“Türkiyə-İsrail münasibətlərində bir çox ciddi proseslər yaşanıb. Bu gün də hər iki dövlət ikitərəfli diplomatik əlaqələrin normallaşmasında maraqlıdırlar”.
Bu sözləri Ednews-a açıqlamasında Türkiyənin Kocaeli Universitetinin beynəlxalq əlaqələr üzrə professoru İrfan Kaya Ülger İsrail Müdafiə naziri Benni Qantzın Türkiyəyə rəsmi səfəri və hər iki ölkə arasında son təmasları şərh edərkən bildirib.
Söhbət zamanı o, ilk növbədə Türkiyə-İsrail münasibətləri barədə ətraflı tarixi məlumat verib.
“Otuz il ərzində Ankara İsrail ilə diplomatik münasibətlər qurarkən bir sıra çətinliklərlə üzləşib. O zaman Türkiyə sionist rejimlə əlaqələri olan yeganə müsəlman ölkəsi olmaqda günahlandırılırdı. Ancaq bu problem 1979-ci ildə Misir ilə İsrail arasında Kemp Devid müqaviləsinin imzalanması ilə aradan qalxdı. Sonrakı dövrlərdə Türkiyənin İsrail ilə münasibətləri davam etsə də, 1980-ci ildə Menachim Beqin hökumətinin Qüdsü ölkənin paytaxtı elan etməsi ikitərəfli əlaqələrdə müsbət prosesləri müəyyən müddət ləngitdi. İsrailin bu addımına sərt reaksiya verən Ankara İsraildə diplomatik nümayindəliyini müvəqqəti işlər vəkili səviyyəsinə endirdi. Özalın dövründə iki tərəf arasında normallaşan münasibətlər Mavi Mərmərə hadisəsindən sonra yenidən korlandı. Uzun zaman münasibətlərdə durğunluq yaşanmasına baxmayaraq, Ankara və Təl-Əviv bu gün bir sıra problemləri həll edib bir-birinə yaxınlaşmaq niyyəti güdürlər”.
İrfan Kaya Türkiyə-İsrail yaxınlaşmasının İranın təhdidlərinə qarşı yönəlməsi ilə bağlı iddiları rədd edib.
“Bəli, Türkiyənin İsraillə münasibətləri indiki İran hakimiyyəti tərəfindən xoş qarşılanmır və dəfələrlə tənqid edilib. Eyni zamanda Azərbaycanın İsraillə müdafiə sahəsində əməkdaşlığı da Tehranı narahat edib. Ancaq Türkiyə ilə İsrail arasında münasibətlərin normallaşmasını İrana qarşı əməkdaşlıq kimi qələmə vermək tamamilə yanlışdır. İranda şah hakimiyyəti dövründə də Türkiyə İsraillə öz istəyi əsasında münasibətlər qurub. Hesab edirəm ki, Tehranın Türkiyənin İsrail ilə münasibətlərinə qarşı kəskin bəyanatlar səsləndirməsi düzgün deyil”.
Türkiyə-İsrail münasibətlərinin kontekstində Fələstin məsələsinə münasibət bildirən Türkiyəli ekspert qeyd edib ki, Türkiyə hər zaman Fələstin xalqının yanındadır və bundan sonra da olacaq.
“Türkiyə ilə İsrail arasında münasibətlərin normallaşması, şübhəsiz ki, Fələstin məsələsinə müsbət təsir göstərəcək. Fələstin məsələsinə ən böyük dəstək verən ölkələrdən biri də Türkiyədir. Qeyd edim ki, 1979-ci ildən bəri Ankarada Fələstin Azadlıq Təşkilatının nümayindəliyi fəaliyyət göstərir. Türkiyə İsrail və Fələstin arasında sülh prosesini də açıq dəstəkləyib. Bununla yanaşı, Türkiyə son zamanlar İsrailin Qəzza bölgəsinə hücumlarını qəti şəkildə pisləyib, habelə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatında və BMT-nin Baş Assambleyasında Trampın Qüds ilə bağlı qərarı barədə məsələ qaldırıb.
Onu da əlavə edim ki, Türkiyə Fələstinin siyasi qüvvələri - Fətəh və HƏMAS rəhbərliyinə siyasi, iqtisadi və humanitar dəstək verir. Türkiyə Fələstin davasını ən güclü şəkildə müdafiə etməyə davam edəcək. Tehranın anti-İsrail bəyanatların səsləndirilməsi ilə kifayyətləndiyi halda, Türkiyə hər şəraitdə fələstinlilərə diplomatik, iqtisadi və humanitar dəstək göstərir. İsrail ilə münasibətlərin normallaşması Fələstinə dəstəyimizi dayandırmayacaq”.
Sonda İrfan Kaya bildirib ki, Türkiyə-İsrail münasibətlərinin normallaşması bir çox sahələrdə, xüsusilə ikitərəfli iqtisadi sazişlərin imzalanmasında öz müsbət nəticələrini göstərəcəkdir.
“Şərqi Aralıq dənizində təbii qazın çıxarılması və qazın Qərbə ötürülməsində Türkiyə ilə İsrail arasında əməkdaşlıq imkanı yaranıb. Hər iki dövlət bu məsələdə ortaq razılaşmalara gələ bilər. Bununla bərabər, Ankara və Təl-Əvivin yaxınlaşması Türkiyənin ABŞ üzərində təsirinin artmasına müsbət təsir də göstərəcək”.
Yunis Abdullayev
