Bazar ertəsi Litvanın paytaxtı Vilnüsdə NATO sammiti ərəfəsində aparılan son danışıqlarda Türkiyə və İsveç arasında irəliləyiş əldə edilib. Bu barədə Ərdoğanla İsveçin baş naziri Ulf Kristersson arasında Vilnüsdə keçirilən danışıqlara nəzarət edən NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberq açıqlama verib. Konfransda verdiyi açıqlamada baş katib: “Prezident Ərdoğanın İsveçin üzvlük protokolunun ən qısa zamanda Böyük Millət Məclisinə göndərilməsi və ratifikasiyanı təmin etmək üçün Assambleya ilə yaxından işləmək barədə razılığa gəldiyini elan etməkdən məmnunam”,-deyə qeyd edib. Lakin burada qəribə bir paradiqma mövcuddur. Vilnüsdəki görüş ərəfəsində cənab Ərdoğan qeyd edib ki, “İsveçin NATO – ya qoşulması məsələsi, Türkiyənin Avropa İttifaqına qoşulması prosesindən aslıdır. Bu məsələni cənab Baydenə də telefonla görüşümüzdə qeyd etdim, burada da qeyd edirəm. Ələxsus günün sonunda qərarın rəsmiyyətə çıxması Türkiyə Böyük Millət Məclisindən də aslıdır”.

 

NATO baş katibinin mətbuat konfransında və sosial şəbəkədə məsələni rəsmiyyətə çıxarması və bunun üzərinə bir neçə NATO üzv ölkələrinin baş nümayəndələrinin də İsveçi təbrik etməsi üzərinə bu məsələnin rəsmiyyətə çıxdığını qəbul edək. 

 

Bəs belə olacağı təqdirdə, Türkiyə həqiqətən Aİ – na nəhayət qoşula biləcəkmi?

 

“Rəsmi olaraq Avropa Birliyinin bir hissəsi olmasa da, Türkiyə Aİ-nin əsas tərəfdaşlarından biridir və hər ikisi Avropa İttifaqı-Türkiyə Gömrük İttifaqının üzvüdür. Türkiyə rəsmi olaraq 1987 – ci ildən etibarən Avropa İttifaqına üzv olmaq üçün mübarizə aparır. 1999 – 2005 – ci illər arasında müəyyən irəliləyişlər görünsə də, ittifaq daxilində Türkiyənin qoşulması ilə bağlı ortaq qərar olmayıb. 2018 – ci ildə Aİ-nin Ümumi Məsələlər Şurası bildirib ki, "Türkiyə Avropa İttifaqından getdikcə uzaqlaşır. Buna görə də Türkiyənin üzvlük danışıqları faktiki olaraq dondurulub. Heç bir yeni fəsil açılması və ya bağlanması nəzərdə tutula bilməz və Avropa İttifaqı – Türkiyə Gömrük İttifaqının da modernləşdirilməsi istiqamətində əlavə işlər nəzərdə tutulmur”. 

 

Vilnüsdə keçirilən son görüşdən sonra artıq bir çoxları düşünür ki, Türkiyə bu gedişatla Avropa İttifaqına qoşulacaq. Baxın siyasət təkərrürə bağlı və keçmişi yeniləyən bir prosesdir. Bunu bilmək üçün münəccim olmağa ehtiyac yoxdur. Avropa İttifaqı daha 5 il əvvəl Türkiyənin insan haqlarını qorumadığını və demokratiyadan uzaq bir ölkə olduğu fikrini irəli sürərək Türkiyəni ittifaqa qoşula bilməyəcəyini söyləyib. Sözsüz ki, bunlar müəyyən çərçivə daxilində “bəhanə” kimi görünsə də, onlar üçün əsaslı bir şəkildə faktdır. Qeyd etdiyimiz kimi üzərindən 5 il keçməsinə rəğmən görə bilərik ki, Türkiyə 167 ölkə arasından global demokratiya indeksində 103 – cü ölkə olaraq qeyd edilir. İnsan haqları məsələsində də həmin acınacaqlı vəziyyətdir. Bu iki səbəb belə onların ittifaqdan kənarda qalması üçün açıq aşkar səbəb kimi iştirak edəcəkdir. Bundan savayı olaraq Türkiyə ittifaqa qoşulmaq üçün çox böyük bir ölkədir, özü kimi böyük problemləri olan ölkədir. Yuxarıda qeyd etdiyim demokratik problemləri kənarda qoysaq belə, ittifaqa qoşulduğu təqdirdə iqtisadi və məcburi köçkün problemi hazırda Aİ üçün böyük problemlər yaradacaqdır. Ən əsası da ölkə daxilindəki məcburi köçkünlərin, Türkiyənin ittifaqa qoşulacağı təqdirdə Avropaya daha rahat yolla getməsinə şərait yaradacaqdır. Son günlərdə Avropadakı vəziyyəti nəzərə alsaq bunun necə stabilliyi pozacağını dərk edə bilərik. Ona görə də Türkiyənin ittifaqa qoşulmasına realistik pəncərədən baxmaq lazımdır”.

 

Ələxsus bunlara rəğmən Ərdoğanın əlində Qərbə qarşı böyük bir “kozur”u var. Avropadan istədiklərini ala bilməsə də, ABŞ – dan istədiklərini rahat bir şəkildə ala bilər. Ərdoğan, onun üçün vacib olan modernləşdirilmiş “F16”lar əldə etməklə Yunanıstanla hava məkanında olan pariteti bərpa edəcək. Sözsüz uzun zamandan sonra Ərdoğan əlindəki imkanı maksimum istifadə etməyə hər formada çalışacaq.