Bir zamanlar imperiyaların yürüş yolları olmuş Cənubi Qafqaz indi yeni enerji, nəqliyyat və iqtisadi oyun meydanına çevrilir. Bu dəhliz coğrafi bir keçid yox, geosiyasi vizyondur. O, regionun yalnız fiziki yox, həm də  strateji xəritəsini yenidən cızmaq gücünə malikdir.

Azərbaycanın Cənubi Qafqazdakı yeni strateji manevr imkanları bu dəhlizin açılması ilə daha da güclənir. Bu marşrut Bakını Orta Asiya, Qara Dəniz və Aralıq dənizi bazarlarına birləşdirərək ölkəmizi qovşaq yox, nəzarət nöqtəsinə çevirə bilər. Lakin hər fürsətin içində ehtiyat da var. Zəngəzur dəhlizi – həm geoiqtisadi impuls, həm də geopolitik mübahisə mənbəyidir.

Bu yazıda dəhlizin bölgəyə gətirə biləcəyi yeni biznes dinamikası, mövcud təhlükələr, və tərəflər üçün açılan fürsət pəncərələri kompleks şəkildə analiz ediləcək.

Yeni ticarət xəritəsi – Orta dəhlizin tamamlanması

Zəngəzur dəhlizi öz mahiyyəti etibarilə “Orta Dəhliz” adlandırılan beynəlxalq nəqliyyat marşrutunun strateji boşluğunu doldurur. Çin-dən Avropaya qədər uzanan bu dəhliz, Rusiya və İran marşrutlarına alternativ təqdim edir. Orta Dəhliz – daha qısa, daha sürətli və daha təhlükəsiz olması ilə artıq qlobal yükdaşımaların diqqətini çəkir.

Zəngəzur bu dəhlizin “qızıl halqası” sayılır. Əgər bu keçid açılarsa:

- Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu daha yüklü və rentabelli işləyəcək;
-Orta Asiyadan gələn yüklər Naxçıvan vasitəsilə Türkiyə və Avropaya çatacaq;
- Azərbaycan bu prosesin yalnız iştirakçısına yox, həm də dizaynerinə çevriləcək.

Bu ticarət xəritəsinin yenilənməsi, təkcə fiziki yüklərin axını deyil, kapital, texnologiya, informasiya və ideyaların da sərbəst hərəkətini stimullaşdıracaq. Beləliklə, Cənubi Qafqaz regional izolyasiyadan qlobal inteqrasiyaya keçid platformasına çevriləcək.

Biznes üçün açılan qapılar – Kim udacaq?

Zəngəzur dəhlizi işə düşdükcə, təkcə dövlətlər deyil, yerli və xarici biznes strukturları üçün də yeni imkanlar açılacaq. Bu, “sadəcə yol” deyil – ekosistem dəyişimi deməkdir. Hansı sahələr udacaq?

Logistika və nəqliyyat xidmətləri: Azərbaycanda daşımalar sahəsində fəaliyyət göstərən şirkətlər üçün yeni yük marşrutları, təchizat zəncirləri və sürətli çatdırılma bazarları formalaşacaq. “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün Qafqaz hissəsində Azərbaycan öncül loqistik oyunçuya çevrilə bilər.
Gömrük və ticarət platformaları: Rəqəmsal gömrük sistemləri, “vahid pəncərə” tipli ixrac-idxal xidmətləri üçün sürətli çevrilmə zərurəti yaranacaq. Xüsusilə Naxçıvanın re-inteqrasiyası ilə burada ticarət-logistika hubu qurula bilər.
Aqrar sənaye və kənd təsərrüfatı ixracı: Zəngəzur vadisinin münbit torpaqları və Naxçıvanın təbii resursları xarici bazarlara daha sürətli çıxış əldə edəcək. Bu da emal sənayesini, ekoloji məhsul ixracını və brendləşməni stimullaşdıracaq.
Sərhəd ticarəti və xidmət sektoru: Dəhliz ətrafında mikro bizneslər, xidmət sektorları, logistika terminalları, sərhəd bazarları canlanacaq. Bu da yerli sahibkarlığın və məşğulluğun artımı deməkdir.
Qazanacaq olanlar – zamanı və fürsəti oxuya bilənlər, lokal düşüncəni qlobal yanaşma ilə birləşdirənlərdir.

