Azərbaycan 44 gün davam edən müharibə ilə işğal olunan torpaqlarını Ermənistanın əsarətindən azad etdikdən sonra regionda münaqişəyə son verildi.
Bu vəziyyət iqtisadi dirçəliş üçün yeni qapılar açır. Müsbət nəticələr isə ancaq yeni nəqliyyat xətləri və dəhlizlər sayəsində əldə oluna bilər. Bunlardan biri də Zəngəzur dəhlizidir.
Ermənistanın 30 ilik işğalından və Azərbaycanın qələbəsindən sonra iki ölkə arasında 2020-ci ilin noyabrın 10-da bəyanat imzalanıb.
Bəyanatın 9-cu maddəsinə əsasən, iki ölkə əvvəl Ermənistanın işğalından sonra dayandırılmış bütün nəqliyyat xətləri ilə yanaşı, Ermənistan torpaqlarından keçən dəmir yollarını əhatə edən logistik dəhlizin tikintisi ilə bağlı razılığa gəliblər. Bu həm də Azərbaycanı Naxçıvan Muxtar Respublikası iə bağlayır.
Zəngzur dəhlizinin əhəmiyyəti...
Şübhəsiz ki, Zəngəzur dəhlizi açılarsa, nəinki Naxçıvanın inkşafına birbaşa töhfə verəcək, həm də Türkiyədən başlayaraq Orta Asiyaya qədər bütün regionun iqtisadiyyatını canlandıracaq.
Dəhliz həm də Azərbaycanı Qafqaz regionunda çox mühüm logistika mərkəzinə çevirəcək və Bakını Avrasiya torpaqlarından keçən qlobal ticarətdə əsas oyunçuya və Çindən başlayaraq Avropaya doğru uzanan Çin İpək Yolu boyunca mühüm bir ölkəyə çevirəcək.
Zəngəzur dəhlizi məsələsi Azərbaycanın diplomatik siyasətində ən qaynar məsələlərdən biridir.
Ermənistan hələ də sərhədləri demarkasiya etməkdən, mina xəritələrini verməkdən, regiondan silahlı qüvvələrini və birləşmələrini çıxarmasınadan imtina edir ki, bu da dəfələrlə təhlükəsizliyin pozulmasına, məhdud hərbi əməliyyatlara və erməni silahlılarının mülki əhaliyə və Azərbaycan qüvvələrinə hücumlarına səbəb olub.
Bu problemi həll etmək üçün mümkün ssenarilər aşağıdakılardır:
1 Ermənistan və Azərbaycan arasında yeni müharibənin başlanması, xüsusilə Ermənistaın məğlubiyyətindən sonra belə bir variant imkansız hesab olunur. Digər tərəfdən, Azərbaycan Ermənistana qarşı müharibə aparmaq istəmir. Hazırda Azərbaycan Moskva və Avropa İttifaqı ilə güclü əlaqələrə malikdir.
2. Cari vəziyyətin davam etməsi: Bu Azərbaycana təzyiq göstərməklə Laçın dəhlizində aksiyaların dayandırmağa sövq etməkdə təmsil olunur. Bəyanat Zəngəzur dəhlizinin açılmasını tələb edir.
Qeyd olunur ki, Rusiya və Avropa İttifaqı kimi aidiyyəti regional və beynəlxalq tərəflərin Azərbaycanla güclü maraqlarının böyük olması ilə ona təzyiq etmək istəmədiyini nəzərə alsaq, belə bir ssenari çətin olacaq.
3. Razılaşma əldə etmək : Zəngəzur dəhlizinin açılması və sazişin qalan hissəsinin icrasının növbəti iclasda müzakirə olunması şərti ilə. Lakin Ermənistanın dəhlizi açmaqdan imtina etməsi gələcəkdə böhranın təkrarlanmasına səbəb ola bilər.
Digər tərəfdən Tehran bu dəhlizin açılmasına açıq şəkildə etirazını bildiri, çünki bu, onu bir çox iqtisadi və geosiyasi üstünlüklərdən məhrum edəcək. O cümlədən də onu Türkiyə ixracatının Mərkəzi Asiya ölkələrinə keçməsindən əldə etdiyi gəlirlərdən, həmçinin Naxçıvana gedən Azərbaycanın yük maşınlarının tranzit rüsumlarından məhrum edəcək və bununla regionda İranın təsiri məhdudlaşacaq.
Müəllif: Dr. Moataz Mohi Abdel Hamid, Qafqaz məsələləri üzrə mütəxəsis
Tərcümə etdi : Loğman Yunis
