“Çinin “anti-imperialist” diskursunu mənimsədiyini və özünü ABŞ və Qərb ölkələrinə alternativ “dost super güc” olaraq təyin edib. Çin indi təkcə iqtisadi deyil, həm də siyasi və diplomatik super güc olmağı hədəfləyir.Yaxın Şərqdə fələstinlilər arasında barışıq üçün vasitəçilik bunun ən son nümunəsidir. Məncə, bu vasitəçilik cəhdləri Çinin təkcə Yaxın Şərqdə deyil, bütün dünyada diplomatik və siyasi baxımdan “mən varam” deməsinin təzahürüdür”.
Bu fikirləri türkiyəli politoloq Gülru Sevinc Ednews-a açıqlamasında bildirib.
O daha sonra qeyb edib ki, Çin hazırda çox vektorlu siyasət yürüdür:
“Çin 7 illik fasilədən sonra 2023-cü ildə Səudiyyə Ərəbistanı-İran münasibətlərinin normallaşmasında mühüm rol oynayıb. Pekin administrasiyası 2022-ci ilin fevralından bəri davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsini bitirmək üçün də səy göstərir. Çin həmçinin atəşkəsi təmin etmək üçün İsrail və Həmas arasında mekik diplomatiyası həyata keçirir. Səudiyyə Ərəbistanı və İranın 2023-cü ilin martında Çinin vasitəçiliyi ilə diplomatik münasibətləri bərpa etmək qərarı bütün dünyaya təsir etdi”.
Çin niyə vasitəçilikdə ön plana çıxdı?
-Tərəflərin vasitəçilik üçün ABŞ, Qərb dövlətləri və ya regional aktorlardan çox Çinə üstünlük verməsi qlobal diplomatik oxun şərqə doğru dəyişməyə başladığına işarə ola bilər.
Pekin siyasi arenada fərqli olaraq nə edir?
-Vasitəçi axtaran ölkələr potensial maraq toqquşması olan regional aktyorlar yerinə coğrafi baxımdan Yaxın Şərqdən uzaqda yerləşən Çinə üstünlük verirlər. Ergenç bunun səbəbini “Tərəflər Türkiyə və digər regional güclərin yerinə xarici və dostcasına bəyanatlar verən Çinin vasitəçiliyinə üstünlük verirlər. "Eyni zamanda, Çin diplomatik məsələ həll edildikdən sonra bu tip diplomatik dəstək verdiyi Yaxın Şərq ölkələrinə də iqtisadi yardım vəd edir", - o izah edib. Ergenç bildirib ki, dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatı olan Çindən maliyyə dəstəyi vədi tərəflər üçün həm təminat, həm də legitimlik mənbəyi kimi qiymətləndirilə bilər. Fələstində Suriyaya bənzər bir vəziyyət ola bilər. Bu, Qəzza müharibəsini dayandıracaq bir atışlıq diplomatik təşəbbüs deyil, yeni qurulan hökumətin legitimliyini gücləndirəcək vəd ola bilər. “Bu, açıq deyildi, amma ola bilsin, dolayısı ilə ifadə olunub. İllərdir problemlərini həll edə bilməyən ölkələr fərqli perspektiv axtarışında Çinə üz tuta bilərlər. Pekin Bəyannaməsi ilə nümunə verən “2002 Ərəb Sülh Təşəbbüsündən bu yana həm regional ölkələr, həm Avropa, həm də ABŞ Fələstin məsələsini rəfdə saxladılar.
Vasitəçilik siyasətinin hüdudları nələrdir?
- Ölkənin Çin siyasəti böyük ölçüdə eyni qalacaq. Çin İranla tərəfdaşdır. Rusiyaya dəstək verir. ABŞ ya Çinə qarşı problemli məsələləri bir kənara qoyacaq siyasət yürüdəcək ki, bu da düzgün addımdır, ya da elə bir vəziyyət yaranacaq ki, sözün əsl mənasında bir çox cəbhələrdə Pekinlə qarşı-qarşıya qalacaq. “Bu, Soyuq Müharibə dövründə ABŞ-Sovet İttifaqına bənzər qlobal rəqabətə səbəb ola bilər. Çinin ABŞ və müttəfiqlərinə qarşı qlobal güc mübarizəsi də Çinin diplomatik hücumunun arxasında rol oynayır. İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı sistem əslində ABŞ və Qərbin tətbiq etdiyi bir sistemdir. Amma indi zaman çox dəyişib. Çoxtərəfliliyə və çoxqütblüyə doğru inkişaf edən bir proses var. Biz bütün dünyada bu prosesin acısını yaşayırıq. "Çin ABŞ tərəfindən qurulan və tətbiq edilən beynəlxalq sistemə meydan oxuyur.
Gülru Sevinc fikrincə, Çin özünü “neo-imperialist olaraq təyin etdiyi NATO-ya qarşı Qlobal Güneyə dost bir super güc” kimi təqdim edir. 2000-ci illərin əvvəllərində Çin Şimali Koreya ilə Cənubi Koreya arasında sülhün bərqərar olması üçün ABŞ, Rusiya və Yaponiya ilə danışıqlar aparıb və görüşlər keçirib. Altıtərəfli danışıqlar 2009-cu ildə Şimali Koreyanın masanı tərk etməsi ilə başa çatıb.
Xəyal Ramiz
