Müasir dövrdə beynəlxalq münasibətlərə təsir göstərən, böyük dövlətlərin siyasi strategiyasının əsas istiqamətinə çevrilən və hələ də ümumbəşəri enerji problemi olaraq gündəmdə qalan əsas arqument enerji daşıyıcılarıdır. Həmçinin son günlərdə enerji daşıyıcılarını itxal edən dövlətlərlərlə və enerji ixracatçısı olan dövlətlər arasında ziddiyətlər kəskinləşib. Bütün bunlar dünya iqtisadiyyatında türbülans dalğasının yayılmasına və enerji daşıyıcılarının qiymətlərində kəskin dəyişikliklərin meydana gəlməsinə səbəb olub.

Məsələylə bağlı Vaşiqtonda enerji təhlükəsizliyi üzrə baş analitik Umud Şükri Kalehsar mülahizələrini Eurasia Diary-lə bölüşüb.

ABŞ-ın İrana yönələn sanksiyaları və Avropa-İran əlaqələriylə bağlı U. Şükri qeyd edir ki, ABŞ-ın əsas məqsədi İran iqtisadiyyatının əsas dayağı hesab edilən neft ixracatını sıfıra endirməkdir. Ancaq hazırki vəziyyətdə bunun reallaşması çətindir. Çünki ABŞ mövcud sanksiyaları daha da sərtləşdirsə belə yenə də İranın enerji ixracatına tam mane ola bilməyəcək. Çünki hazırda İran neftini alan dövlətlərdən çox müxtəlif iri neft şirkətləridir. İran bu məsələdə neft şirkətlərinə kifayət qədər böyük güzəştlər və endirimlər edir. Ona görə də bu gün İran nefti müxtəlif dövlətlərə aid olan enerji şirkətləri tərəfindən alınlr və bu şirkətlərin vasitəsilə dünya bazarına çıxarılır və ya başqa dövlətlərə satılır. Bütün bunları nəzərə alaraq ABŞ-ın İrana qarşı yönəltdiyi embarqo siyasətində qısa zamanda uğur qazanması mümkün görünmür.

Bu siyasətin dünya bazarına təsirinə gəldikdəysə müsahibimiz belə düşünür ki, hazırda ABŞ, Rusiya, İraq və Səudiyyə Ərəbistanı ay ərzində bir milyon tondan çox nefti istehsal edib onu dünya bazarına çıxarırlar. Məhz bu amil enerji iymətlərinin kəskin bahalaşmasına mane olur, hətta onun qiymətini nisbətən ucuzlaşdırır.

İranın xarici siyasətini şərh edən U. Şükri bildirir ki, əgər İran bu siyasi xətti davam etdirsə daha ciddi sanksiyalarla üz-üzə qalacaq və bu da ölkənin həm iqtisadiyyatı, həm də maddi-texnoliji durumuna öz mənfi təsirini göstərəcək.

Avropa-İran ticarət əlaqələri barədəysə U. Şükri qeyd edir ki, Avropa dövlətləri ABŞ sanksiyaların qüvvəyə minməsindən sonra İrandan enerji daşıyıcılarını pul vasitəsilə deyil, müxtəlif maddi, texniki, eyni zamanda humanitar əşyalar vasitəsilə almaq təklifini irəli sürmüşdü. Ancaq bu durum təbii ki, İran rəhbərliyini qane etmirdi. Bu gün Avropa dövlətləri bir-bir ardıcıl surətdə İranla olan ticari əlaqələrini durdurmaq haqda qərarlar qəbul edirlər. Düşünürəm ki, bu tendensiya dəvam edəcək, çünki Avropa dövlətləri heç bir zaman ABŞ-la olan birgə maraqlarını və müttəfiqliyini İranla olan ticari əməkdaşlığa dəyişməzlər. Təbii ki, bu vəziyyət İranın durumunu daha da ağırlaşdıracaq.

Şimal axını layihəsinin geosiyasi əhəmiyyətini dəyərləndirən ekspert bildirir ki, Klinton, Buş, Obama dövrlərində, ABŞ-ın əsas məqsədi Xəzər və digər post-sovet regionundakı enerji ehtiyatlarıın Rusiyanın nəzarəti olmadan Qərbə ixrac etdirilməsi idi. Bu gündə ABŞ siyasəti bu məqsədə köklənib. Ona görə də qeyd edə bilərik ki, Tramp Şimal axını layihəsinin birbaşa əlehinədir. Ancaq Avropa bu gün rus qazına möhtac haldadır. Rusiya bunu bilir və bu stutasiyadan istifadə etmək üçün Şimal axını kimi yeni layihələr hazırlıyaraq Avropanı enerji cəhətdən daha çox özündən asılı hala salmağa çalışır.

Bu durumda Avropanın da vəziyyəti çətindir. Avropa bir tərəfdən ABŞ təzyiqləriylə üzləşir, digər tərəfdənsə rus qazına möhtacdır. Azəbaycan qazıysa tam şəkildə Avropanın enerji ehtiyacını ödəmək iqtidarında deyil. Ona görə də Almaniya Şimal axını layihəsini dəstəkləyir.

ABŞ bu məsələni öz maraqlarına uyğun həll etmək üçün rus qazına mütləq alternativ tapmalıdır. Tramp bu alternativi tapıb. Sözügedən alternativ rus qazından daha baha qiymətə başa gələn Qətərin ixrac etdiyi mayeləşdirilmiş təbii qazdır. ABŞ Qətəri daha çox qaz ixracatına məcbur edə bilər. Lakin belə hesab edirəm ki, Qətərin mayeləşdirilmiş təbii qazı Şimal axını kimi bir layihəyə mane ola bilməyəcək və Şimal axını uğurla başa çatdırılacaq.

Nicat İsmayılov