Ötən günlərdə jurnalist araşdırması nəticəsində məlum olub ki, İrandan Qarabağa Xüdafərin istiqamətindən yeni körpülər tikilib. İranın Azərbaycandakı səfirliyi isə bu məsələyə dərhal reaksiya verərək körpülərin qondarma rejimə yox, Azərbaycana çəkildiyini qeyd edib:
Körpülər gizli tikilməyib və İran tərəfi onları qondarma “DQR”-ə yox, Azərbaycan Respublikası ərazisinə çəkib:
“Biz həmin əraziləri Azərbaycanın torpaq bütövlüyü çərçivəsində qəbul edirik və müstəqilliyini elan edəndə bu respublikanı ilk tanıyan dövlət olmuşuq”.
İran səfirliyi körpülərin Araz çayı üzərində “Xudafərin” və “Qız Qalası” hidroqovşaqlarının və su elektrik stansiyalarının tikintisinin davam etdirilməsi, istismarı, energetika və su ehtiyatlarından istifadə sahəsində əməkdaşlıq haqqında” Sazişə əsasən tikildiyini bildirib.
Qeyd edək ki, “Xüdafərin” və “Qız Qalası” hidroqovşaqları ilə bağlı saziş 2016-cı ilin 23 fevralında Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin İrana rəsmi səfəri çərçivəsində imzalanıb.
Lakin Milli Məclisin o dövr tək oxunuşda ratifikasiya etdiyi “Xüdafərin-Qız Qalası hidroqovşaqları” sazişi barədə narahatlıq yaradan bir neçə məqam var. Əvvəla saziş əsasında yaradılacaq SES-lər, bəndlər, su anbarları İran və hazırda ermənilərin işğalı altında olan Azərbaycan əraziləri arasında tikilir və müqaviləyə əsasən onları İran qoruyacaq. Azərbaycan ərazisində yaradılan elektrik stansiyalarını niyə İran qorumalıdır? Bu bir acizlik örnəyi deyilmi? Madam ki, biz hazırda həmin əraziyə nəzarət edə bilmirik, bu stansiyalar bizim nəyimizə lazımdır?
Bu suallara Xarici İşlər Nazirliyi cavab verməsə də bizim bir cavab versiyamız var. Belə ki, İranla bağlanan sazişdə “hidroqovşaqların və su elektrik stansiyalarının tikintisinin davam etdirilməsi” ifadəsindən istifadə edilib. Necə yəni davam etdirilməsi? Deməli, sazişdən əvvəl də ərazidə tikinti işləri aparılıb. Bəs bu işlər Azərbaycan tərəfinin razılığı iləmi həyata keçirilib? Heç zənn etmirəm. Çünki belə bir razılıq əldə edilsəydi saziş 2016-da yox daha əvvəlki tarixlərdə imzalanardı. Belə çıxır ki, İran bizdən icazə almadan bizim torpaqlarımızda tikintiyə başlayıb. Bu isə rəsmi Bakı üzərində diplomatik təzyiq yaradıb. Azərbaycan ya İranla layihəni birgə həyata keçirməli, ya da İrana nota verərək münasibətləri gərginləşdirməli idi. Görünür, hökumət Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bəprasının dəstəklənməsini ön şərt qoyaraq layihəyə razılıq verib. Beləliklə, fevral ayının 23-də saziş imzalanıb.
Sazişlə bağlı digər bir narahatlıq isə körpülər məsələsidir. Azərbaycan XİN İranla Qarabağı birləşdirən körpülərin varlığını təsdiqlədi. Güney Azərbaycanlı həmkarlarımızdan əldə etdiyimiz məlumata görə hazırda bu körpülərdən qondarma rejimə yanacaq daşınır. Bu isə 29 ildir qondarma rejimə tətbiq etdiyimiz blokadanın aradan qaldırılması riskini yaradır.
