Aradan 33 il zaman keçsə də, o barıt qoxulu küçələrin iyi burnumdan hələ də gedə bilmir. Hər soyuq qış gecələri yanvarın 19-dan 20 -nə keçən tarixə yaxınlaşdıqca, içimdə bir üşütmə yaranmağa başlayır.
Əslində həmin vaxt 7 yaşında idim və çox şeyi dərk edirdim. Məktəbə getmək arzusu ilə hər gün çantamdan karandaş və dəftərlərimi çıxarıb baxır və yenidən səliqə ilə öz yerinə qoyardım. Evimizdə “raduqa” adlanan Sovetin ən qabaqcıl rəngli vizual texnologiyalarından hesab etdiyimiz bir televizor, bir də hər gün anamın xüsusilə saat 20:00-da dinlədiyi “Xəzər” radiomuz var idi. Amma nədənsə həmin gecə hər ikisi susurdu...
Birdən küçədə gurultu ilə şütüyən bir ağır yük maşının hərəkətini eşitdim. Hər yer qaranlıq idi. Həmin gecə işıqlarımızı söndürmüşdülər. Nöyüt (neft) ilə yanan bir fanarımız var idi. Onu götürüb küçə darvazamıza sarı yürüdüm. Ağlımda hər dəfə uşaqlarla arxasından sallanaraq getdiyimiz yük maşını idi, lakin bayıra boylananda əcaib bir qurğunun ilk dəfə canlı şahidi oldum. Bu zirehli bir tank idi. Uzərində əsgərlər oturmuş və lüləsi düz üstmüzə tuşlanmış tank. Küçəmizdəki asfalt qatından əsər əlamət qalmamışdı; titrəyişdən hər şey sanki dağılacaqdı.
Nəhayət səhəri diri gözlə açdıq. Hələ də nə baş verdiyindən xəbərsiz idik. Sanki fil qulağında yatmışdıq. Nə telefon var, nə televizor, nə də paytaxdan xəbər gətirən. Hər şey susur və hər kəs məlum-müşkül böyük həyacan içində bir-birinin üzünə baxır.
Rayon meydanında izdiham var idi. Orada siyasi fəallar müxtəlif şüarlar səsləndirərək, ölkədəki vəziyyətlə bağlı insanlara nəyisə çatdırmağa çalışırdılar. Bir tərəfdən cənub sərhədlərinin açılması ilə bağlı yaranan qarışıqlıq, digər tərəfdən paytaxdan heç bir məlumatın daxil ola bilməməsi hər kəsi qırarsız və çaşqın bir vəziyyətə salmışdı. Və nəhayət təxminən 3 gün sonra Xəzər radiosundan Mirzə Xəzər həyacanlı bir səslə dillənir: “Bakıda 20 yanvar faciəsi baş verib. Başın sağ olsun Azərbaycan”.
Hamımız quruyub qaldıq. Axı görəsən nə oldu..? İlk an o gördüyüm tanklar və üzərindəki donuq sifətli o rus əsgərləri xəyalımda canlandı. Sadə uşaq təfəkkürümlə düşündüm: “görəsən onlar gedib insanları vurublar...”
Bir neçə gün sonra Bakıdan rayona gələnlər bütün olanları təlaşla hamıya danışmağa başladı. Artıq paytaxtda böyük bir qətliamın olduğunu virtual olaraq şüurumzda həkk eləmişdik.
İki dayım Bakıda yaşayırdı. Adətən anamla telefon qovşağına gedib oradan şəhərə zəng edərdik. Bu dəfə dayımın səsi əvvəlki kimi şən deyildi. Hətta həmişə məni və məndən yaşda böyük bacılarımı da anamdan soruşardı. Lakin bu dəfə onun səsindəki qəhər bizi ona unutdurdu. Dayım deyirdi ki, həmin gecə ruslar tanklarla Bakıya daxil oldu və işıq gələn hər yerə atəş açmağa başladı. Hətta evində yerə uzanaraq gizlənməyə çalışan sakinlər belə kor dəyən güllənin qurbanı oldu. Elə pəncərə yox idi ki, orada dəlik açılmasın. Küçələr qanla sulanmışdı, qanlı köynəklər, ətrafa saçılan güllələrin gilizləri hər yanda səpələnmişdi. Həqiqətən də biz həmin dövrün ən ağır faciəsini yaşayırdıq. Yaşca uşaq olsaq da, sanki vaxtsız qocalmışdıq.
Hadisənin şahidləri deyir ki, həmin gecənin səhəri tankın üzərində qaraşın saqqallı, intizamsız hərbi geyimdə olan əsgərlər də var idi. Məlum olur ki, onlar Rusiyanın müxtəlif yerlərində yaşayan ermənilər imiş və həmin qətliamın bilavasitə iştirakçısı olmaq üçün həvəslə tankların üzərində Bakıya doğu halay vurublar.
Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunda layihə işlərində könüllü kimi fəaliyyət göstərən, əslən amerikalı olan David Keran 1990-cı ilin 20 yanvar tarixində Moskvada olduğunu deyir. O, xatırladığı hadisələri Ednews-a danışıb.
“Yaxşı yadımdadır ki, Bakıda baş verən faciə ərəfəsində mən Moskvada siyasi tədqiqatla bağlı səfərdə idim. Taksiyə minəndə hər tin başı qarşımızdan zirehli maşınlar və tanklar keçirdi. Hətta az qalmışdı biri bizim üzərimizə sürsün. Hər yerdə əli silahlılar var idi. Amma həmin vaxt mənim Azərbaycan haqda bir anlayışım yox idi”.
David deyir ki, onlara ölkədə baş verən hadisələrlə bağlı məlumat xeyli sonra gəlib çatdı.
Axı dünya bizdən necə xəbərdar olsun? Hər şey Kremlin süzəcindən keçməli idi...
Ahıl jurnalist həmkarlardan biri həmin vaxtda hadisələri lentə almağın və sonra da dünya ictimaiyyətinə çatdırmağın necə müşkül olduğunu deyirdi. Yalnız ümid fürsət ələ düşdükcə lentə alınan hadisələr və şahidlərin danışdıqlarına idi. Bir sözlə Bakı həmin gecə - yanvarın 19-dan -20-nə keçən gecə qaranlığın pəncəsində güllələnərək, tankların zəncirləri altında əzilib qanına boğulan bir şəhər idi.
Elnur Ənvəroğlu
