə Rusiyadan ümumiyyətlə bəhs edilməməsi gərəkdiyini qeyd edib.

“Rusiya, Türkiyə Prezidenti tərəfindən, Türkiyənin və Rusiyanın Qarabağı çiçəklənən bir bölgə olaraq görmək istədiyi kontekstində xatırladılıb. Prinsipcə bu doğrudur. Rusiyanın kommunikasiyaların blokdan çıxarılması ilə bağlı mövqeyi, eyni zamanda Azərbaycan və Türkiyənin bəyannamədə əksini tapan mövqeyi ilə üst-üstə düşür - bu, Naxçıvan-Qars dəmir yolu və Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsidir. Yəni bütün bu elementlər, prinsipcə gözləniləndir, bu Rusiya üçün də yeni xəbər deyil və orada anti-rus heç nə yoxdur. Əksinə, bu məsələdə Rusiya Federasiyası ilə əməkdaşlıq etmək istəyi var”.

Bundan əlavə, siyasi kespert bəyannamənin heç bir halda Rusiya sülhməramlıları məsələsini aktuallaşdırmadığını vurğuladı:

“Bu fikir doğru deyil, sənəddə rus sülhməramlıları haqqında bir kəlmə də yoxdur. Bu, Türkiyənin də Rus-Türk birgə monitorinq mərkəzində və diplomatik sahədə iştirak etdiyi tamamilə ayrı bir prosesdir, çünki bölgə ilə əlaqədar həm müharibə dövründə, həm də sonrasında Türkiyənin iştirakı olmadan bir qərar verilmədi. Bəli, bəlkə də Türkiyə prezidenti masa arxasında deyildi, ancaq hər görüşdən, telefon görüşmələrindən sonra həm Rusiya prezidenti, həm də Rusiya xarici işlər naziri, Rusiya müdafiə naziri, türk həmkarlarına bölgədə baş verən bütün proseslər barədə məlumat veriblər. Yanvar ayının əvvəlində Rusiya və Türkiyə Müdafiə Nazirlikləri arasında birgə monitorinq mərkəzinin fəaliyyətinə dair ayrıca bir bəyannamə imzalanıb. Yəni Türkiyə bütün bu proseslərdə iştirak edir və bu, Rusiya sülhməramlıları məsələsini heç bir şəkildə aktuallaşdırmır.

Rusiya sülhməramlı kontingentinin Azərbaycanın azad edilmiş ərazilərində qalma müddəti dörd il yarımdan sonra bitdikdə məsələ necə olacaq və bu bölgənin Azərbaycana nə qədər inteqrasiya olunacağını zaman göstərəcək, çünki bu Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisidir. Rus sülhməramlıları müvəqqəti olaraq bölgədədir, bu razılaşma ilə nəzərdə tutulub. Bütün bunlar sülhməramlı fəaliyyətin effektivliyindən və inteqrasiya prosesindən asılı olacaqdır. Qarabağ erməniləri Azərbaycan vətəndaşlığını nə qədər tez qəbul edəcək, sülh içində yaşamağı öyrənəcəklər, bu, ilk növbədə onların özü üçün yaxşıdır”.

Hüseyn Səfərov