Dibində okean tipli yer qatı yerləşdiyinə və dəniz ölçülərinə malik olduğuna görə Xəzər dəniz adlanır. Suyun səviyyəsi dəyişkəndir, hazırda o, okean səviyyəsindən təqribən 28 metr aşağıdır. Onu dünyanın başqa iri su hövzələrindən əsas fərqləndirən cəhət dünya okeanı ilə heç bir birbaşa əlaqəsinin olmamasıdır. Qədim xəritələrdə Xəzər dənizi Gilan dənizi kimi də adlandırılırdı.
Ednews Xəzər Dənizi haqqında maraqlı faktları təqdim edir:
1. Xəzər dənizi öz mahiyyətinə görə nəhəng göldür, çünki Dünya Okeanı ilə əlaqəsi yoxdur, qapalı və endoreikdir. Lakin Xəzər “gölünün” ölçüsünə görə dünya dənizlərinin bir çoxunu üstələyir.
2. Xəzərin balıq resursları Lena çayı ilə müqayisədə azdır. Dünyanın ən böyük beluqa balığı 11 may 1921-ci ildə Xəzərin Rusiya hissəsində tutulub. Onun çəkisi 1224 kq imiş və bu günədək həmin rekord yenilənməyib. Bu balıqdan 146 kq kürü götürülüb.
3. Xəzər dənizinin ümumi sahəsi təxminən 370 min kvadratkilometrdir. Bu, təxminən Zimbabve, Yaponiya və Almaniya kimi ölkələrin ərazisinə bərabərdir. Yeri gəlmişkən, Xəzər dənizində suyun səviyyəsi əhəmiyyətli dalğalanmalara məruz qalır.
4. Xəzər dənizi beş dövlətin - Rusiya, Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan və İranın sahillərini yuyur. Bəşəriyyətin tarixi boyu burada çoxlu sayda çox müxtəlif xalqlar yaşayıb, təəccüblü deyil ki, Xəzər dənizinin 70-ə yaxın adı qorunub saxlanılıb: Xvalınsk, Dərbənd, Xəzər, Girkan və s. Yeri gəlmişkən, onu rus salnamələrində Xvalınski adlandırırdılar.
5. Xəzər dənizinin əsas sərvətlərindən biri də qiymətli balıq növləridir. Bütün dünya nərə balıq ehtiyatlarının təxminən 80 faizi burada cəmləşib. Ona görə də burada qanunsuz balıq və kürü istehsalı inkişaf etdirilir. Nərə balıqlarının populyasiyasının mühafizəsi məsələsi beynəlxalq məsələdir. Xəzər dənizinin akvatoriyasına daxil olan dövlətlər səviyyəsində qərar verilir.
6. 1922-ci il mayın 11-də Volqanın Xəzər dənizinə qovuşduğu yerdə, çəkisi 1224 kq olan nəhəng beluqa rus balıqçıları tərəfindən tutuldu. Üstəlik, tək bir kürünün çəkisi 146 kq, başı isə daha çox - 288 kq idi. Daha böyük nümunələr haqqında əfsanələr var, lakin onlar heç bir sənədli sübutla təsdiqlənmir.
7. 1968-ci ildə Xəzər dənizinin sahilində, Mahaçqaladan bir qədər aralıda “Səhranın ağ günəşi” adlı kult sovet filminin çəkilişləri baş tutdu. Məhz burada rekvizitlər gömrük işçisi Vereşşaqinin evini ucaltdı. Mahaçqala limanından çıxan “Dərbənd” uzun qayığı isə sahilə yanaşdı. Düzdür, filmdə onun başqa adı var idi - "Tver".
8. Xəzər dənizində kəşf edilmiş neft ehtiyatları heyranedicidir - təxminən 10 milyard ton. Abşeron şelfində isə ilk neft quyuları 19-cu əsrin birinci yarısında qazılıb. 1949-cu ildən isə dənizin dibindən neft hasil edilməyə başlandı.
9. Ötən əsrin 50-ci illərinin əvvəllərində İosif Vissarionoviç Stalin qeyri-adi bir fikir söylədi: neft hasilatını artırmaq üçün Xəzər dənizini qurutmaq. Volqa kanalının Şimali Qazaxıstana yönləndirilməsi planlaşdırılırdı. Sovet hidroloqları çətin ki, “xalqların liderini” iqlim fəlakəti ilə başa çata biləcək belə möhtəşəm layihədən çəkindirə bildilər. Onlar Stalinə sübut etdilər ki, dənizə axan əsas çayların kanalları bağlansa belə, heç bir nasos dənizi çıxarmaq üçün kifayət etməyəcək.
Vəfa Ustayeva
