Antarktidanın dərinliklərində alimləri və tədqiqatçıları illərdir təəccübləndirən unikal bir təbiət möcüzəsi yerləşir - Qan şəlaləsi. Teylor buzlağından Bonni gölünə axan bu qırmızı rəngli axın buzla örtülmüş mənzərəyə zidd bir görünüş yaradaraq qitənin ən maraqlı landşaftlarından birini formalaşdırır.
"EDnyus" xəbər verir ki, ilk dəfə aşkar edildiyi gündən bəri sirri tam açılmamış bu fenomen, elm dünyasında maraq doğurmağa davam edir.
Qan şəlaləsinin kəşfi
Qan şəlaləsi ilk dəfə 1911-ci ildə avstraliyalı geoloq Tomas Qriffit Teylor tərəfindən aşkar edilib. O, Antarktidadakı Teylor vadisini araşdırarkən buzlaqların arasında parlaq qırmızı rəngdə axan bir su axını ilə qarşılaşıb.
Bu qeyri-adi mənzərə onu dərin təsirləndirib və şəlalə onun adı ilə tanınmağa başlayıb. Ancaq buranı bu qədər maraqlı edən əsas məqam qırmızı rənginin arxasındakı sirr idi. Bu kəşf illərlə davam edəcək elmi araşdırmaların başlanğıcı olub.
Qan şəlaləsi niyə qırmızıdır?
Alimlər illərlə Qan şəlaləsinin qırmızı rəng almasının səbəbini anlamağa çalışıblar. Əvvəlcə bu rəngin qırmızı yosunlardan qaynaqlandığı düşünülürdü. Lakin daha sonrakı tədqiqatlar bu nəzəriyyəni təkzib edib.
NDTV-nin məlumatına görə, şəlalənin rəngi milyonlarla il ərzində buzlaqların altında qapanıb qalmış və tərkibində yüksək miqdarda dəmir olan suyun oksigenlə təması nəticəsində yaranır. Su səthə çıxdıqda oksigenlə reaksiyaya girir, dəmir oksidləşərək metalın paslanmasına bənzər bir prosesdən keçir. Bu kimyəvi reaksiya nəticəsində şəlalə qanı xatırladan qırmızı rəng alır.
Donma şəraitində su necə axır?
Qan şəlaləsini daha da qeyri-adi edən məqamlardan biri, Antarktidadakı sərt iqlimə baxmayaraq, suyun maye halında qala bilməsidir. Bu bölgədə temperatur adətən -19°C-yə qədər düşür ki, bu da suyun normal donma temperaturundan xeyli aşağıdır.
2003-cü ildə aparılan araşdırmalar bu fenomenin səbəbini ortaya qoyub. Şəlalənin suyu dəniz suyundan iki dəfə daha duzludur. Bu yüksək duzluluq suyun donma temperaturunu aşağı salaraq, sıfırın altındakı dərəcələrdə belə maye halında qalmasına imkan yaradır. Bu xüsusiyyət, buzla örtülü ərazidə belə suyun necə axmağa davam etdiyini izah edir.
Buz altında mikrobioloji həyat
Qan şəlaləsi yalnız qeyri-adi görünüşü ilə deyil, həm də ekstremal şəraitdə yaşaya bilən mikroorqanizmlərə ev sahibliyi etməsi ilə maraq doğurur. Buzlağın dərinliklərində, nə günəş işığı, nə də oksigen olan mühitdə unikal bir bakteriya ekosistemi mövcuddur. Bu mikroorqanizmlər əksər canlılardan fərqli olaraq, fotosintezə ehtiyac duymur. Bunun əvəzinə, kemosintez adlı proses vasitəsilə enerji mənbəyini sulfat və dəmir kimi kimyəvi maddələrdən alırlar. Bu tapıntı, həyatın Yer kürəsinin ən ekstremal şərtlərində belə necə mövcud ola biləcəyini göstərən əlamətdar bir nümunədir.
Qan şəlaləsinin suyu milyonlarla il əvvələ aiddir
Qan şəlaləsindən axan suyun mənşəyi milyonlarla il əvvələ gedib çıxır. Alimlər bu suyun bir zamanlar Antarktida səthində yerləşən qədim bir gölün qalığı olduğunu düşünürlər. Teylor buzlağı hərəkət etdikcə, bu gölün suyu qalın buz qatlarının altında qalıb və bir milyondan çox müddət ərzində burada izolyasiya olunmuş vəziyyətdə qalıb. Lakin buzlaqdakı çatlar suyun yavaş-yavaş sərbəst qalxmasına imkan yaradıb və bu gün gördüyümüz qırmızı axını formalaşdırıb. Suyun bu qədər uzun müddət buz altında qalması və qəfil ortaya çıxması, şəlalənin sirrini daha da artırır.
Qan şəlaləsinə davam edən maraq
Qan şəlaləsi 1911-ci ildə kəşf edildiyi gündən bəri alimləri heyran etməyə davam edir. Onun qeyri-adi qırmızı rəngi sərt iqlim şəraitində axa bilməsi və içindəki unikal mikrobioloji həyat formaları onu Antarktidanın ən maraqlı təbiət möcüzələrindən birinə çevirir.
Alimlər şəlaləni araşdırmağa davam edərək, onun necə formalaşdığı və bu qədər ekstremal şəraitdə necə mövcudluğunu qoruduğu ilə bağlı yeni ipucları axtarırlar. Son elmi araşdırmalar göstərir ki, şəlalənin qırmızı rəngi havayla təmasda oksidləşən dəmir tərkibli sudan qaynaqlanır. Bundan əlavə, burada tapılan unikal mikroorqanizmlər, həyatın sərt şəraitə uyğunlaşma qabiliyyətini öyrənmək üçün mühüm dəlillər təqdim edir.
Bu araşdırmalar yalnız Qan şəlaləsinin sirrini açmağa deyil, həm də astrobiologiya və digər planetlərdə həyat ehtimalı haqqında daha çox məlumat əldə etməyə imkan yaradır. Hər yeni kəşf, bu unikal fenomenin nə qədər möhtəşəm olduğunu daha yaxşı başa düşməyimizə kömək edir.