Narahatlıq yaradan əsas məsələlərdən biri də ermənilərin faktiki nəzarət etdiyi ərazilərdə həyata keçirilən layihələrin, tikilən körpülərin qondarma rejimin “razılığı” əsasında həyata keçirilməsi ehtimalıdır. İranla seperatçılar arasında gizli danışıqların baş tutması ehtimalı da yüksəkdir.
Qısası, hökumətin İranla imzaladığı saziş bir tərəfdən Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpasının İran tərəfindən dəstəklənməsi, Cəbrayıl, Zəngilan və Füzuli kimi işğal olunmuş rayonlarımızın azad edildikdən sonra buradakı infrastruktur problemlərinin həll edilməsi baxımından uğurlu bir diplomatik gedişdir. Digər tərəfdənsə bu saziş yuxarıdakı narahatlıqları da özündə ehtiva edir.
Mövzuyla bağlı Azərbaycanın sabiq Xarici İşlər Naziri Tofiq Zülfüqarov “Ednews.net”ə özəl açıqlamalar verib. O, hələ sovet dövründən regionda bu tipli layihələrin müzakirə edildiyini, Heydər Əliyev dövründə İrandan rəsmi təkliflərin gəldiyini bildirib:
“Sovet vaxtından bu tipli layihələr tez-tez müzakirə edilirdi. Heydər Əliyev dövründə bu layihə ilə bağlı yenidən məsələ qaldırmışdı. Heydər Əliyev İranın Araz çayı üzərində birgə bənd və su elektrik stansiyalarının tikilməsi təklifinə əvvəlcə soyuq yanaşmışdı. Buna səbəb layihənin keçdiyi ərazinin faktiki olaraq erməni işğalı altında olması idi. Sonralar xatırlayıram ki, Əliyevin bu məsələyə yanaşması dəyişdi. İki tərəf arasında aparılan müzakirələrə maraq göstərməyə başladı. Mən şəxsən İran tərəfi ilə həyata keçirilən danışıqlarda iştirak etmişəm. Orada tikiləcək bəndlərin bəzi əraziləri suyun altında qoyması riski, elektrik stansiyaları və su anbarları yaradıldıqdan sonra onlardan birgə istifadə məsələsi, istehsal olunan elektrik enerjisinin necə bölünəcəyi, layihənin maliyyələşməsi və icrası kimi bir çox məsələlər geniş müzakirə edildi”.
Tofiq Zülfüqarov 2016-cı ildə Azərbaycan və İran arasında imzalanmış “Xüdafərin” və “Qız qalası” hidroqovşaqları ilə bağlı sazişi diplomatik uğur kimi dəyərləndirib.
“Tam təfərrüatları ilə tanış olmasam da bu layihəni kifayət qədər faydalı hesab edirəm. Layihə əsasında yaradılacaq su anbarlarının istifadəsi kənd təsərüffatının inkişafına zəmin yaradacaq. Həmçinin, elektrik stansiyaları regionun ucuz elektrik enerjisi ilə təmin edilməsinə səbəb olacaq. Eləcə də bu layihə əsasında saziş bağlanması və sazişdə İranın Azərbaycan ərazi bütövlüyünün təmin edilməsini dəstəkləməsi uğurlu bir diplomatik gedişdir. Saziş bağlanılması həm də Azərbaycanın ərazilərinin işğalı ilə barışmayacağının, qısa zamanda torpaqlarını azad edəcəyini sübuta yetirir. Hökumət bu müqaviləni imzalamaqla işğal sonrası Azərbaycan rayonlarının infranstruktunu gücləndirməyi hesablayıb. Müqaviləyə görə, nə layihədə erməni şirkətləri iştirak edə bilər, nə də istehsal olunan enerjidən qondarma rejim faydalana bilər. Sizin qeyd etdiyiniz yeni körpülərsə torpaqlarımız işğaldan azad edildikdən sonra Güney və Quzey arasında iqtisadi-humanitar əlaqələrin inkişafına töhvə verəcək”.
Nicat İSMAYILOV