 Risklər və geopolitik dəyişənlər – Sabitliyin açarı, yoxsa partlayış nöqtəsi?

Zəngəzur dəhlizinin açılması ətrafında səslənən ritorikalar yalnız texniki və iqtisadi məsələ deyil – geopolitik təhlükə potensialı da ehtiva edir. Bu dəhliz uğrunda münaqişə, manipulyasiya və təxribat imkanları hər zaman aktualdır. Nələri nəzərə almaq vacibdir?

Ermənistanın ikili mövqeyi: Rəsmi Yerevan dəhlizi kommunikasiya açılımı kimi təqdim etsə də, daxildə bu məsələ “ərazi suverenliyi” qorxusu ilə müşayiət olunur. Müxalif qüvvələr bu dəhlizi “əlverişsiz güzəşt” kimi təqdim edərək, ictimai sabitliyi poza bilər.
İran və Rusiya narahatlığı: Tehran və Moskva üçün bu dəhliz nəzarətsiz iqtisadi dəhliz və nüfuz zonasından kənarlaşma təhlükəsi deməkdir. İran onu “pantürkist keçid”, Rusiya isə “geoiqtisadi rəqib yol” kimi qiymətləndirir. Bu da gizli diplomatik təzyiqlər və yönləndirilmiş sabotaj risklərini artırır.
Qlobal enerji və rəqabət mühiti: ABŞ, Çin, Avropa İttifaqı kimi aktorlar bu dəhlizin nəticələrini öz maraqları çərçivəsində dəyərləndirir. Bu da regionu yeni geoiqtisadi qarşıdurmaların arası halına sala bilər.
Bu səbəbdən dəhlizin uğuru yalnız fiziki infrastrukturun tikintisi ilə deyil, təhlükəsizlik, diplomatiya, informasiya və hüquqi mexanizmlərin sinxron şəkildə işləməsi ilə mümkündür.

 Azərbaycanın strateji mövqeyi – Körpü yoxsa düyün?
Azərbaycan Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə yalnız tranzit ölkə yox, “strateji nəzarətçi” ola bilər. Bu, artıq bir seçim deyil – təyin edilmiş mövqedir. Lakin bu mövqe imkanla yanaşı məsuliyyət də yaradır.

İnstitusional hazırlıq: Azərbaycanın hüquqi bazası, gömrük sistemləri, biznes qanunvericiliyi regional tələblərə uyğunlaşdırılmalıdır.
“Smart logistics” və rəqəmsallaşma: Süni intellekt və rəqəmsal təhlil sistemləri ilə təchiz olunmuş gömrük məntəqələri, avtomatlaşdırılmış daşınma zəncirləri vaxt itkisini minimallaşdıracaq və rəqabət üstünlüyü yaradacaq.
Regional biznes sinxronizasiyası: Türkiyə, Gürcüstan, Orta Asiya və Avropa biznes dairələri ilə birləşdirici platformaların qurulması, azad ticarət rejimlərinin genişləndirilməsi zəruridir.
Azərbaycan bu dəhlizlə qovşaq olmaqdan çıxaraq, prosesləri tənzimləyən regional mərkəzə çevrilməyə yaxınlaşır. Yəni körpü yox, düyün olmaq imkanımız var – istər iqtisadi, istər texnoloji, istər diplomatik baxımdan.

Dəhliz kimi düşün, region kimi hərəkət et
Zəngəzur dəhlizi, əslində, Azərbaycanın milli strateji vizyonunun bir fraqmentidir. Bu vizyon – təcrid olunmaqdan çıxıb, qlobal ticarətin və kommunikasiya sistemlərinin mühüm hissəsinə çevrilmək üzərində qurulub. Lakin bu proses təkbaşına mümkün deyil – regional etimad, siyasi iradə və texnoloji çevikliklə mümkündür.

Zəngəzur dəhlizi Azərbaycanın regional liderliyinin sınağıdır. Bu sınaqdan uğurla keçmək üçün biz yolu tikməklə yanaşı, düşüncə sistemimizi də yenidən formatlamalıyıq. Bu artıq sadəcə infrastruktur deyil, regional gələcək dizaynıdır.

Şahlar Ruhi//EDnews