Ey dadi bidad danəndə dəhan dərviş d...
Derlər,
Undulması bir anda baş verən zalım ofçu yox e, oxucu,
Bir çoban hər gün kəndçiləri tərəfindən yüz kəz görünər, qarşılaşarlar, dönüb bəlkə də çobanın üzünə baxmazlar. Elə ki, o çobanı dağda sürüsüylə televiziyaya çəkdilər, ya qəzetdə şəkilini vurub yazıyla məth elədilər, o gün çobanı tanıyan - tanımayan hər kəs, ona yaxınlıq etməyə çalışacaq.
Çalışacaq, onunla isti-isti salamlaşsın.Çalışacaq onunla söhbət eləsin və bu söhbəti uzatsın.
Onunla bu çəkilişin harda, necə getdiyini təfsilatı ilə öyrənənələr də olacaq. Sizcə, niyə? Nədən? Nəyə görə?
Həyat bilindiyindən, hiss elətdirdiyindən də qəddardı. Bəzən həyat o qədər yaxındadır ki, unutdurur. Bu cana, qana, tənə, gözə işləyən hər cür yaxınlıq, məsafələri aradan götürür, ortadandan qaldırır. Məsafəsi aradan qalxanda isə həyat (üç dənə “d” hərifiylə) qəddd(3)arlaşır. O götürülən, aradan qalaxan məsafənin qisasını almaq üçün hər cür cəzaya baş vurur. Bu cəzanın ən qorxuncu da laqeyidlik, unutmaq, itirməkdir.
Derlər,
Undulması bir anda baş verən zalım ofçu yox e, oxucu,
Elə ki bu həyatın hər hansı bir cizgisi yazıya, ekrana, rəsmə, səsə daşındı (bütün bunların hamısı yazıdır əslində:-x.t.) həyat qorxunc dərəcədə uzaqlaşan məsafəni, obyektlə arasında, subyektlə arasındakı o qorxunc məsafəni qapatmaq üçün hərəkətə keçməyə çalışır.
Bir çobanı görəsə, hər gün başını qaldırıb baxmadığı təqdirdə, televizorda şəklini ani olaraq gördüyündə belə, o gün onu yüz dəfə görsə, yüz kəz salam verər. Bu nə deməkdir, hardan qaynaqlanır, insandakı bu əyləmin kökü hara gedib çıxır?
Həyat yazıda, səsdə, ekranda əksini tapanda, yerini sanki dəyişəndə, yuxarıda qeyd etdiyim o subyektlə arasındakı məsafəni özü gedib qapadır. Özü qət edir. Həyat bir növ sənətin ayağına gedir. Niyə? Çünki bu dünyada sənət yaradıcı obrazında və pozisiyonunda çıxış edir. Yaradıcı obrazlılığını, simasını daşıyan nə varsa, insanın, bəşərin karmasında qudsallaşır. Özünə “adilik” anlayışı kodundan “qutsal”lıq kodu düzəldir, çizir. Bu qutsallıq, sitayiş, tabe olma, üstün - alçaq fərqlərini həmın şüuraltı olaraq diktə etməyə başlayır. Deyim ki, indiyə kimi bu rolu başarılı şəkildə ifa edə bilib də.
Derlər,
Undulması bir anda baş verən zalım ofçu yox e, oxucu,
Ekran, yazı, səs, musiqi, şəkil həyatdan qopub həyatın imicində, həyatın adıyla yerini dəyişir, yerini təfəkkürdə sazlayır. Bu təfəkkür yurd salmasından doğan, ortaya çıxan mənzərə insanın Allahını (Yaradıcı sahibini) yadına salır. (Belə bir yaddaş təması dünya -insan- ötəlik üçgənində insanın şüuraltı silkələnmə təkanını bəlli bir sınırla hüdudlandırır.)
İnsanın qorxub çəkindiyi bir nəsnə varsa, varlıq varsa, o da Allah qavramı, Allah anlayışı və Allahlıq olan funksiyonallığdır. İstər adəmoğlunun inanclısı, istər inansızı olsun, bu belədir. Sənət həyatın surətini, kimliyini təfəkkürdə mayalandırıb zühur etdimi, onda məqamı yüksəlir, həyatın evi yıxılır. Digər nəsnə və obyektlərin, subyektlərin nəfəsinin kəsilmə sürəci dövriyyəyə girir.
Ona görə də,
Ona görə də,
Ona görə də, sənət iksirini daşıyan hər zərrəcik ciddiyə alınır, salama layiq olur, hörmətə tabe tutulur. Bu yenə də şüuraltı psixoz əsarətinin “təlimatlandırma dairəsində cərəyan edən” məxsusi əxlaq şifrələrinin dializə edilmiş həyatı böyütmə, çoxaltma “surət”ində təsnifatlandırma teorisinə yol açma ecazıdır,- desək, heç nə Hegel, nə Freyd, nə Nitşe incik halını tarixə sırımış olar.
Televizorda ən alçaq adam göstəriləndə belə, qonşularının ona münasibəti dəyişir. Bütün bunlar sənətin Qudsallıqdan, (söhbət ilkin ilahi yaradıcılıqdan gedir:-x.t.) yaradıcılıq anlayışının sənət üzərindəki nəzarətindən doğan çağırışdır. O adam əgər alçaq isə, yenə də alçaqdır. O ekranda görünəndən sonra alçaqlığından çıxmış olmur ki. Eyni alçaqlıq sindromu, xarakter hərarəti onun üzərində, kimliyində, varlığında çöküb qalır. Ancaq dünən onun alçaqlığından dolayı, çobana qarşı laqeyd olan kimsələrin, bu gün ekranda görünəndən sonra ona qarşı mülayimləşməsi, ona azacıq heyrət səriştəsiylə baxması qaçınılmaz bir psixoloji sabotajdır. Bunun səbəbi, heç bir “kəs”, heç bir “şey” deyil, yalnız şüualtı bəndləri yıxmağa alışqanlıq göstərən sənətdir. Bu şəkildə baxışların ona qarşı bir anda dəyişməsinin səbəbi sənət anlayışının Allahın yaradıcı intuisiyasından anında bacarıqlı şəkildə istifadə etmə təbəddülatıdır.
Sənətin alt qatı,
varlığı,
mahiyyəti
Yaradıcı gücdə olan missiyayla bağlı insanın psixoloji həzinlik tempinə, həyatla təmasdakı qurduğu ritminə ötürdüyü gizlinliklərdir.
