Son bir əsrdə dünyanın müxtəlif bölgələrində radikal qruplar tərəfindən dinin siyasi məqsədlər üçün istismar edildiyi və din adı ilə destruktiv fəaliyyətin həyata keçirildiyi müşahidə olunur. Xüsusilə müsəlman ölkələrində radikal qruplar insanların dini savadsızlığından və fanatizmindən yararlanaraq, öz sıralarına minlərlə insanı cəlb edirlər.
Bu qrupların fəaliyyətində dini mətnlərin kontekstdən uzaqlaşdırılmış şərhinin xüsusi rolu vardır. Bu baxımdan, cəmiyyətdə belə qruplara qarşı immunitet yaratmaq məqsədilə İslam dini başda olmaqla, böyük dünya dinləri haqqında insanları düzgün maarifləndirəcək, dünyəvi və rasional düşüncə əsasında dini şərh edəcək kadrların hazırlanması böyük zərurət kəsb edir.
Dini radikallıq nə deməkdir?
“Radikal” sözü latın dilindəki “radix (radiks)” sözündən törəmiş, mənası “kök” deməkdir. Radikal hərəkatlar cəmiyyətdə köklü dəyişiklik etmək istədikləri üçün bu adla adlandırılmışlar. İlk dəfə bu termini 1797-ci ildə İngiltərədə parlament üzvü Çarls Ceyms Fox seçki sistemi ilə əlaqəli “radikal reform” ifadəsini dilə gətirərkən işlətmişdir. Daha sonra elmi ədəbiyyatda siyasətdən incəsənətə, ədəbiyyatdan dinə qədər köklü dəyişikliklərin tərəfdarı olan qruplar üçün “radikal” terminindən istifadə olunmuşdur.
Dini radikallıq termini isə ümumi və xüsusi olmaqla iki şəkildə istifadə edilir. Ümumi mənada bu termin cəmiyyətdə daha çox mövcud ənənəvi dini dəyərlər sistemini qəbul etməyərək, onda köklü dəyişikliklərin tərəfdarı olan bütün qruplar üçün istifadə olunur. Xüsusi olaraq isə bu termin öz dini görüşlərini mütləq qəbul edərək, başqa dini görüşlərə qarşı aqressiv münasibət göstərən, cəmiyyəti öz dini görüşləri istiqamətində zorla dəyişikliyə məruz qoyan qruplara aid edilmişdir. Bu sonuncu növ dini qruplara ifratçılığa yol verən mənasında “ekstremist qruplar” da deyilmişdir. Cəmiyyətimizdə də əsasən dini radikalizm bu mənada istifadə olunur.
İlahiyyat İnstitutunda dini maarifləndirmə...
Bu mövzu istiqamətində İlahiyyat İnstitutunda davamlı olaraq maarifləndirmə xarakterli tədbirlər təşkil edilir. İnstitutunun Mətbuat xidmətindən verilən məlumata görə, Aİİ-nin əsas məqsədi dərin dini və dünyəvi biliklərə, zəngin dünyagörüşünə və yüksək intellektə malik kadrların yetişdirilməsidir. İnstitutda tədris zamanı tələbələrə müxtəlif məzhəblər və dini cərəyanların, o cümlədən radikal dini cərəyanların yaranması və fəaliyyət istiqamətləri öyrədilir, həmçinin radikal və ekstremist qrupların cəmiyyət üçün təhlükəliliyi haqqında məlumat verilir. İnstitutda, həmçinin tədrislə yanaşı, radikal və ekstremist qruplarla mübarizəyə əsaslanan maarifləndirmə xarakterli müxtəlif seminarlar, “dəyirmi masa”lar keçirilir.
Qeyd edək ki, gənclərimizə dini dəyərlərimizi daha yaxşı öyrədib, onları ölkəmizdə mövcud olan multikultural və tolerant mühitlə yaxından tanış etsək, həmçinin radikal dini qruplara qarşı məlumatlar versək, onlarda həmin cərəyanlara qarşı immunitet yarada bilərik. Bu baxımdan, İnstitutda dini dəyərlərin təbliğinə xüsusi önəm verilir. İnstitutun yaranma məqsədi də məhz Azərbaycan xalqının tarixi ənənələrinə söykənən və dövlət siyasətinin məntiqi nəticəsi olan yüksək dini-mənəvi mühitin qorunub saxlanılmasını və inkişaf etdirilməsini, dini fəaliyyətin təşkili sahəsində yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanmasını təmin etməkdir.
İnstitut dini dəyərlərin təbliğini bir neçə istiqamətdə aparır. Tələbələrə üçün müxtəlif bölgələrə səfərlər təşkil edir, burada onları tarixi-dini abidələrimizlə tanış edirik. Eyni zamanda, gənclər bu tanışlıqlarla dövlətimizin tarixi-dini abidələrimizə verdiyi dəyərin, həmçinin multikultural, tolerant mühitin canlı şahidi olurlar.
Radikal dini cərəyanlarla necə mübarizə aparmaq olar?
Radikal dini cərəyanlarla mübarizə birmənalı olaraq ideoloji müstəvidə aparılmalıdır.
Tədqiqatlar və təcrübə göstərir ki, dini radikalizm və ekstremizmə qarşı mübarizə məktəbdən başlanmalıdır. Təhsil prosesində milli-dini dəyərlərin elmi-pedaqoji tələblərə uyğun öyrədilməsi böyüməkdə olan nəsilləri xalqımızın tarixi köklərinə bağlayır. Onlar milli ruhlu şəxsiyyətlər kimi yetişir, multikultural dəyərlərə, digər xalqların da inanclarına, mədəniyyətlərinə hörmətlə yanaşır, tolerantlığın əhəmiyyətini dərk edirlər.
Eyni zamanda, dini radikalizmə, ekstremizmə, tarix boyu dini dəyərlərin təhrifinə yol açan xurafata və cəmiyyəti zülmətə sürükləyən cəhalətə səbəb olan amillərin qarşısını almaq, milli-mənəvi dəyərlərimizi, tolerantlıq, multikultural ənənələri yaşadan, ailəsinə, Vətəninə faydalı, təhsilli, savadlı nəsil yetişdirmək üçün maarifləndirici tədbirlərin həyata keçirilməsi zəruridir. Tolerantlıq mədəniyyətinin inkişaf etdirilməsi, o cümlədən dini radikalizmin, ekstremizmin qarşısının alınması sahəsində maarifləndirmə işlərinin aparılmasının alternativi yoxdur.
Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, İnstitutda milli-dini dəyərlərlə bağlı tələbələri məlumatlandırmaq, onlarda milli-mənəvi keyfiyyətləri formalaşdırmaq, dini radikalizm və ekstremizmin cəmiyyət üçün təhlükəliliyini izah etməkdən ötrü həm tədris, həm də maarifləndirmə işləri aparılır.
Bu yazı Azərbaycan İlahiyyat İnstitutunun məlumatları əsasında, “Kaspi Geosiyasi Araşdırmalar Mərkəzi” İctimai Birliyinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə yardımı ilə həyata keçirdiyi “Dini dəyərlərin təbliğinə və radikal dini cərəyanlarla mübarizə istiqamətində maarifləndirmə” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
