Günlərdir, Suriyaya gözlənilən hücumlar sonunda baş verdi. Hava hücumlarını 3 dövlət - ABŞ, Fransa və Böyük Britaniya həyata keçirib. Əslinə baxsaq bu hücum gözlənilirdi. ABŞ Prezidenti Donald Trampın əvvəlcədən elan etdiyi hücumlar zamanı paytaxt Dəməşq və Xüms şəhərlərində partlayış səsləri eşidilib. ABŞ Müdafiə Nazirliyi Suriyaya hava hücum etdiklərini təsdiqləyib və hələlik əməliyyatlara son verdiklərini açıqlayıb. İstərdim bu hücumun təfərrüatlarına keçmədən öncə hücuma qədərki bəzi prosesləri xatırladım.
Bildiyiniz kimi, yaxın günlərdə BMT Suriyanın Şərqi Quta ərazisindəki Duma şəhərində kimyəvi silah istifadəsini müzakirə etmək üçün iclas keçirib. Bu iclas olduqca maraqlı məqamlarla yadda qaldı. Belə ki, müzakirə zamanı çıxış edən tərəflər olduqca kəskin bəyənatlar verərək bir-birini hədəfə almışdı. ABŞ-ın BMT-dəki daimi təmsilçisi Nikki Heyli hadisə barədə "Sadəcə canavar bunu edə, mülki vətəndaşları hədəf ala bilər. ABŞ buna görə cavab verəcək" fikrini səsləndirib.Əslində hələ iclas zamanı bu hücumun mesajları verilməkdəydi.
Rusiyanın BMT-dəki daimi təmsilçisi Vasili Nebenzia ABŞ-ın Suriyaya müdaxiləsinin ciddi nəticələr verəcəyini bildirərək xəbərdarlıq edib və ABŞ, Fransa, İngiltərəni Suriyada Rusiyaya qarşı aqressiv münasibət göstərməkdə ittiham edib. Əslində rus təmsilçisinin sözlərində müəyyən qədər həqiqət var. Son iki ay ərzində ABŞ Rusiyaya qarşı olduqca sərt addımlar atmaqdadır.
Ən maraqlı məqam isə Suriyanın BMT-dəki daimi təmsilçisi Bəşər Cəfəri çıxış edən zaman ABŞ, Fransa və İngiltərə təmsilçiləri salonu tərk etməsi oldu. Faktiki olaraq qərb Suriyaya bir dövlət kimi baxmır ərazisini də hərbi paliqondan artıq görmür. Lakin Suriyanı itirmək də istəmir.
Suriyaya hücum sonrası ABŞ Prezidenti Donald Tramp olduqca maraqlı bəyanatlar verdi. 3 dövlətin birgə düzənlədiyi hava əməliyyatından əvvəl ABŞ Prezidenti Donald Tramp planlaşdırılan hücumların anonsunu verərək demişdi: "Qısa müddət əvvəl Amerika hərbi qüvvələrinə Əsədin kimyəvi silah müəssisələrinə hücum etmək tapşırığı verdim”.
Daha sonra ABŞ prezidenti hazırda İngiltərə və Fransa ilə birlikdə kollektiv əməliyyat başladıqlarını bəyan etmiş və hər iki ölkəyə də təşəkkürünü bildirib.
Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, hava hücumlarını 3 dövlət - ABŞ, Fransa və Böyük Britaniya həyata keçirib. Bu zaman belə bir sual ortaya çıxır. Niyə ABŞ Fransa və Böyük Britaniyayla birgə hərəkət edir?
Məsələ bundadır ki, ABŞ-ın kifayət qədər hərbi qüdrəti var və Suriyada istədiyi zaman əməliyyat keçirə bilər. Lakin bu riskli addım olardı. Onsuz da beynəlxalq aləmin narazılıqlarının artığı bir dövrdə ABŞ təkbaşına belə bir addım atsa bu zaman Rusiyaya qarşı apardığı qaralama konpaniyası ona qarşı çevrilə bilərdi. Lakin Fransa və Böyük Britaniyanı əməliyatlara qoşan ABŞ beləcə bu təhlükədən yan keçmiş oldu.
Bir məqamı da qeyd etməliyəm ki, Böyük Britaniya və Fransa arası siyasi əlaqələr Britaniyanın Avropa İtifaqından çıxma qərarından sonra olduqca soyuqlaşmaqda idi. Bu isə olduqca ciddi problemdir. Çünki, Avropa Birliyi daxilindəki çatlaqların görülməsi Rusiya, Çin, Türkiyə, İran kimi ölkələrin siyasi üstünlük səylərini artırmaqda motivasiya ola bilər. Yəni Fransa və Böyük Britaniyanı ABŞ əməliyatlara qoşmaqla həm Fransa və Böyük Britaniya siyasi hərbi əməkdaşlığına yeni bir nəfəs vermək həm də Rusiyaya göz dağı vermək məqsədi güdür. Rusiyaya gözdağı vermək demişkən, çıxışı zamanı ABŞ Prezidenti Donald Tramp Rusiya və İrana da söz atmaqdan geri durmadı. ABŞ prezidenti öz çıxışında Suriya rejiminə hərbi dəstək verən İran və Rusiyaya da mesaj göndərib:
"Bu gün cinayətkar Suriya rejiminə ən çox hərbi avadanlıq, maliyyə verən və onu dəstəkləyən iki dövlətə - İran və Rusiyaya mesajım var: Hansı millət günahsız qadın, uşaq və kişiləri kütləvi şəkildə qətlə yetirən cinayətlə əlaqəli olmaq istəyər? Cəmiyyətlər dostluqlarını davam etdirdikləri ölkələrlə qiymətləndirilir. Heç bir dövlət vəhşi diktatorları dəstəkləyərək uzun müddət duruş gətirə bilməz. Rusiya indiki qaranlıq yolda yürüyüşünə davam edəcəyinə, yoxsa mədəni millətlər arasında sabitlik və sülh üçün bir güc olacağına qərar verməlidir".
Yekun olaraq onu demək istəyirəm ki, ABŞ, Fransa və Böyük Britaniya bu əməliyyatla Rusiyaya göz dağı vermiş oldu. Həm də əməliyat nəticəsində ABŞ regionda bir müddət də qalmaq şansı əldə etdi. Bundan əlavə isə, ən böyük qazanc o oldu ki, Fransa və Böyük Britaniya yenidən ortaq hərəkət etmək məcburiyyətində qaldı. Bu isə ABŞ diplomatiyasının növbəti qələbəsidir.
Turan Rzayev,
Qərbi Kaspi Universitetinin Tətbiqi Politologiya Mərkəzinin eksperti
