Cənubi Qafqazda dəyişən güc balansları, təhlükəsizlik dilemması və sülh səylərinin getdikcə mürəkkəbləşdiyi bir zamanda Ermənistanın daxilində köklü, lakin təhlükəli bir siyasi qüvvə yenidən səhnəyə çıxır: "Daşnaksütyun" partiyası – yəni Ermənistan İnqilabi Federasiyası. Bu ad region xalqları üçün tarixdə təkcə siyasi partiya anlamına gəlmir; bu, silahlı mübarizə, etnik təmizləmə ideologiyası və pan-erməni separatizminin simvolu kimi yadda qalıb.
2020-ci ilin 44 günlük müharibəsindən sonra Ermənistan cəmiyyətində yaranan psixoloji sarsıntı, siyasi elitanın legitimlik böhranı və milli kimliklə bağlı dərin ziddiyyətlər radikal təbəqələrin yenidən fəallaşmasına şərait yaratdı. Bu kontekstdə Daşnaksütyun yalnız bir müxalif qüvvə olaraq deyil, həm də revanşist siyasi ritorikanın başlıca ideoloji dayağı kimi irəli çıxır. Onun daxili siyasətə təsirinin artması isə təkcə Ermənistan daxilində deyil, bütövlükdə Cənubi Qafqazda təhlükə siqnallarını artırır.
Tarixin İdeoloji Yükü-"Daşnaksütyun"-un DNK-sı
Daşnaksütyun partiyası 1890-cı ildə Tiflisdə yaradıldıqdan sonra özünüsiyasi hərəkatdan çox, etnik-millətçi və radikal ideologiyanın daşıyıcısı kimi təqdim etmişdi. Onun əsas məqsədi "Böyük Ermənistan" ideyasını gerçəkləşdirmək, Osmanlı və İran torpaqlarını əhatə edən "tarixi əraziləri" bərpa etmək idi.
Bu partiyanın tarixində bir neçə məqam xüsusilə diqqət çəkir:
1905–1915: Osmanlı ərazisində silahlı üsyanlar və terror aktları – ASALA və digər təşkilatların ideoloji öncülü.
1918–1920: Qısa ömürlü Ermənistan Respublikasında hakimiyyətdə olduqları dövrdə müsəlmanlara qarşı etnik təmizləmə aktlarının təşkili.
Soyuq Müharibə dövrü: Daşnaksütyun diaspor təşkilatları ilə birgə Qərbdəki erməni icmalarını ideoloji nəzarətdə saxladı və milli-mədəni institutlara infiltrasiya etdi.
Partiyanın əsas ideoloji sütunları bu gün də dəyişməyib:
-Ermənilərin “tarixi torpaqlarının” geri qaytarılması
-Türkiyəyə qarşı soyqırım təzminatları tələb etmək
-Azərbaycanla barışığın inkarı və Qarabağ üzərində iddiaların davamı
-Gürcüstanın Cavaxetiya bölgəsindəki erməni əhalinin “öz müqəddəratını təyin etmə” hüququnun müdafiəsi.
Post-Müharibə Siyasi Vakumunda Revanşizmin Geri Qayıdışı
2020-ci ildəki 44 günlük müharibədə Ermənistanın uğursuzluğu ölkədə siyasi parçalanma yaratdı. Bu kontekstdə "Daşnaksütyun" özünü Paşinyanın “təslimçi siyasətinə” qarşı yeganə “milli müqavimət hərəkatı” kimi təqdim etməyə başladı.
-“Vətən Naminə” bloku ilə koalisiya formasında parlament mübarizəsində iştirak;
-Sərhəd bölgələrində – Syunik, Tavuş kimi ərazilərdə sərt ritorika ilə etirazlar təşkil etmək;
-Azərbaycan və Türkiyə ilə hər hansı yaxınlaşmanı “xəyanət” kimi təqdim etmək;
-Diaspor vasitəsilə Paşinyan hökumətini təzyiq altına almaq;
Partiya öz tərəfdarlarına "biz itirilmiş əraziləri geri qaytaracaq, sülh yox, qələbə gətirəcəyik" mesajı verir. Bu isə sadəcə daxili siyasi manipulyasiya deyil, regionda yeni təxribatlara zəmin hazırlamaq anlamı daşıyır.
Regional Sabitlik üçün Real Təhdidlər:
Sülh danışıqlarının legitimliyinə zərbə
"Daşnaksütyun" Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərində kompromisə əsaslanan sülh gündəliyini milli xəyanət kimi təqdim edir. Onların təsiri ilə sülh prosesində siyasi iradənin zəifləməsi mümkündür.
Cavaxetiya faktoru – Gürcüstanda gərginlik ehtimalı
Partiyanın uzun illərdir Gürcüstanın Cavaxetiya bölgəsində yaşayan erməni əhalini "mədəni muxtariyyət" ideyası ətrafında təşkilatlandırmaq cəhdləri məlumdur. Bu, Gürcüstanın ərazi bütövlüyü üçün təhdid olmaqla yanaşı, regionda yeni separatizm ocağı yaratmaq potensialına malikdir.
Transsərhəd terror riski
"Daşnaksütyun" tarixən silahlı mübarizəni siyasi vasitə kimi qəbul etmiş təşkilatdır. Onun Livan, Suriya və Fransa kimi ölkələrdəki paramilitar strukturlarla əlaqələri indiyədək tamamilə ləğv edilməyib. Bu isə gələcəkdə Cənubi Qafqazda qeyri-rəsmi silahlı qrupların fəallaşması riskini artırır.
Beynəlxalq Kontekst - Qərb-Rusiya Oyunundakı Rol
Daşnaksütyun öz çevik xarici əlaqələri ilə seçilir. Bu təşkilat həm Qərb dövlətlərindəki erməni diaspor təşkilatları, həm də Rusiyadakı ultra-millətçi dairələrlə əlaqələr saxlayır.
- ABŞ və Fransa kimi ölkələrdəki erməni lobbisi ilə sıx əlaqə;
- Rusiya mediasında və ekspert şəbəkələrində Paşinyan əleyhinə ritorikanın güclənməsi üçün vasitəçilik;;
- Qərb-Rusiya münaqişəsindən istifadə edərək öz ideologiyasını regionda leqallaşdırmaq ;
Bu ikili oyun "Daşnaksütyun"-u həm Qərbin “demokratik müxalifəti”, həm də Rusiyanın “təhlükəsizlik alternativi” kimi təqdim etməyə imkan verir. Nəticədə təşkilat real geosiyasi təhdidə çevrilir.
Ermənistan nəyi seçəcək?
Cənubi Qafqazın gələcəyi indi Ermənistan cəmiyyətinin seçiminə bağlıdır. "Daşnaksütyun" və onun ideoloji platforması regiona sabitlik yox, qarşıdurma və dağıntı vəd edir. Bu partiyanın daxili siyasətdə nüfuzunun artması yalnız Ermənistanı yox, həm də Azərbaycanı, Gürcüstanı və hətta Türkiyəni də yeni təhlükələrlə üz-üzə qoyur.
Əgər Ermənistan xalqı gələcəyini sülh, inkişaf və regional inteqrasiya üzərində qurmaq istəyirsə, radikal siyasi keçmişin kölgəsindən çıxmalı və revanşizmdən imtina etməlidir. Əks halda, Cənubi Qafqaz yenidən barıt çəlləyinə çevriləcək.
Şahlar Ruhi
