Əlbətdə ki, Türkiyənin Bransonu azad etməsi öz imicinə xələl gətirməsinə rəğmən uğurlu və gərəkli addım idi. Türkiyə əbədi olaraq Bransonu həbsdə saxlaya bilməzdi. ABŞ-la münasibətləri daha da gərginləşdirmək sadəcə Türkiyəni xarici siyasətdə Şərqə doğru sıxışdırmaq və yeni problemlərin yaranmasına səbəb olmaqdan başqa bir işə yaramazdı. Ancaq Bransonun azad edilməsi ilə hər şey bitdimi? Bütün problemlər həll olundu, münasibətlər düzəldimi?
Bransonun azad edilməsini Türkiyənin yenidən xarici siyasətdə Qərbə yönəlməsi kimi izah edənlər fikrimcə, yanılırlar. Çoxqütblü dünya nizamının reallıqlarında “yalnızca bir qütbü seçənlərin siyasəti iflasa uğrayacaq”. Türkiyə də bunu yaxşı bilir və Bransonu azad etməsinin arxasındakı niyyət əsla ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi qütbə geri dönmək deyil, sadəcə və sadəcə xarici siyasətdə balansı qorumaq üçün atılmış bir addımdır. Çünki, artıq beynəlxalq münasibətlər Soyuq müharibə dövründəki ikiqütblü dünya nizamına əsaslanmır. Belə şəraitdə dövlətlərin də atdığı hər bir atdım məhz bir qütbə istiqamətlənmək kimi izah edilə bilməz.
Bransonun azad edilməsi əlbətdə ki, Türkiyə-ABŞ münasibətlərindəki gərginliyi azaldacaq. Amma iki dövlət 5 il bundan əvvəlki münasibətlərdə müşahidə edildiyi kimi sıx əməkdaşlığa və müttəfiqliyə geri dönə bilməzlər. Çünki artıq iki dövlət arasında çox ciddi sayıla biləcək problemlər var. Branson bu problemlərdən ən kiçiyi idi. Əslində, Branson ABŞ üçün çox ciddi bir fiqur deyildi. O sadəcə Trampın ara seçkilərdə evangelistlərin tam dəstəyini qazanması üçün istifadə etdiyi bir vasitə idi. Tramp niyyətinə çatdı, çünki Bransonun seçkilərə bir ay qalmış azad edilməsi ona olan dəstəyi daha da artırdı. Bəs Türkiyə necə, niyyətinə çatdımı?
Türkiyənin məqsədi Bransonu azad etməklə ABŞ-la yaşanan problemlərdən heç olmasa bir neçəsini həll etmək və münasibətləri yumuşaltmaq idi. Bu arada Türkiyə ilə ABŞ arasında yaşanan problemlərin ən önəmli olanlarını diqqətinizə çatdıraq:
- Fətullah Gülənin geri qaytarılması məsələsi;
- Rza Zərrabın həbsi problemi;
- “Xalq Bank” işi;
- Qüdsün İsrail paytaxtı olaraq tanınması məsələsi;
- “S 400” və “F-35” problemi;
- Fəratın şərqindəki PYD-PKK qüvvələrinin ABŞ tərəfindən dəstəklənməsi;
- Mənbiç problemi;
- ABŞ-ın İrana yönələn “embarqo siyasətinə” Türkiyənin qatılmaması və s.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz məsələlərin hər biri Türkiyə üçün həyati önəmi olan məsələlərdir. Ən ciddi problem isə Suriyada və İraqda ABŞ-ın PYD-ni açıq bir şəkildə həm maliyyə, həm də silah yardımları ilə dəstəkləməsidir. ABŞ Türkiyənin bütün təzyiqlərinə rəğmən söz verdiyi Mənbiç məsələsini də həll etmir. Bu gün Mənbiçdə PYD qüvvələri durmadan xəndəklər qazır, Mənbiç ətafını minalayırlar.
ABŞ PYD-ni boş yerə dəstəkləmir. Amerika bilir ki, Türkiyə artıq Yaxın və Orta Şərqdə əbədi müttəfiq ola bilməz.(Soçi zirvəsindən sonra) Ona görə də ABŞ regionda yeni bir ABŞ “əlaltısı” və forpostu olan dövlət yaratmaq istəyir. Bu dövlət isə böyük bir ehtimalla Kürdüstandır. (Ancaq Kürdüstanın bu gün regionda əsas güc hesab edilən Türkiyə, İran və Rusiyaya rəğmən yaranması nə qədər mümkündür, deyə bilmərik) ABŞ-ın bu niyyəti öz maraqlarına uyğundur, lakin ABŞ bu məqsədini reallaşdırmaq üçün səylərini artırsa Türkiyə ilə aralarında böyük bir uçurum yaranacaq və Türkiyə “Rusiya və Çinin liderlik etdiyi qütbə inteqrasiya edəcək.
ABŞ-la yaşanan bütün problemlər sadəcə Bransonu azad etməklə düzələ bilməz. Amma təbii ki, Bransonun azad edilməsi müqabilində ABŞ ya Rza Zərrab, ya da Mənbiç məsələsində güzəştdə gedə bilər. Amma Türkiyə üçün ən önəmli məsələ olan Gülənin qaytarılması və PYD-nin dəstəklənməsi kimi ciddi problemlərin yaxın zamanda öz həllini tapması gözlənilmir.
Bütün bunlardan savayı, Trampın davranışları da münasibətlərdə “yenidən müttəfiqliyə qayıdış mesajını” özündə ehtiva etmir. Bransonun azad edilməsi xəbərləri gələn kimi Tramp öz tvitter hesabından yazdı ki, “Rahib Branson, sizi azad etmək çox çətin oldu”. Bu o deməkdir ki, mənim təzyiqlərim, təhdidlərim işə yaradı və Türkiyə geri addım atdı. Yalnız Bransonla görüşən zaman Trampın yadına düşdü ki, türk hökümətinə təşəkkür etmək lazımdır. Trampın davranışlarından, mesajlarından görünür ki, onun məqsədi Türkiyə ilə yenidən müttəfiq olmaq deyil, hələ ki ara seçkilərdə zəfər çalmaqdır. Türkiyə onun siyasətində ikinci plandadır.
Uzun sözün qısası, ABŞ-la Türkiyə arasında ciddi siyasi uzlaşmazlıq var. Tərəflərin əvvəlki kimi ortaq siyasət yürütməsi gözlənilmir. Bransonun azad edilməsi isə sadəcə problemlər yükünün nisbətən azaldılması və bununla Mənbiç və ya başqa bir ciddi problemin həll edilməsini təmin etməkdən ibarətdir.
Nicat İsmayılov
