BMT-nin Baş Katibi Antonio Quterreş Azərbaycanın işğal altındakı əraziləri ilə bağlı atəşkəs razılaşmasını, yəni Dağlıq Qarabağ Atəşkəs Sazişini alqışlayıb. Dağlıq Qarabağ Atəşkəs Müqaviləsi 9 Noyabrda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Ermənistanın Baş Naziri Nikol Paşinyan və Rusiya Prezidenti Vladimir Putin tərəfindən imzalanıb. Doqquz bənddən ibarət olan 2020-ci il Dağlıq Qarabağ Atəşkəs Sazişinin 3-cü maddəsində, Rusiya Federasiyasının  sülhməramlı kontingentinin yerləşdirilməsi daxildir. Sülhməramlı qüvvələrə atıcı silahlar, 90 zirehli şəxsi heyət daşıyıcısı, 380 nəqliyyat vasitəsi və digər avadanlıq ilə 1,960 nəfərdən ibarət şəxsi heyətin aid olması razılaşdırılıb.

Dağlıq Qarabağ Atəşkəs Müqaviləsi BMT-nin hüquq sistemi çərçivəsində BMT kontekstindən kənarda imzalanıb. Rusiya BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olaraq bütün dünyada sülhün və təhlükəsizliyin qorunmasına cavabdehdir. Rusiyanın Dağlıq Qarabağ Atəşkəs Müqaviləsindəki sülhməramlı qüvvə olaraq mandatı BMT Təhlükəsizlik Şurasının qərarları olaraq göstərilməyib. Rusiyanın Azərbaycan ərazisindəki sülhməramlı qüvvə kimi məsuliyyəti, sülh və təhlükəsizliyin qorunması üçün vacib bir sualdır. Ermənilərin nizamsız üsyançı birləşmələrinin Azərbaycan əsgərlərinə qarşı hücumları bu yaxınlarda artmağa başlayıb və mülki şəxslərin ölümü də daxil olmaqla Dağlıq Qarabağ Atəşkəs Müqaviləsinin mütəmadi olaraq pozulmasına çevrilib.

Ümumiyyətlə BMT-nin sülhməramlı əməliyyatları icra vasitəsi deyil. Lakin, özünümüdafiə və mandatın müdafiəsi istiqamətində hərəkət edərsə, BMT Təhlükəsizlik Şurasının icazəsi ilə taktiki səviyyədə güc tətbiq edə bilərlər. Müəyyən pozuntu hallarında, BMT Təhlükəsizlik Şurası, BMT-nin sülhməramlı əməliyyatlarına “ciddi” tapşırıqlar verərək siyasi prosesi güc yolu ilə pozulmasının qarşısını almaq, fiziki hücum təhlükəsi altında olan mülki insanları qorumaq və asayişin qorunmasında hökumətlərə yardım etmək üçün “bütün lazımi vasitələrdən istifadə etmələrinə” icazə verir.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Konqo Demokratik Respublikasındakı Stabilizasiya Missiyası (MONUSCO) BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən 2098 (2013) saylı qətnamə ilə mandat alıb. Bu, üsyançılara qarşı ilk dəfə formalaşdırlılan hücum qüvvələrini yaradaraq BMT-ni silahlı münaqişədə tərəfə çevirib. Rusiya, BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü olaraq 2098 saylı qətnaməni təsdiqləyib və “bəli” səsi verib. Maksim Allegans Contraria non est Audiendus (əksini deyən şəxsin fikiri qüvvəyə malik deyil) prinsipinə əsasən, Rusiya 2098 saylı qətnamədə yazıldığı kimi, erməni nizamsız birləşmələrinə qarşı hədəfli əməliyyatlar başlatmalıdır. BMT Təhlükəsizlik Şurasının Konqo Demokratik Respublikasında olduğu kimi Rusiya indi silahlı qarşıdurmanın tərəfidir və erməni nizamsız üsyançı birliklərinə qarşı tərəfdir.

Ermənilərin nizamsız üsyan qruplarını necə adlandıra bilərik? Bu sualın cavabı Rusiya Sülhməramlı Qüvvələrinin erməni nizamsız üsyançı birləşmələrinə qarşı hədəflənən əməliyyatlarının məsuliyyətinin açar nöqtəsidir. Atəşkəs razılaşması mövcuddursa, hətta BMT kontekstindən kənarda imzalanan bir razılaşma ilə də olsa sülhməramlı qüvvələrin yerləşdirilməsi varsa razılaşmanın bütün tərəfləri barışıq əldə etmək üçün BMT standartlarına tabedirlər. Ermənilərin nizamsız silahlı birləşmələrini yalnız “silahlı üsyançı qrup” kimi sadə tərif etmək olmaz.

“Qeyri-Dövlət Silahlı Qrupu”anlayışı erməni nizamsız üsyançı birləşmələrini tərifini vermək üçün yararlı deyil. Beynəlxalq müqavilələrdə qeyri-dövlət silahlı qruplarının beynəlxalq səviyyədə razılaşdırılmış bir tərifi olmasa da, bu anlayış beynəlxalq və ya beynəlxalq olmayan silahlı qarşıdurmanın qeyri-dövlət tərəfinə aiddir. Atəşkəs razılaşmasından sonra Azərbaycanda qeyri-beynəlxalq silahlı qarşıdurma mövcud deyil. Beləliklə, Ermənilərin bu silahlı dəstələriavtomatik olaraq "terror" anlayışı altına alınır.

Rusiya Federasiyasının 25 iyul 1998-ci il tarixli 130-FZ saylı “Terrorizmə qarşı mübarizə haqqında” Federal Qanunu ilə müəyyənləşdirildiyi kimi, Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin terrorizmlə mübarizə üçün məsuliyyəti, BMT Təhlükəsizlik Şurası ilə 2098 saylı qətnamə ilə eyni məna kəsb edir. Buraya terror təsirlərinin qarşısının alınması, müəyyənləşdirilməsi, yatırılması və minimallaşdırılması aiddir.

Əgər Rusiya sülhməramlı qüvvələri Azərbaycan əhalisinin qorunmasında uğursuzluğa düçar olarsa, o zaman Azərbaycan dövləti bu addımı özü atmaq hüququna malik olacaq.

Ən əsası, bu silahlı birləşmələrinin atəşkəs razılaşmasını pozan addımları Sülhə qarşı Cinyaəti əks etdirir. 1950-ci il Nüremberq Tribunalının Nizamnaməsində və Tribunalın Qərarında tanınan Beynəlxalq Hüquq Prinsipləri təcavüzkar müharibənin planlaşdırmasını, hazırlanmasını və bu cür müharibəyə təşəbbüs göstərilməsi kimi addımları Sülhə qarşı Cinayət kimi tərif edir. Artıq Azərbaycanın erməni birləşmələrinə dəstək verərək Sülhə qarşı Cinayət prinsipini pozan və terrorizmi müdafiə edən dünyadakı hər hansı təşkilata qarşı addımlar atmağa haqqı var.

Bu məqalə barış və münaqişə araşdırmaları üzrə mütəxəssis Mehmet Şükrü Gözəl, tərəfindən yazılıb. Şükrü Gözəl Sülh və Barış Araşdırmaları Mərkəzinin qurucusudur.

Tərcümə etdi: Ülvi Əhmədli