Doğu Akdeniz Ünversitetinin professoru və Kipr münaqişəsi üzrə siyasi ekspert Ahmet Sözen “Eurasia Diary”yə Cenevrədə Kipr məsələsi ilə bağlı keçirilmiş danışıqlar barədə müsahibə verib.

Yanvarın 12-19-da İsveçrənin Cenevrə şəhərində Kipr münaqişəsinin həll edilməsi ilə əlaqədər danışıqlar  keçirilib. Danışıqlarda münaqişənin həllində vacib olan məsələlər müzakirə edilib.

Eurasia Diary:  Kipr münaqişəsində əhəmiyyətli məsələlər Türk və Yunan tərəfi arasında ərazi bölgüsü mübahisələrin həll edilməsi, idarə səlahiyyətlərinin bölüşdürülməsi və təhlükəsizliyin zəmanətidir. Sizin fikrinizcə, nə üçün hər iki tərəf  bu məsələlərin həll edilməsində 40 ildir ki, razılığa gələ bilmirlər?

Ahmet Sözen: Yunan və Türk arasında danışıqlar 1968-ci ildən başalayıb.  Lakin  hər iki tərəf 1974-ci ildən sonra Kipr münaqişəsini federal dövlət prinsipləri əsasında həll edəcəkləri barədə razılığa gəldilər.  Federal dövlət ərazi bölgüsü kimi iki zonadan və konstitusiya qaydalarına görə isə iki dövlətdən ibarət olacağı fərz edilir. Habulki, 40 ildir ki, danışıqlar bir nəticə ortaya qoymayıb.  Münaqişənin həll edilməməsinin vacib səbəblərindən biri də Yunan tərəfinin federal dövlət prinsiplərini qəbul etməyə hazır olmamasıdır. Digər tərəfdən isə Yunan tərəfi etnik türklər ilə idarə səlahiyyətlərini bərabər bölmək niyyətində deyil. 2004-ci ildə Yunan Kiprində keçirilmiş referendumun nəticələrindən  sonra BMT-nin sabiq baş katibi Kofi Annan Təhlükəsizlik Şurasında açıqlayıb ki, Kipr münaqişəsi o zaman həll oluna bilər ki, Yunan tərəfi federativ şəkildə Türk tərəfi ilə idarə səlahiyyətlərini bölüşdürsün.

Eurasia Diary: Sizin fikrinizcə Kiprin iki tərəf arasında ərazi bölgüsünün müəyyənləşdirilməsini BMT öz üzərinə götürə bilərmi?

Ahmet Sözen: Bunu bildirim ki, BMT Türk və Yunan tərəfi arasında ərazi bölgüsünün müəyyənləşdirilməsi üzərində çalışıb. BMT-nin iki sabiq baş katibi –Butros Ghali 1992-ci ildə və Koffi Anna 2004-ci ildə iki tərəf arasında ərazi mübahisələrini həll etməyə cəhd edib. Lakin, hesab edirəm ki, münaqişənin həllini üçüncü tərəfdən gözləmək lazım deyil. İki tərəf öz aralarında ərazi bölgüsünü nizamlamaq barədə razılığa gəlməlidir. İki tərəfin razılığa gəlməsi daha yararlı olar.

Eurasia Diary:  Kipr münaqişəsinin həllində vasitəçilik edən Türkiyə, Yunanıstan və Britaniya danışıqlarda razılığa hələ gəlməyiblər. Bunun səbəbi nədir?

Ahmet Sözen:  Birincisi, üç dövlət- Türkiyə, Yunanıstan və Birtaniya danışıqlarda o qədər də əhəmiyyətli rol oynamır. Məsələn, 2002-2004-ci illərdə Kipr münaqişəsi ilə bağlı danışıqlara BMT-nin sabiq baş katibi Koffi Annan tərəfindən rəhbərlik edilirdi. Onu qeyd edim ki, 1960-ci ildə tərtib edilmiş Kiprin konstitusiyasının davam etdirilməsi  təkcə, Yunan və Türk tərəfindən yox,  həmçinin bu üç dövlət tərəfindən də razılaşdırılıb.

İkincisi, 2008-ci ildən bu yana Kipr münaqişəsinin həllində “təhlükəsizlik və üç dövlətin vasitəçilik etməsi” məsələsi Yunan və Türk tərəfi arasında aparılan danışıqların çoxunu urğursuzluğa düçar edib. Danışıqların iflasa uğraması  hər iki tərəfin regionla bağlı daxili məsələlərdə razılığa gəlməsinə uzun zaman imkan vermədi. Yalnız 2016-ci ilin dekabrn ayında Türk və Yunan tərəfin liderləri regionla bağlı daxili məsələlərdə razılığa gəlmələri haqqında bəyanat verdilər. Kipr münaqişəsində təhlükəsizlik məsələsinin həlli isə üç vasitəçi dövlət-Yunanıstan, Türkiyə və Britaniya tərəfindən öhdəliyə götürülüb.

Eurasia Diary: Bəzi siyasi analitiklər hesab edirlər ki, Rusiya Kipr münaqişəsinin həllində maraqlı deyil. Bu haqda nə deyə bilərsiniz?

Ahmet Sözən:  Bunu düşünənlər Rusiyanın Kipr münaqişəsində rolunu nəzərdən keçirməlidir. Hesab edirəm ki, Rusiya Kipr münaqişəsinin federativ yolla həllini dəstəkləyir. Bu  yaxınlarda, bəzi müşahidəçilər deyirlər ki, Kipr münaqişəsi məsələsində Rusiyanın dediyi ilə etdikləri arasında uyğunsuzluq var. Digər tərəfdən, Rusiya Kipr münaqişəsi ilə bağlı danışıqlarda vasitəçi ölkə deyil.  Dəyirmi masa danışıqlarında Kiprin Yunan və Türk tərəfi, üç dövlət-Yunanıstan, Türkiyə və Britaniya əsas aktordur. Əgər bu beşlik hər kəsi  məmnun edəcək həll yolu tapa bilsə, inanıram ki, Rusiyanın sülh danışıqları prosesinə əngəl törədəcək gücü qalmaz.

Yunis Abdullayev