Artıq 25 ildir ki, ATƏT-in Minsk Qrupunun vasitəçiliyi ilə Ermənistan və Azərbaycan arasında Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə nizamlanması üçün danışıqlar aparılır. 1994-ci ildən bəri uzun müddətli danışıqlar prosesi Ermənistan və Azərbaycan mətbuatında, eləcə də dünya mediasında geniş şəkildə işiqlandırılır. Danışıqlar prosesində Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün Minsk Qrupunun həmsədrləri tərəfindən önəmli addımlar atılıb. Münaqişənin həll olunmasına istiqamətlənən təkliflər irəli sürülüb və sənədlər tərtib olunub. Bu təkliflərin və sənədlərin bir qismi hələ də qüvvədədir. Lakin bu günə qədər danışıqlar prosesində heç bir müsbət nəticə əldə olunmayıb. Azərbaycana məxsus olan Dağlıq Qarabağ ərazisi hələ də erməni işğalı altında qalmaqda davam edir.
Qafqaz Siyasi Analitik Mərkəzinin siyasi analitiki Əhməd Əlili münaqişənin həllində vacib rol oynayan bir neçə yanaşmaya toxunub və bu barədə fikirlərini EDNews.net analitik portalına bildirib.
Politoloqun fikrinə görə ATƏT-in Minsk Qrupunun formalaşması Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı aparılan danışıqları daha da intensivləşdirdi.
“Danışıqlar prosesində ATƏT-in Minsk Qrupu tərəfindən Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllini sürətləndirmək üçün üç önəmli təklif ortalığa qoyulub. Bu təkliflərdən ikisi Ermənistan tərəfindən, biri isə Azərbaycan tərəfindən rədd olunub. Birinci təklif “Paket həll planı”, ikincisi isə “Mərhələli həll planı” adlanır. Bu iki təklif Ermənistan tərəfindən qəbul olunmamışdır,” deyə Ə.Əlili bildirir.
Politoloq həmçinin üçüncü təklifə də toxunaraq bəzi açıqlamalar verdi.
“Üçüncü təklifə gəldikdə isə Azərbaycan tərəfindən inkar edilmiş ümumi dövlət planıdır. Hər iki plan uğursuzluğa düçar olduqdan sonra Rusiyanın sabiq Xarici İşlər Naziri Yevqeni Primakov ümumi dövlət yaradılmasını təklif etdi. Primakovun təklifinə görə Dağlıq Qarabağ erməniləri və Azərbaycanın digər əraziləri bərabərhüquqlu formada dövlət olacaqlar. Yəni Dağlıq Qarabağ ermənilərinin Azərbaycanın digər ərazilərinə bərabər səlahiyyətlərə sahib olunması nəzərdə tutulurdu. Təbii ki, Azərbaycan bu həll planına yox dedi. Digər təkliflərə gəldikdə isə - paket həll və mərhələli həll variantları Ermənistan tərəfindən rədd edilib,” deyə politoluq əlavə etdi.
Paket həll planı
Politoloq Əhməd Əlinin sözlərinə görə paket həll planı Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına aid olan məsələlərin birlikdə həll edilməsinə yönəldilib. Yəni bu planda bir-birinə zidd olan iki məsələ - Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və Dağlıq Qarabağın statusu eyni zamanda həll olunur.
“Azərbaycanın o zamankı rəhbərliyi tərəfindən Dağlıq Qarabağ ermənilərinə ən yüksək yerli özünüidarəetmə statusu təklif edilmişdir. Hətta Dağlıq Qarabağ ermənilərinin Azərbaycanın diplomatik missiyalarında xüsusi statusla təmsil olunmağı belə nəzərdən keçirilirdi,”- deyə politoloq vurğuladı.
Əhməd Əlili ona da bildirdi ki, paket planında Dağlıq Qarabağ ermənilərinin Azərbaycanın qanunvericiliyinə uyğun olaraq müəyyən ərazidə özünümüdafiə batalyonu yaratmaq imkanı da var idi.
“Paket həll planında Azərbaycan tərəfindən Dağlıq Qarabağ ermənilərinə bu cür geniş səlahiyyətlər verilirdi. Lakin Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması, Dağlıq Qarabağ ətrafı rayonların qaytarılması və Ermənistan qoşunlarının öz sərhədlərinə çəkilməsi əsas vacib şərtlər olaraq qalırdı,”- Əhməd Əlili qeyd edib.
Mərhələli həll planı
Mərhələli həll planında Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı olan iki məsələnin addımbaaddım həll olunması nəzərdə tutulur. Öncə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bərpa olunur, yəni Dağlıq Qarabağ ətrafı rayonların bir qismi Azərbaycana qaytarılır və daha sonra isə Laçın korridoru ermənilərin ixtiyarına verilir. Növbəti mərhələdə isə Dağlıq Qarabağın statusunun müəyyən olunması düşünülür.
Analitikin sözlərinə görə, mərhələli planla Dağlıq Qarabağın statusunu hazırki zamanda həll etmək mümkün deyil.
“Dağlıq Qarabağın statusu Qarabağın erməni və azərbaycanlı icması tərəfindən birgə həll olunmalıdır. Dağlıq Qarabağda ermənilər təkbaşına heç bir imtiyaza sahib ola bilməz. Onlar özlərini bu ərazilərin sahibi kimi göstərmək istəsələr də, bu mümkün olmayacaq. Ona görə ki, Dağlıq Qarabağda azərbaycanların sənədləşmiş yaşayış yerləri mövcud olub. Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı icması Dağlıq Qarabağın müqəddaratının həll olunmasında tam hüquqlu şəkildə çıxış etməlidir,” -deyə analitik bildirib.
Dağlıq Qarabağın statusunun həll olunması müddətinə gəldikdə isə politoloq qeyd etdi ki, statusun müəyyən olunması 30 və ya 50 il davam edə bilər.
“Bizə vaxt lazımdır ki Dağlıq Qarabağda ermənilər və azərbaycanlılar birgə yaşasınlar və birgə yaşayış formasını onların özləri müəyyən etsinlər,”- o, belə dedi.
Qeyd etmək lazımdır ki, Rusiyanin Xarici İşlər Naziri Serqey Lavrov bu yaxınlarda verdiyi bəyanatda mərhələli həll planının Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasında önəmli rola malik olduğunu vurğulayıb.
Yunis Abdullayev
