Alimlər Afrikanın parçalanma prosesinin gözləniləndən daha sürətli getdiyini bildiriblər. 2005-ci ildə Efiopiya səhrasında yaranan 56 kilometrlik çat hər il genişlənməkdə davam edir.
"EDnyus" "Daily Mail"ə istinadən xəbər verir ki, mütəxəssislər bu ayrılmanın təkcə Afrika coğrafiyasını deyil, həm də qlobal geoloji və iqlim tarazlığını dəyişdirəcəyini vurğulayırlar.
Afrikanın parçalanması nə qədər çəkəcək?
Əvvəllər bu prosesin on milyonlarla il ərzində baş verəcəyi düşünülürdü. Lakin Kaliforniya Universitetinin Santa-Barbara kampusunun professoru Ken Makdonald bu prosesin daha yaxın gələcəkdə baş verə biləcəyini iddia edir: "Bu dəyişikliklər bir gün yox, uzun bir müddətdə baş verəcək. Lakin bunun ilk əlamətlərini görürük".
Afrikanın parçalanması hansı nəticələrə gətirib çıxaracaq?
Bu ayrılma yeni bir okean və qitənin yaranmasına səbəb olacaq. "Hind okeanının suları qurunun içinə doğru irəliləyəcək və indiki Şərqi Afrika Yarığı sular altında qalacaq", deyə Ken Makdonald vurğulayıb.
Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, bu yeni okean, dərinliyi baxımından Atlantik okeanı ilə müqayisə oluna bilər. Çat hazırda Somali, Keniya, Tanzaniya və Efiopiyanın yarısını əhatə edir. Bu proses nəticəsində Efiopiyanın "Nubiya qitəsi" adı veriləcək yeni bir qitəyə çevriləcəyi ehtimal edilir.
Makdonaldın sözlərinə görə, iki tektonik plaka çox yavaş hərəkət etsə də, Afrikanın böyük sahəsini nəzərə alsaq, bu, olduqca təsir edici bir prosesdir: "İnsan ömrü ərzində dramatik dəyişikliklər görməsək də, bölgədə güclü zəlzələlər və vulkan püskürmələri müşahidə edəcəyik".
Parçalanmanın səbəbi nədir?
Bu proses təxminən 22 milyon il əvvəl Afrika qitəsinin böyük göllərinin yerləşdiyi 3 218 kilometr uzunluğunda yarıqdan qaynaqlanır. Burada Somali və Nubiya adlı iki tektonik xətt mövcuddur.
Yer qabığını və üst mantonu təşkil edən litosfer, bir neçə tektonik plitəyə bölünüb. Lakin bu plitələrin hərəkət mexanizmləri tam anlaşılan deyil. Bəzi alimlərə görə, bu proses, Yer kürəsinin nüvəsindən yüksələn istilik nəticəsində çöküntü qatlarında yaranan yavaş hərəkətlərdən qaynaqlanır.
Makdonald bu barədə deyir: "Tektonik plitələrin sürüşməsi zəlzələlərə səbəb olur, həmçinin vulkanik fəaliyyətin artdığını görürük".
Parçalanma prosesi necə izlənilir?
Son araşdırmalarda yeraltı dəyişiklikləri izləmək üçün peyk cazibə qüvvəsi məlumatları və seysmik tədqiqatlar kimi inkişaf etmiş sensorlardan istifadə edilir.
Keçmiş NASA və ABŞ Kosmik Qüvvələri müşaviri Aleksandra Doten deyib: "Şərqi Afrika, Somali plakasının üzərində yerləşir. Burada uzanan Afrika Böyük Gölləri, planetdəki donmamış şirin su ehtiyatlarının 25%-ni təşkil edir".
Doten Somali xəttinin şərqə doğru hərəkət etdiyini və bu prosesin nəhəng bir yarıq vadisi yaratdığını qeyd edib. Onun sözlərinə görə, bu proses nəticəsində Şərqi Afrika, Afrika qitəsinin qalan hissəsindən ayrılaraq yeni bir qitə halına gələcək.
Madaqaskar iki adaya bölünə bilər
Aparılan tədqiqatlar Afrikanın parçalanma prosesinin əvvəllər düşünüldüyündən daha sürətli irəlilədiyini göstərir. 2024-cü ildə "Frontiers in Earth Science" jurnalında dərc olunan bir araşdırmaya görə, Şərqi Afrika Rift sisteminin fərqli hissələri müxtəlif dərəcələrdə vulkanik aktivlik nümayiş etdirir.
2018-ci ildə Keniya güclü yağışlar nəticəsində yeni çatlaqların əmələ gəldiyini müşahidə edib. Yerli sakinlər zəlzələ hiss etdiklərini bildiriblər. Alimlər bu tip çatlaqların davam edəcəyini və Madaqaskarın iki ayrı adaya bölünə biləcəyini irəli sürürlər.
2020-ci ildə Vircinia Tex Universitetinin apardığı araşdırmaya görə, yeni okeanlar əvvəlcə Rift vadisinin şimal hissəsində yaranacaq.
Afrikanın geoloji gələcəyi necə olacaq?
Tulane Universitetinin geologiya kafedrasının rəhbəri və ABŞ Dövlət Departamentinin Afrika məsələləri üzrə elmi müşaviri Sintiya Ebincer Şərqi Afrika Rift sisteminin təxminən 35 milyon il əvvəl ərəb yarımadası ilə Afrika arasında yaranmağa başladığını bildirib.
Bölgədəki tektonik hərəkətlər səbəbindən bu yarıq genişlənərək 25 milyon il əvvəl Keniyanın şimalına çatıb. Hazırda rift vadisi paralel şəkildə uzanan iki böyük çatlaq xəttindən ibarətdir.
Londondakı Geologiya Cəmiyyəti isə rift sisteminin şərq qolunun Efiopiya və Keniya ərazisindən, qərb qolunun isə Uqanda və Malaviyə qədər uzandığını bildirir.
NASA-nın Yer Müşahidə Mərkəzi isə qeyd edir ki, rift vadisinin şərq hissəsi daha sürətlə quruyur, qərb hissəsi isə Konqo tropik meşələrinin sərhədində yerləşir.
Afrikanın parçalanma prosesi alimlər tərəfindən yaxından izlənilir. Bu dəyişikliklər qitənin gələcəyi, iqlim dəyişikliyi, təbii ehtiyatların idarə edilməsi və regional təhlükəsizlik kimi məsələlərə ciddi təsir edə bilər.
Bu fenomen yalnız Afrika üçün deyil, həm də qlobal miqyasda əhəmiyyətli geoloji və ekoloji nəticələr doğuracaq. Yeni yaranacaq okean və qitə, dünya xəritəsində radikal dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
